1430-e
1430-e su decenija koja je počela 1. januara 1430. i završila 31. decembra 1439.
| Milenijum: | 2. milenijum |
| Vjekovi: | 14. vijek – 15. vijek – 16. vijek |
| Decenije: | 1400-e 1410-e 1420-e – 1430-e – 1440-e 1450-e 1460-e |
| Godine: | 1430 1431 1432 1433 1434 1435 1436 1437 1438 1439 |
| Kategorije: | Rođenja – Smrti – Arhitektura Nastanci – Prestanci |
HrvatskaUredi
- 10. 2. - Prvi pomen Matka Talovca, kao kastelana u Kovinu (ubrzo prelazi u Srebrenik u Usori).
- svibanj - Kralj Žigmund napušta Ugarsku (do 1434) - uprava ostaje kraljici Barbari, tastu Hermanu, palatinu Nikoli Gorjanskom i ostrogonskom nadbiskupu Jurju (Celjski su neprijatelji Frankapana).
- septembar - Prvo dubrovačko poslanstvo odlazi sultanu[1].
- jesen - Ban Nikola Frankapan u posjeti papi Martinu V. koji mu potvrđuje srodstvo s rimskom obitelji Frangipani.
- 6. 4. - Kralj Sigismund u Nirnbergu potvrdio banski položaj Nikoli Frankapanu, sa svim založenim gradovima, kotarima i županijama (što je Nikolu koštalo još 14.000 dukata).
- 6. 12. - Dubrovačko poslanstvo na Porti dobilo povelju od sultana Murata II o dozvoli trgovine u Srbiji, Zeti i Bosni[2].
- 3. 2. - Kralj Žigmund poziva slavonskog bana Hermana da ukloni zloporabe povodom prikupljanja kunovine[3].
- 1. 5. - Ban Herman sazvao sabor Kraljevine Slavonije o metežu i bezakonju.
- 26. 6. - Umro ban Hrvatske i Dalmacije Nikola Frankapan.
- 22. 12. - Bazelski sabor izdao Dubrovačkoj Republici dozvolu trgovine s Turcima.
- prosinac - Umro Nikola II. Gorjanski, ugarski palatin.
- prva pol. godine - Umro Ivan Alben, zagrebački biskup, nakon čega ponovo dolazi do sukoba između Kaptola i Gradeca - kralj Žigmund šalje Matka Talovca da upravlja oboma.
- Na inicijativu Ivana Stojkovića, dominikanskog generala, Bazelski sabor poziva Dubrovnik da bude posrednik u privođenju "patarena" i pravoslavaca katoličkoj crkvi - grad šalje izaslanike u Bosnu i Srbiju, bez uspeha.
- Ugarsko-hrvatski kralj Žigmund koncipirao vojne kotare za odbranu od Mlečana, Turaka i husita.
- 8. 4. - Kralj Žigmund nalaže velikašima u Križevačkoj županiji da plaćaju poreze za rat protiv husita i Turaka koje je propisao Bazelski koncil (metež u Ugarskoj i Hrvatskoj zbog dugog kraljevog odsustva).
- april - Venčanje Ulriha Celjskog i Katarine Branković.
- iza svibnja - Umro Ivaniš Nelipić, cetinski knez, nasljeđuje ga kći Katarina sa mužem Ivanom Anžom Frankopanom, banom Hrvatske i Dalmacije.
- Matko Talovac imenovan za gubernatora Vranskog priorata.
- ožujak - Ulrih II Celjski traži od braće Frankopan povratak polovine Krka i gradove Trsat, Bakar i Bribir koje je pokojni Nikola F. uzeo od njegovog oca Fridriha 1424 - kralj određuje da se tako uredi poveljom od 4. 4.
- 23. 4. - Kralj Žigmund naređuje Frankopanima da Nikoli Zrinskom vrate grad Slunj.
- druga pol. godine - Kralj Žigmund traži od Ivana Anža Frankopana da vrati nasledstvo svoje žene Katarine rođ. Nelipić.
