Đurađ II Balšić

Đurađ II Stracimirović (vladao 13851403), gospodario je Zetom u vreme turskog prodora na Balkan. U borbi sa njima, pao je u ropstvo i bio je prinuđen da im za svoju slobodu da grad Skadar. Kada se našao na slobodi, ponovo je osvojio Skadar 1395. godine i ustupio ga Mletačkoj republici (Veneciji), a sebi je zadržao gradove u Primorju, Bar i Ulcinj.

Đurađ II Stracimirović
Puno ime Đurađ II Stracimirović Balšić
Datum smrti april, 1403.
Mesto smrti Ulcinj (Zeta)
Titula gospodar Zete
knez Hvara i Korčule (1396-1402)
Period 13851403.
Prethodnik Balša II Balšić
Naslednik Balša III Balšić
Poreklo
Dinastija Grb Balšića Balšići
Otac Stracimir Balšić
Majka Milica, kći kralja Vukašina
Porodica
Supružnik Jelena, kći kneza Lazara
Deca sin Balša
Đurađ II Balšić
Ulcinj, sjedište Đurđa II
Zeta Đurđa II

Preko majke Milice, Đurađ II je imao rodbinske veze sa Mrnjavčevićima, tako da mu je kralj Marko bio brat od ujaka. Oko 1386. godine, oženio se kćerkom kneza Lazara, Jelenom- „gospođom Lenom“, pa mu je Vuk Branković bio pašenog. Sa Jelenom je imao sina i naslednika Balšu III.

Za svoje sjedište, Đurađ II Stracimirović Balšić je izabrao Ulcinj, a na dvoru se pominju protovestijar, vojvoda i logotet. Kovao je svoj novac u Baru i istupao u ime „vlastele velike i male“. Nazivao se „blagovjerni i samodrživi gospodin Đurđ svoj zetskoj i pomorskoj zemlji“.

Odmetanje vlastelinskih porodica

uredi

Da se Đurđeva zvanična titula sve više udaljavala od stvarnosti, govori i stav Dubrovčana i Mlečana, koji su ga nazivali „gospodarem Ulcinja“. Naime, u Zeti i sjevernoj Albaniji je za njegove vlasti došlo do odmetanja vlastelinskih porodica. Braća Sakati-Zakarija (Nikola Sakat, dugogodišnji vlastelin Budve i uticajna ličnost u Zeti) pobunili su se među prvima, ali su bili kažnjeni vađenjem očiju. Crnojevići, u Gornjoj Zeti, priznaju samo bosanskog kralja Tvrtka I Kotromanića, porodica Jonima počinje samostalno upravljati svojim posjedima između Drača i Drima, a Dukađini bez pitanja ponovo gospodare ranije im oduzetim Zadrimom i Lješom. Đurađ II se ubrzo, umanjenih prihoda, našao sabijen u uskom prostoru između Skadarskog jezera i mora U januaru 1386. godine, Đurađ II potvrđuje trgovinske povlastice Dubrovčanima, otvarajući im pristaništa i puteve. Ranijeg protovestijara (upravnik državnih finansija) Balše II u Draču, Filipa Barelija, istaknutog mletačkog trgovca i agenta, zadržao je u svojoj službi. Sa mlečanima nema sporova, sve do 1392. godine.

Mir sa Turcima, 1386. godine

uredi

Već od 1385. godine, manji pljačkaški turski odredi stizali su do Drača, Drima i neposrednu okolinu Skadra, upadali sve do Ostroga i „odvodili silno roblje“, pa je gospodar Zete požurio da sa njima sredi odnose, sklapajući mir 1386. godine. Turska provala u Bosnu, preduzeta je 1386. godine, na podsticaj Đurđa II, koji je gajio stara neprijateljstva prema Tvrtku I (mada je bosanski kralj bio saveznik kneza Lazara) i neostvarenu želju svih Balšića da zagospodare Kotorom. U drugom turskom napadu na Bosnu (1388) učestvovali su i podanici Đurđa II, a Dubrovčani 5. septembra gospodara Zete biraju za svog građanina, u znak zahvalnosti za njegovo zauzimanje kod Turaka. Pregovori bosanskog kralja i Đurđa II, dva puta (u novembru 1388. i martu 1389. godine) dovode do popuštanja zategnutosti, ali Zeta ne mijenja svoj odnos prema Turcima, ozvaničen mirom iz 1386. godine. Đurađ II Stracimirović Balšić ne učestvuje u bici na Kosovskom polju, 15. juna 1389. godine (bez obzira na njegovo srodstvo sa knezom Lazarom i Vukom Brankovićem) i u to vrijeme se nalazi u Budvi (početak jula), a na poziv vlastele posjećuje Dubrovnik, u avgustu 1389. godine. Vuk Branković, koji je vladao sjeveroistočnim djelovima današnje Crne Gore (koji su pripadali Raškoj i porodici Branković, sve do 1455. godine) nastojao se na štetu Balšića proširiti do obala Jadranskog mora. Prije juna 1390. godine, njegov čovjek je protovestijaru Filipu Bareliju nudio 500 litara srebra, ako mu preda neki grad (vjerovatno Ulcinj), ali je glasnik bio odbijen i protjeran.

