Wikipedija

1440-e

1440-e su decenija koja je počela 1. januara 1440. i završila 31. decembra 1449.

Milenijum: 2. milenijum
Vjekovi: 14. vijek – 15. vijek – 16. vijek
Decenije: 1410-e 1420-e 1430-e – 1440-e – 1450-e 1460-e 1470-e
Godine: 1440 1441 1442 1443 1444 1445 1446 1447 1448 1449
Kategorije: Rođenja – Smrti – Arhitektura
Nastanci – Prestanci

HrvatskaUredi

1440
  • siječanj - Ugarska kraljica Elizabeta nerado pristala na brak sa poljskim kraljem Vladislavom (Lazara Brankovića odsečno odbila zbog razlike u veri) - cilj rešenje razmirica oko Češke i sprečavanje poljsko-turskog saveza.
  • 10. 1. - Kraljica Elizabeta dala Kostajnicu rođaku Ulrihu.
  • 22. 2. - Rođen Ladislav V. Posmrtni, sin pokojnog ugarsko-hrvatskog kralja Alberta II..
  • 6. 3. - Vladislav I. prihvatio ugarsku krunu na insistiranje ugarsko-hrvatske delegacije (ugovori utanačeni dva dana kasnije).
  • ožujak, krajem - Kraljica Elizabeta dala zatočiti Matka Talovca i Emerika Marczala, Vladislavljeve pristalice.
  • april - oktobar ? - Murat II pola godine opseda Beograd (prva turska opsada grada), komandant odbrane vranski prior Ivan Talovac, koriste rane puške; za to vreme haranja od Erdelja do ist. Slavonije, odvedeno mnogo roblja.
  • 15. 5. - Kraljica Elizabeta krunisala Ladislava Posthumnog u Stolnom Biogradu, želeći da preduhitri Vladislava.
  • 21. 5. - Vladislav ušao u Budim, Elizabeta pokušava da organizuje otpor (ali Ulrih Celjski zarobljen u Gjuru krajem meseca).
  • 29. 6. - Sabor velikaša u Budimu: krunisanje Ladislava ništetno, za kralja izabran Vladislav.
  • 17. 7. - Vladislav I. okrunjen za ugarsko-hrvatskog kralja krunom iz grobnice Sv. Stjepana (uobičajenu krunu uzela Elizabetina prijateljica) - ubrzo počinje građanski rat u Ugarskoj i Hrvatskoj.
  • oktobar - Posle osmomesečne opsade Stefan Vukčić uzeo Omiš i Poljicu banu Matku.
  • Oko ove godine Srbi se doseljavaju na primorje (npr. Šibenik) iz cetinskog kraja[1].
  • Prva poznata redakcija Poljičkog statuta (spomenik "bosančice").
1441
1442
1443
1444
1445
1446
1447
1448
  • mart-april - Tokom turskog upada u Bosnu i Hum, jedan dio vojske se odvojio prema Hrvatskoj.
  • 18 - 20. 10. - Druga kosovska bitka: ugarski gubernator Janoš Hunjadi potučen od vojske sultana Murata II; poginuli Hunjadijev sestrić i hrvatski ban Ivan Sekelj ("Banović Sekula") i Franko Talovac; veliki gubici i na turskoj strani.
  • Hrvatsko-dalmatinski ban Petar Talovac odmetnutom vojvodi Ivancu Novakoviću uzeo utvrđenje Ključica kod Drniša i porobio njegova sela u šibenskom kotaru.
1449
  • 14. 6. - Na stanku u Modrušama sedmero braće i jedan sinovac Frankapan podijelili baštinu od oca Nikole Frankopana; Krk i Senj pod zajedničkom upravom.
  • 5. 9. - Jan Jiskra porazio ugarsku vojsku nedaleko od Košica - poginuo ugarski komandant, otac Ivana Sekelja i šurjak Janoša Hunjadija, koji kreće u osvetnički pohod (sklapa primirje u prosincu).
  • Prvi spomen samostana oko kojeg će izrasti Opatija.
  • Mlečani dovode nekoliko obitelji "Morlaka" na područje općine Buje[5].
  • Hrvatsko-dalmatinskog bana Petra Talovca napadaju Ivanac Novaković i Tomaš Tvrtković, borbe oko Ostrovice.
  • Toma Sekelj novi vranski prior, umesto poginulog sinovca Ivana.