- kolovoz - Matko Talovac postavljen za bana Slavonije (Herman Celjski je bolestan) - bratu Perku prepušta upravu zagrebačke biskupije a Franku kovinsku županiju i beogradsku kapetaniju.
- 13. 10. - Umro Herman II. Celjski (na obiteljskim posjedima ga nasleđuje sin Friedrich pa i unuk Ulrih).
- siječanj - Kralj Žigmund proglasio bana Ivana Frankopana buntovnikom i poslao slavonskog bana Matka Talovca na njega - uzrok je baština Ivanovog tasta Ivaniša Nelipića.
- kolovoz? - Matko Talovac (nakratko) zauzeo Sinj od Frankopana (Stefan Vukčić je u ovom ratu Frankopanov saveznik).
- prosinac - Umro Ivan Frankopan - ostaju udova Katarina i mladi sin Jure.
- siječanj? - Katarina Nelipić Frankopan, udova Ivana Frankopana, morala predati očevinu Matku Talovcu; sa malim sinom Jurjem se sklanja u Rmanj na Uni (Martin Brod).
- 9. 12. - Umro je Žigmund Luksemburški, sveti rimski car, kralj nemački, ugarsko-hrvatski i češki; nasleđuje ga zet Albert II. Habsburgovac (* 1397 - † 1439).
- 18. 12. - Albert II izabran u Požunu/Bratislavi za ugarsko-hrvatsko-dalmatinskog kralja.
- Senjski biskup Ivan de Dominis postao papinski nuncij za Ugarsku.
- Biskup Šibenika postao Juraj Šižgorić (rođak pjesnika Juraja).
- siječanj - Petar Talovac ban Hrvatske i Dalmacije umjesto Stjepana Frankopana.
- 3. 2. - Kralj Albert naređuje Stjepanu Frankopanu da Zrinskima vrati Slunj ili 2000 zlatnika za koliko je grad bio založen.
- 24. 2. - Kralj Albert određuje da u sporu između grofova Celjskih s jedne i općine Gradec i zagrebačkog Kaptola s druge strane sude mačvanski ban Ladislav Gorjanski i slavonski ban Matko Talovac.
- 27. 10. - Umro Albert II. Habsburgovac, kralj ugarsko-hrvatski i češki i izabrani nemački kralj; za sobom ostavlja suprugu Elizabetu trudnu sa Ladislavom (Albert se razbio u dan. Vojvodini tokom turskog napada na Srbiju).
- decembar - Despot Đurđe planira da venča kraljicu Elizabetu sa sinom Lazarom (kako obaveštava Mlečane); despot prolazio kroz Srem i Zagreb.
- Ivan Talovac postao vranski prior.
BosnaUredi
- ca. 25. 4. - Rat Pavlovića i Dubrovčana: Trebinjci Radoja Ljubišića Ljubobratića porazili dubrovačku četu i oplenili Župu (Radoslav Pavlović zaratio s Republikom nakon što je tražio da mu vrate Konavle koje im je prodao).
- 30. 4. - Dubrovnik poziva Matka Talovca, gospodara Srebrenika u Usori, na savezništvo protiv Pavlovića (žale se i Sandalju Hraniću i kralju).
- jun, početkom - Neuspešan dubrovački napad na Trebinje.
- 10. 7. - Prvo pismo sultana Murata II Dubrovniku, pisano na srpskom (zauzima se za svog štićenika R. Pavlovića).
- 5. 9. - Mletačka općina odbija molbu kralja Tvrtka II za 32.000 dukata kako bi otkupio neke gradove od Turaka (Hodidjed, Vrhbosna).
- jesen - Bosanski kralj Tvrtko II uništio porodicu Zlatonosovići, što izaziva neprijateljstvo sa despotom Đurđem.
- decembar - Na Porti se vodi parnica između Dubrovnika i Radoslava Pavlovića - ovaj iznosi falsifikat da je Konavle samo založio a ne prodao, ali Dubrovčani ga razotkrivaju.