Zahtjevi Konstantina Balšića

uredi

Tokom 1390. godine, koristeći tešku situaciju Đurđa II, njegov brat od strica, Konstantin Balšić, nastoji zavladati Zetom. Najvjerovatnije da je pokušao potkupiti i protovestijara Filipa Barelija. Zavjera biva otkrivena, Bareliju je sva imovina zaplijenjena, a on sa djecom završava u Đurđevoj tamnici (do 1392. godine, kada ga Mlečani sklanjaju u Drač, gdje stupa u službu Đorđa Topije). Konstantin Balšić uspijeva da dođe pod zaštitu Bajazita I, a 1391. godine na zahtjev turskog sultana vrši pripreme da u slučaju smrti Karla Topije zavlada Dračom.

Savezništvo sa rimskim papom

uredi

Kako Đurađ II prestaje biti štićenik turskog sultana Bajazita I, tražio je saveznike na drugoj strani. Poveo je pregovore sa rimskim papom Bonificijem, obećao mu svoju zemlju ako ostane bez naslednika, primio katoličku vjeru i u aprilu 1391. godine dobio dozvolu da pod zastavom rimske crkve krene protiv „pagana“, svih turskih saveznika (Konstantina Balšića) i Karla Topije (saveznika avinjonskog pape). Posle smrti Tvrtka (oko 10 marta 1391. godine) Đurađ II otežava snadbijevanje grada Kotora, blokirajući karavanski put na Ledenicama (iznad Risna) sve dok nije uspio da ugovori redovan godišnji danak.

Ustupanje gradova Mlečanima

uredi

U unutrašnji rat koji se rasplamsao u Zeti, između Đurđa II, Konstantina Balšića i Radiča Crnojevića umiješali su se Turci i u maju 1392. godine provalili u zetsko Primorje. U toku mirovnog pregovora, skopski sandžakbeg Pašajit (Paša-Jigit beg, učesnik Kosovske bitke) zadržao je gospodara Zete, tražeći da mu preda Ulcinj i ostala mjesta u državi. Jelena Balšić je uzalud tražila pomoć od Mlečana. Radič Crnojević prije novembra 1396. godine osvaja Budvu, i okolinu Kotora. Iz Lješa na kratko protjeruje Dukađine, a od Mlečana dobija građanstvo, 30. novembra 1392. godine. Za svoje oslobođenje, Đurađ II se Bajazitu I obavezao na danak (dukat po ognjištu) i ustupio mu Skadar, Drivast i Sveti Srđ, na Bojani. Krajem septembra ili prvoj polovini oktobra 1395. godine, koristeći odsustvo većine vojne posade, Đurađ II otima od Turaka Skadar, Drivast i Sveti Srđ, a Konstantinu Balšiću Danj sa carinom i tvrđavu Šati. Prekinuo je veze sa Turcima i uskratio im plaćanje harača. Osjećajući nesigurnost zbog blizine Turaka, sporazumom od 14. aprila 1396. godine, Đurađ II je za 1000 dukata godišnje isplate ustupio Mlečanima: Skadar, Drivast, Sv. Srđ, ostrva Skadarskog jezera, teritoriju lijeve strane Bojane do mora, Drivast sa tvrđavom i oklinom, tvrđavu Šati i carinu u Danju.

Poraz Radiča Crnojevića

uredi

Radič Crnojević sa bratom Dobrivojem, krajem oktobra, pa do zaključenja sporazuma od 14. decembra 1395. godine, zauzima Grbalj i opsijeda Kotor. Napadi Crnojevića na posjede Balšića izazvali su prava pustošenja. U sukobu sa vojskom Đurđa II Stracimirovića Balšića, 25. maja 1396. godine – gine Radič Crnojević, a zetski gospodar zaposijeda jedan dio njegove teritorije.