BosnaUredi

1440
1441
  • 21. 2. - Mletačka opština odgovara kralju Tvrtku II da je spremna primiti ga i prodati mu oružje, ali ne i da preuzme Bosnu.
 
Rat u Zeti 1441-44
1442
1443
1444
1445
  • 24. 1. - Papa presudio u sporu oko granica bosanske i ugarske franjevačke vikarije.
  • april - Četiri galije napuljskog kralja Alfonsa V pred Novim (Stefan Vukčić mu je saveznik, a Mlečani neprijatelji).
+ Despot Đurđe nakratko povratio Srebrenicu, Bosanci je preoteli u septembru 1446[6][7].
1446
  • 19. 5. - Sastanak i pomirenje kralja Tomaša i vojvode Stefana Vukčića Kosače u Milodražu (ovim se kvare odnosi despota i Kosače, a popravljaju Hunjadija i Kosače te Tomaša i sultana); Stefan dobio Neretvansku krajinu natrag.
  • 26. 5. - Bosanski kralj Stjepan Tomaš se oženio Katarinom Kosača, Stjepanovom kćerkom.
  • avgust - Kralj Tomaš dao grad Ključ sinovima vojvode Ivaniša Dragišića.
  • septembar - Bosanci ponovo zauzeli Srebrenicu, Tomaš i Đurđe će se dogovoriti oko podele prihoda od rudnika[6].
  • oktobar - Papa Eugen IV. uzeo pod svoju zaštitu Radivoja, brata bosanskog kralja Tomaša (koji je takođe blizak papi).
  • Prvi pomen Bijeljine.
1447
  • Kraljica Katarina podiže crkvu Presvetog Trojstva u Vrilima kod Kupresa a kralj Tomaš crkvu sv. Tome pod Vrandukom, takođe se daju povlastice postojećim katoličkim crkvama; u Bosni uveden poseban verski prirez za franjevce - nepopularan, ukinut 1453 po želji franjevaca.
1448
  • mart-april - Turska vojska upada u Tomaševu Bosnu i Stjepanov Hum (na Đurđevu inicijativu), jedan deo se odvaja prema Hrvatskoj.
  • jun - Sklopljen sporazum između despota Đurđa i Stjepana Vukčića (ovaj drugi time napušta bosanskog kralja Tomaša).
  • 16. 9. - Đurđev vojskovoća Toma Kantakuzen i Stjepan Vukčić porazili kralja Tomaša kod Srebrenice - despotova vojska uzima taj grad i prodire uz Drinu do Višegrada kojeg takođe zauzima.
  • oktobar - Stjepan Vukčić Kosača uzeo titulu "hercega od Svetog Save" - njegova zemlja će biti prozvana Hercegovina.
1449