- januar, krajem - Sultanov izaslanik u Dubrovniku, presuđuje njemu u korist u sukobu sa Radoslavom Pavlovićem (Klobuk, župe Vrm i Trebinje).
- 19. 9. - Dubrovčani se žale kralju Sigismundu da im bosanski kralj Tvrtko II preti ratom u savezu sa Radoslavom Pavlovićem (koji radi na promeni odluke turske arbitraže).
- 26. 9. - Prvi put se pominje Radivoj Ostojić, proturski pretendent na bosansku krunu.
- Dubrovčani izveštavaju da je despot Đurđe učinio "izvestan skandal" prema bosanskoj kruni[4].
- 25. 10. - Sklopljen mir između Dubrovačke Republike i Radoslava Pavlovića (uz posredovanje kralja Tvrtka II).
- oktobar? - Počeo rat između bosanskog kralja Tvrtka II i srpskog despota Đurđa; u sukobu i Sandalj Hranić (inače despotov pristalica) i Radoslav Pavlović.
- 2. 3. - Kralj Tvrtko II potvrdio u Sutisci mir između Dubrovnika i Radoslava Pavlovića.
- pre aprila - Franjevac Jakob de Marchia došao u Bosnu radi inspekcije samostana i preobraćanja heretika - ubrzo odlazi zbog nesuglasica sa domaćim franjevcima i kraljem.
- april - Tvrtko II i despot Đurđe nastavljaju rat, u okolini Zvornika.
- jun - Sandalj Hranić se pridružuje despotu protiv Tvrtka.
- do jeseni - Turci dovode Radivoja Ostojića u Bosnu, iz koje Tvrtko beži u Ugarsku; despot Đurđe uzeo Zvornik i Teočak (sa Sandaljem je od Turaka "kupio" Tvrtkovu zemlju).
- ljeto - Ugarska vojska Matka Talovca upada u Bosnu, oduzima Turcima Hodidjed; uz Matka je i Juraj Vojsalić koji uspješno ratuje sa Sandaljem Hranićem na Neretvi (ali kralj Tvrtko II se još ne može vratiti u zemlju).
- 15. 3. - Umro vojvoda Sandalj Hranić, nasleđuje ga sinovac Stjepan Vukčić Kosača koji se ubrzo nalazi u borbama:
- Radoslav Pavlović izaziva pobunu u Dračevici, buni se vlastela u zapadnom Humu (među njima Radivojevići), kralj Žigmund šalje vojsku u Hum, Mlečani pretenduju na Novi.
- maj - Kralj Tvrtko II se nakratko vratio u Bosnu;
- avgust - U Hum dolazi 1500 Turaka (na čelu sa Ishak-begovim sinom Barakom) na poziv Stefana Vukćića - na udaru Pavlovićeva oblast (naročito Trebinje), Mađari napustili Drijevo; Turci zauzimaju Hodidjed i Vrhbosne.
- 17. 12. - Franjevački general Vilim de Casalis opoziva povlastice bosanskim franjevicima (pružaju otpor Jacobu de Marchiji).
- 1435-37 - Prema franjevačkom izveštaju, u borbama u Bosni srušeno i spaljeno oko 16 samostana i crkava.
- 25. 1. - Na okupljanju baruna i prelata u Stolnom Biogradu kralj Žigmund daje povlasticu franjevcima da šire katoličanstvo u Bosni.
- proljeće - Turci se učvršćuju u Vrhbosni (Barak-beg, sina Ishak-bega), ranijem posedu Pavlovića - začeci Sarajeva.
- Kralj Tvrtko II se nagodio sa sultanom Muratom za 25.000 dukata godišnjeg danka; u drugoj polovini godine je u savezu sa Vukčićem protiv Pavlovića.
- Knez Tvrtko Borovinić izdao poslednju povelju na Visokom.
- Nastavlja se sukob kralja Tvrtka II i Stefana Vukčića sa Radoslavom Pavlovićem.
- Bosanski vikar Jakob de Marchia se žali papi da su Turci u zadnje dve godine srušili 16 crkava i samostana u Bosni.
