Baton

Baton je bio vođa velikog ilirskog ustanka protiv rimljana od 6. - 9. god. pne. Rođen je između 35. i 30. godine pne. i pripadao je Dezitijatima koji su naseljavali područja današnje centralne Bosne i Hercegovine. Od 33. godine pne Dezitijati su bili pod rimskom vlašću u okviru rimske provincije Dalmacije čije je sjedište bilo u Saloni, na obali Jadranskog mora, sa statusom civitas peregrini (naziv za slobodno stanovništvo koje je imalo određenu administrativnu i teritorijalnu autonomiju ali bez statusa građana Rima). Smatra se da je Batonova porodica bila uticajna a da je on kao odrastao muškarac bio politički i vojni zvaničnik Dezitijata (princeps).

Ime Baton (Bato, oJ Βαvτων) bilo je rašireno među Ilirima, a od historijskih ličnosti nosili su ga dardanski kralj Bato, drugi vođa ustanka Baton Breučki i Baton Dezitijaski.

Batona spominje pet antičkih pisaca i to Strabon, Ovidije, Velej Paterkul, Svetonije, Kasije Dion, a ime mu je zabilježeno i na jednom veronskom natpisu. Ni jedan od izvora ne govori izričito o Batonu prije 6. god, pa se nezna vrijeme i mjesto njegovog rođenja.

Pripreme za ustanak

Dok se glavnina rimskih legija koncentrirale na Dunavu, i prodirala na teritoriju germanskog plemena Markomana, u unutrašnjosti provincije Ilirik, na teritoriji Desitijata, na osnovu rimskih naređenja, vršeno je regrutiranje i skupljanje pomoćnih jedinica sa prostora provincije. Među vojnicima su se našli zajedno i mnoge domorodačke vojne i političke starješine, i donijeli odluku o podizanju ustanka, koja se zasnivala na činjenicama:

• među ilirskim populacijama vladalo je nezadovoljsvo položajem u novoj državi
• odsustvo glavnine rimske vojske na teritoriji Ilirika, negdje na Dunavu
• regrutacijom i okupljanjem stvorena je na jednom mjestu u kratkom roku brojna naoružana i ustrojena ilirska oružana sila, koju su rimljani namjeravali takođe poslati na Dunav, u rat sa Markomanima.

Zbog svojih javnih radikalnih i oštrih stavova, vojničko-zapovjednog i političkog autoriteta i ugleda u matičnoj civitates, za vođu ustanka izabran je Baton Desitijatski.

Četvrta godina ustanka: Tiberije se iz tri pravca spušta ka obali i stavlja pod kontrolu cijelo ustaničko područje.

Ustanak

Prvi strateški cilj bio je zauzimanje provincijskog centra Salone, čime bi bio uništen rimski upravni sistem i preuzela kontrola na jadranskoj obali. Ovaj plan nije uspio, a Baton je ranjen kod Salone. Podstaknuti ustankom u Dalmaciji, Breuci u Panoniji su krenuli u ustanak, pod vodstvom svojih prvaka Pinesa i Batona Breučkog.

Ipored naglog širenja ustanka koje je poprimalo masovan karakter i eliminiranja čitavog niza rimskih pozicija u unutrašnjosti, što su bili nesumnjivi uspjesi, ustanici već u samom početku oružanog nastupa nisu ostvarili svoj najvažniji strateški cilj, zauzimanje gradova i najvažnijih uporišta kao što su Salona, Sirmijum i Siscija.

Baton se predao u septembru 9. god. U bezizlaznoj situaciji poslao je sina Skeuasa Tiberiju, vrhovnom zapovjedniku. Dobio je obećanje da on i sljedbenici neće biti pogubljani, ako se odmah predaju. U toku noći Baton Dezitijatski se pojavio u rimskom logoru u kome se nalazilo Tiberijevo zapovjedništvo i tako se i zvanično predao. Već sljedeći dan, izveden je pred vojni sud. Ovakvu privilegiju da budu izvedeni pred i prezentiraju svoju obranu, nisu imali mnogi rimski protivnici (Jugurt, galski vođa Vercingetorisk), i makedonski kralj Persej. To se objašnjava činjenicom da je bio podanik rimske države. Na Tiberijevo pitanje zašto su se odlučili na ustanak i ratovali tako dugo, Baton je odgovorio: Vi (Rimljani) ste krivi za ovo, vi ste poslali za čuvare vaših stada ne pse ili pastire, nego vukove.

Okvirni datum, odnosno vrijeme u kojem se Baton Dezitijatski predao Tiberiju i tako se i zvanično završio veliki troipogodišnji ustanak naroda Ilirika, može se dobiti na osnovi vremenske korelacije ovog događaja sa porazom Publija Kvintilija Vara ( Publius Quinctilius Varus ) od Germana, pod vodstvom vođe Arminija, u Teutoburškoj šumi. Ta dva događaja odigrala su se u razmaku od 15 dana u septembru 9. god, a vijest o njima u Rim je stigla u razmaku od 5 dana.

Tiberije je tek 12. ili 13. god. proslavio trijumf. Većini ustaničkih prvaka su sprovedeni okovani za vratom, i pomilovani su. Baton je u Raveni proveo ostatak života bez ikakvih posebnih problema i neuznemiravan od strane državne vlasti.