Srbija i ZetaUredi

1440
1441
1442
  • mart - Stefan Vukčić Kosača ušao u Stari Bar; Stefanovu vlast prihvata i većina Paštrovića, promletački vojvoda Radič Grubačević proteran.
  • jun, početkom - Stefan Vukčić i Stefanica Crnojević opustošili okolinu Budve (Vukčić se u Zeti zadržava do polovine jula).
  • 1. 8. - Gradski predstavnici predali Budvu Mlečanima (kratko vreme upravljao zetski mitropolit Jeftimije); Kotorani pripojili Lušticu, Bogdašiće i Beševiće (tj. zemlje Svetomiholjske metohije) svom distriktu; Mlečanima pristupaju i tri brata Crnojevića (ne i Stefanica).
  • 5. 8. - Mlečanima se predao i Drivast.
  • avgust - Sabor u Budimu, kojem prisustvuje i despot Đurđe ("lobira" za rat protiv Turaka).
  • 27. 7. - Venecija naređuje svom kotorskom knezu da zauzme celu Donju Zetu i delove Gornje - otvoreni sukob sa Kosačom.
  • septembar - Lastva u Paštrovićima prilazi Mlečanima.
  • 22. 10. - Humsko-mletački rat: Stefan Vukčić poražen od Mlečana koji opsedaju Bar; nakon ovoga Stefan Vukčić uz pomoć Stefana Crnojevića dopire do blizu Skadra gde sklapa primirje.
  • Turci dogradili Žrnov na Avali za nadzor ugarskog Beograda.
  • "Gorički zbornik" Nikona Jerusalimca za Jelenu Balšić.
1443
1444
  • 5. 1. - Bitka kod Kunovice, na ulazu u Sićevačku klisuru - krstaška vojska u povlačenju, naročito Đurđeve i Hunjadijeve čete, porazila i zarobila rumelijskog beglerbega Kazim-pašu (pominje se i pobeda kod Melštice).
  • januar, krajem - Hrišćanska vojska se okupila u Beogradu i okolini, na povratku iz pohoda protiv Osmanlija (prvi deo "pohoda na Varnu").
  • 6. 3. - Mara Branković, sultanija Murata II, poslala izaslanika ocu Đurđu Brankoviću, čime počinju mirovni pregovori (izaslanik išao u Ugarsku preko Dubrovnika).
  • 26. 3. - Stefan Crnojević se izmirio s Mlečanima (bio u savezu sa Kosačom, koji tako gubi pozicije i u Gornjoj Zeti).
  • 12. 6.[11] - Postignut dogovor u Jedrenu: obnova Srbije sa 24 grada, pod osmanskim vazalstvom i povratak oslepljenih Đurđevih sinova Grgura i Stefana.
  • 3. 7. - Despot Đurđe daje Vilagoš (danas Şiria u Rumuniji) i još neke posede Janošu Hunjadiju, kako bi ga pridobio za mir.
  • 15. 8.[4] - Segedinski mir Osmanske države i Ugarske na 10 godina (potvrđen dogovor iz juna); kardinal Julian Cesarini još ranije ubedio mađarskog kralja da ne poštuje ugovor (za nastavak rata su i vizantijski car i Skenderbeg).
  • 22. 8. - Obnova Despotovine: Despot Đurađ Branković se vraća u Smederevo posle pet godina.
  • 20. 9. - Hrišćanska vojska prelazi Dunav kod Oršave[12] i nastavlja preko Bugarske;
    • Despot Đurđe se strogo pridržava mirovnog ugovora, ne dopušta ni Skenderbegu prelaz preko svoje teritorije.
  • jesen - Stefan Vukčić se izmirio sa despotom Đurđem.
  • 10. 11. - Bitka kod Varne - težak poraz hrišćanske vojske od Osmanlija na čelu sa bivšim sultanom Muratom;
  • Prvi spomen: Vasojevići.
  • Mletački Ulcinj stradao u zemljotresu.
  • Prva vest o manastiru Morači od osnivanja 1252.
1445
1446
  • septembar - Bosanci ponovo zauzeli Srebrenicu, Tomaš i Đurđe će se dogovoriti oko podele prihoda od rudnika[6].
  • oktobar-novembar - Svatovi Jelene Paleolog putuju preko Dubrovnika do Smedereva - miraz većim delom popijen na brodu i opljačkan od Vukčićevih ljudi[14] (događaj ušao i u epsku poeziju[15]).
  • 18. 12. - Jelena, kćerka morejskog despota Tome se udala za Lazara Brankovića, koji od ove godine nosi titulu despota.
  • Nikodim II je novi srpski patrijarh nakon Teofana.
1447
1448
  • 4. 6. - Despotov vojskovođa Altoman dolazi sa vojskom u Donju Zetu, ulogorio se iznad Grblja (despot Đurđe želi povratiti zetske posede prepuštene Mlečanima 1441); Crnojevići staju na Đurđevu stranu, Grbljani se pobunili protiv Mlečana; poharana okolina mletačkog Kotora, zaposeti Luštica, Bogdašići i Lješevići sa solanama.
  • jun - Sklopljen sporazum između despota Đurđa i Stjepana Vukčića (ovaj drugi time napušta bosanskog kralja Tomaša).
  • 4. 7. - Vojvoda Altoman i Stefanica Crnojević došli pred mletački Bar, prišla im većina Paštrovića.
  • ca. 15. 7. - Mlečani pomoću lukavstva razbili despotovu vojsku kod Bara.
  • septembar - Sibinjanin Janko sa vojskom od 70.000 ljudi dolazi u Srbiju, ali despot Đurđe odbija da se pridruži pohodu; Hunjadi se u Srbiji ponaša kao u neprijateljskoj zemlji, Đurđe preko rizničkog čelnika Paskoja Sorkočevića obaveštava sultana.
  • 16. 9. - Đurđev vojskovođa Toma Kantakuzen i Stjepan Vukčić porazili kralja Tomaša kod Srebrenice - despotova vojska uzima taj grad (na samo četiri meseca) i prodire uz Drinu do Višegrada kojeg takođe zauzima.
  • 18 - 20. 10. - Druga kosovska bitka: ugarski gubernator Janoš Hunjadi potučen od vojske sultana Murata II; poginuli Hunjadijev sestrić i hrvatski ban Ivan Sekelj ("Banović Sekula") i Franko Talovac; veliki gubici i na turskoj strani.
    • Hunjadi na povratku zatočen u Srbiji (moguće na inicijativu despotovih dubrovačkih savetnika Sorkočevića i Đorđića[15]); ovaj događaj će biti tema naše prve zabeležene epske pesme (Rođero de Pačijenca u okolini Napulja 1497.).
  • jesen? - Još jedan despotov pohod na mletačku Zetu (nejasni detalji)[16].
  • decembar - Hunjadi oslobođen iz Srbije na osnovu sporazuma koji predviđa nadoknadu štete i bračni savez (despotova unuka i kćerka Ulriha Celjskog Elizabeta sa Hunjadijevim sinom Ladislavom koji ostaje talac kod despota).
1449
  • 21. 5. - Despot Đurđe izlaže u pismu plan za mir sa Turcima, dogovoren sa palatinom Ladislavom Gorjanskim i erdeljskim vojvodom Nikolom Iločkim: primirje na sedam godina, Srbija i Vlaška plaćaju polovinu danka Turcima a Bosna ceo.
  • jun - Ugarski sabor odbija despotov plan za mir sa Turcima, određeno da se posebnom sudu preda spor bosanskog kralja i srpskog despota.