- februar - Stefan Vukčić Kosača uzeo Trebinje Radoslavu Pavloviću (Kosača i kralj Tvrtko II imaju tursku pomoć).
- ljeto - Turci upadaju u Vlašku, Srbiju i Bosnu do Jajca.
- 18. 10. - Dubrovčani šalju izaslanika kralju Tvrtku II da izrazi saučešće zbog smrti supruge i saopšti da su prekinuli trgovinu s Bosnom jer Tvrtko kuje novac koji važi samo lokalno.
- decembar - Prekid trgovačkih veza između Stefana Vukčića i Dubrovnika.
- maj? - Sklopljen mir između Stefana Vukčića i Radoslava Pavlovića.
- avgust - Prvi pad srpske despotovine, pala i Srebrenica.
- Isa-beg Isaković, budući osnivač Sarajeva, zamenjuje brata Barak-bega u Vrhbosni[5].
Srbija i ZetaUredi
- 29. 3. - Sultan Murat II posle osmogodišnje opsade osvojio Solun od Mlečana - vazalnu obavezu prema Turcima izvršavao despotov sin Grgur Branković a sam despot otkupljuje mnoge zarobljenike, koji dolaze u Srbiju.
- april-maj - Ishak-beg i Grgur Branković ratuju u Albaniji - Ivanu Kastriotu srušili četiri grada i uzeli dva; plene do mletačkog Skadra, Koja Zakarija isteran iz Danja i više se ne pominje; oteran i Stefan Balšić Maramonte (despotu vraćen Drivast).
- Despot Đurđe podigao Mali grad Smederevske tvrđave.
- januar - U Veneciji nova runda srpsko-mletačkih pregovora (razrada mirovnog ugovora iz 1423).
- 1. 2. - U Kotoru se mire Radič Grubačević i Radič Crnac, vođe promletačke odn. prodespotove stranke u Paštrovićima.
- oktobar? - Počeo rat između bosanskog kralja Tvrtka II i srpskog despota Đurđa; u sukobu i Sandalj Hranić (inače despotov pristalica) i Radoslav Pavlović.
- Matko Talovac se pominje kao župan kovinski i kapetan beogradski.
- mart-april - Francuski putopisac Bertrandon de la Broquière prošao kroz Srbiju, gde se sreo sa despotom Đurđem.
- proleće - Pobuna u Grblju protiv kotorske vlastele.
- april - Tvrtko II i despot Đurđe nastavljaju rat, u okolini Zvornika.
- jun - Sandalj Hranić se pridružuje despotu protiv Tvrtka.
- do jeseni - Despot Đurđe uzeo Zvornik i Teočak (sa Sandaljem je od Turaka "kupio" Tvrtkovu zemlju).
- novembar - Srpsko-mletački pregovori u Kotoru - despotu da se vrati Svetomiholjska metohija (Luštica) i deo Paštrovića, zauzvrat pomoć u gušenju pobune u Grblju; sklapanje sporazuma proslavljeno vatrometom od kojeg je izgoreo krov crkve sv. Franje.
- Arijanit Spata diže trogodišnji ustanak protiv Turaka u Albaniji, nakon lažne vesti o Muratovoj smrti; Mlečani privremeno preuzeli Danj od turskog komandanta (okolinu zauzeo Nikola Dukađin); napadan i despotov Drivast, zbog Đurđevih veza sa sultanom.
- 1431-33? - Konstantin Filozof: "Život despota Stefana".
- januar - Zeta: Mlečani zahtevaju od Đuraševića da izruče vođe prošlogodišnje pobune u Grblju (ovi samo ruše tvrđavu Đurđevac, možda 1435.?).
- april - Venčanje Ulriha Celjskog i Katarine Branković.
- 1434/5 - Despot Đurđe Branković dobio znake i priznanje despotskog dostojanstva od cara Jovana VIII (izaslanik Đorđe Filantropin).
- približno - Despot Đurđe podigao manastir Devič.