Knez Hvara i Korčule

uredi

Sa ugarskim kraljem Žigmundom (koji se nakon izgubljene bitke kod Nikopolja povlačio preko Jadranskog mora) sastao se prije 20. decembra 1396. godine i od njega dobio postavljenje za kneza Hvara i Korčule. Đurađ II je obišao ostrva i postavio vikare, već u januaru 1397. godine, ali je svoje ljude morao mijenjati svake godine. Njegova je vlast („čast“ i skroman prihod za neodređenu vazalsku vjernost prema Žigmundu) trajala do sredine 1402. godine.

Upad bosanskog vojvode Sandalja Hranića

uredi

Veliki bosanski vojvoda Sandalj Hranić, sinovac Vlatka Vukovića, koji je, između ostalog, gospodario Novim, Risnom i sjeverozapadnim djelovima današnje Crne Gore (Veliko Vojvodstvo, u sastavu bosanske kraljevine) poništio je danak koji je Đurađ nametnuo Kotoru 1391. godine i nedavni sporazum Kotorana sa Radičem Crnojevićem. Kotorani ga priznaju za gospodara. Sandalj zauzima grad Budvu krajem aprila ili početkom maja 1396. godine i daje je na upravu svojoj prvoj supruzi, Jeleni (udovici Radiča Crnojevića) kao svadbeni poklon. U to vrijeme (jul 1396) zetsko primorje pogodio jak zemljotres, koji je pričinio veliku materijalnu štetu i onemogućio Đurđa u već započetim akcijama. Gospodar Zete se morao vratiti u teško stradale Bar i Ulcinj, tražeći u Dubrovniku građevinski materijal za popravke crkava i tvrđava. Koristeći nezadovoljstvo politikom Balšića, Sandalj Hranić privlači na svoju stranu Paštroviće (inače stare sljedbenike Crnojevića) i vrši jak uticaj na same Crnojeviće. Bosanski vojvoda prima mletačko građanstvo 22 jula 1397. godine i Dužd ga naziva „velikim vojvodom Raške i Bosne, gospodarem Budve i Zete“. U Budvi (kao i Novom) vršio je prodaju soli dovođene iz Brindizija, sve dok se nije povukao iz tog grada. Kao njegovi podržavaoci u borbi protiv Balšića, vlastelinska porodica Paštrovića se povukla sa bosanskim vojvodom (tokom XV vijeka u predjelu današnjih Paštrovića nema istoimenog bratstva, osim pojedinaca iz njega, ali se pojavljuju kao istoimena vlastelinska porodica sa posjedima na Neretvi i u službi bosanskih velikih vojvoda).

Đurađ II i Đuraševići (Crnojevići)

uredi

Đuraševići (bliski srodnici Radiča Crnojevića) nastavljaju dobre odnose sa Đurđem II Stracimirovićem (nakon što su mu pomogli da potisne velikog vojvodu Sandalja iz Budve) i uz njegovu saglasnost zadržavaju u svojim rukama posjede (ostrva ) na Skadarskom jezeru (mada su ona Đurđvim sporazumom sa pripdala Mlečanima) ali su i dalje ostali bez tri velika sela pored samog Skadra (Samariši, Oblik i Griša).

Pobune u skadrskom kraju i smrt

uredi

Nakon što se 1399. godine čitava oblast Skadra i Drivasta, osim samog gradskog stanovništva, odmetnula od mletačke vlasti, a ljudi iz države Đurđa II, dobro organizovani, opljačkali mletačka stovarišta soli kod Sv. Srđa - mletački Senat 1401. godine obustavlja gospodaru zete plaćanje provizije. Zahtjeva od njega naknadu štete, optužujući ga čak i za turske napade. Već 1402. Đurađ sređuje svoje odnose sa Republikom, a ova u junu vraća pokornost u skadarski kraj. Nakon poraza Bajazita I kod Angore, 28. jula 1402. godine, iz Carigrada se sa titulom despota u svoju zemlju vraćao Stefan Lazarević. Iskrcao se u Baru, pa preko Skadra i mletačkih posjeda prešao u Srbiju, putem koji je vodio u Žiču. Pritom je izbjegavao zasjede Brankovića, a pratili su ga vojni odredi koje mu je dao Đurađ II Stracimirović.

Ne suprostavljajući se više Mlečanima, Đurađ II se povukao u Ulcinj. Umro je u prvoj polovini aprila 1403. godine

Literatura

uredi
  • Grupa autora:Istorija Crne Gore, Titograd,1970. godine - knjiga 2, tom 2; Izdanje Redakcije za istoriju Crne Gore.
Prethodnik:
Balša II
Vladar Zete
(13851403)
Nasljednik:
Balša III