ReferenceUredi

  1. ↑ Petar D. Šerović, Неколико података о становништву Шибеника крајем XVII стољећа, rastko.rs
  2. ↑ (en) The harsh life on the 15th century Croatia-Ottoman Empire military border: Analyzing and identifying the reasons for the massacre in Čepin, Wiley Online Library
  3. ↑ V. Ćorović, I. s. n., Dubrovačka republika, odn. Historija Bosne, str. 250
  4. ↑ 4,0 4,1 Prema V. Klaiću, str. 196, ovo je bilo 13. srpnja
  5. ↑ Historija naroda Jugoslavije II, str. 642, Školska knjiga Zagreb, 1959
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 Istorija Crne Gore, str. 212
  7. ↑ 7,0 7,1 V. Ćorović Razlaz između despota i Mađara, rastko.rs ("Taj bogati grad ostao je stalno kao jabuka razdora između Bosne i Srbije i sav je obliven bratskom krvlju.")
  8. ↑ Sima Ćirković, Сеобе српског народа у Краљевину Угарску у 14. и 15. веку, rastko.rs
  9. ↑ Инвитаторија цара Леополда I и привилегије српске, rastko.rs
  10. ↑ V. Klaić, str. 191
  11. ↑ Prema Istoriji Crne Gore (knj. 2, tom 2, str. 210), dogovor u Jedrenu je postignut u aprilu, u Segedinu u julu, a Vladislav je "nekoliko dana" posle toga objavio nov pohod.
  12. ↑ V. Klaić kaže kod Beograda
  13. ↑ Prema Istoriji Crne Gore (knj. 2, tom 2, str. 210) ovo je bilo još u novembru.
  14. ↑ Željko Fajfrić, Sveta loza Brankovića, rastko.rs
  15. ↑ 15,0 15,1 V. Ćorović Razlaz između despota i Mađara, rastko.rs
  16. ↑ Istorija Crne Gore, str. 220



Izvor: https://sh.wikipedia.org/w/index.php?title=1440-e&oldid=5680936