- 14. 8. - Smederevski sporazum: posle 12 godina konačni mirovni sporazum između despota Đurđa i Mletačke Republike - "katuni Crne Gore", Paštrovići, Reževići, Lastva, pripadaju Mlečanima (despot sa naslednicima primljen 31. 12. za mletačkog građanina i plemića).
- avgust - Mara Branković odvedena u harem Murata II.
- Poslednji pomen patrijarha srpskog Nikona (nasledića ga Teofan).
- Mogući poslednji pomen Đurđa i Lješa Đuraševića/Crnojevića.
- Kuga u Kotoru.
- 19. 6. - Mađarsko-češka vojska prelazi kod Požežene u turski deo Srbije (zapovednici Pongrac od sv. Nikole, János Marczali, Jan Jiskra), kod Stalaća spalili turske brodove 22. 6. (ovaj pohod je odgovor na raniji tursko-vlaški upad do Sibiua).
- 23. 6. - Uveče, pred Ivanjdan, mađarska vojska zapalila turski Kruševac; sutradan kreću na sever levom, despotovom, obalom Morave (protivno dogovoru) - ovo stvara nepoverenje Turaka prema despotu Đurđu.
- 27. 6. - Bitka na Godominskom polju: mađarsko-češka vojska tokom prelaza Dunava potukla Ali-bega vidinskog kod Smedereva (učestvovao i Sibinjanin Janko).
- novembar - Turske čete upadaju u Despotovinu[6], despot Đurđe sklapa mir po cenu gubitka Braničeva (skopski namesnik Ishak-beg podstiče sultana protiv Đurđa).
- ca. jul - avgust ? - Murat II napada Srbiju i Ugarsku (haranje i odvođenje roblja):
- Ova godina se pominje kao početak sistematskog danka u krvi[7].
- april, krajem - Sultan Murat II na čelu vojske kreće na Srbiju.
- jun, krajem - Despot Đurđe sa užom porodicom odlazi u Ugarsku po pomoć; u Smederevu ostali Grgur Branković i Toma Kantakuzen (grad izložen stalnoj topovskoj paljbi).
- 1. 8. - Kralj Albert u Segedinu dao despotu Đurđu grad Vilagoš u zarandskoj županiji; ugarska vojska se sporo okuplja.
- 18. 8.[8] - Prvi pad Despotovine: Turci zauzeli Smederevo posle tromesečne opsade (nedovoljno hrane u gradu).
- + Zauzeta i Srebrenica, Zeta pošteđena od Turaka, pretenzije ima turski vazal Stefan Vukčić Kosača; mnogo roblja odvedeno iz Srbije.
- + Novo Brdo se drži do 1441.
- 12. 9. - Na poziv Stefana Vukčića papa šalje hvarskog biskupa Tomu u Hum, Bosnu i Hrvatsku.
- 17. 9. - Kralj Albert izdaje sa velikašima povelju u Titelu koja predviđa novi rat s Turcima za sledeće proleće.
- septembar - Turski upad u Srem, kralj Albert ih odbio kod Slankamena.
- decembar - Despot Đurđe planira da venča ugarsku kraljicu Elizabetu sa sinom Lazarom (kako obaveštava Mlečane).
- Grgur Branković postavljen od sultana za upravnika osvojenih porodičnih teritorija.
IzvoriUredi
- ↑ V. Ćorović
- ↑ Istorija Crne Gore, knj. 2, tom 2, p. 161
- ↑ Detalji o dokumentu na arhinet.arhiv.hr
- ↑ V. Ćorović, Historija Bosne, p. 239
- ↑ V. Ćorović, Historija Bosne
- ↑ Klaić
- ↑ Ž. Fajfrić Sveta loza Brankovića] i članak Janitscharen na de Wiki
- ↑ V. Klaić daje 27. 8. kao datum pada Smedereva
- Vjekoslav Klaić, Svezak drugi: dio drugi. Treće doba: Vladanje kraljeva iz raznih porodica (1301-1526). Druga knjiga: Od gubitka Dalmacije do Matije Korvina (1409-1457) (archive.org)
