Grbalj

Grbalj je polje u Crnoj Gori između Budve i poluostrva Luštica. Sa istoka okružena planinom Lovćen, a na zapadu niska pobrđa je odvajaju od Jadranskog mora. Uz istočnu granicu polja razvilo se desetak naselja, koja se kolektivno nazivaju Gornji Grbalj. Donji Grbalj čine sela na zapadnoj ivici polja. Selo Bigova u istoimenoj uvali jedino mjesto na obali.

Sela koja se nalaze u Grblju su: Bigova, Bratešići, Višnjeva, Vranovići, Glavati, Glavatičići, Gorovići, Dub, Zagora, Kovači, Krimovica, Kubasi, Lješevići, Nalježići, Pelinovo, Pobrđe, Prijeradi, Sutvara, Trešnjica, Ukropci, Šišići i Dub.

Kroz Grbalj prolazi Jadranska magistrala. Nakon izgradnje magistrale i nakon zemljotresa 1979. godine, duž nje je nastalo nekoliko novih naselja.

Regija je značajna poljoprivredna oblast. Južni dio polja čine voćnjaci, vinogradi i povrtnjaci. Ovaj dio polja završava sa plažom Jaz. U sjevernom dijelu Grbaljskog polja, smještena je industrijska zona Kotora.

U Grblju se nalazi manastir Srpske pravoslavne crkve Podlastva.

Istorija

Srednjovjekovna župa i okruženje

Župe Grbalj (Gripuli) i Kukovo (Cuceva)

Najzapadnija srednjevjekovna dukljanska župa Grbalj (Gripuli, Grupuli) dobila je ime od antičkog grada Agruvij (Agruvium, Acruvium). Naseljena srpskim rodovima, protezala se u pravcu sjeverizapad-jugoistok , od polja u zaleđu Budve , do polja uz more ( u dnu Tivatskog zaliva , koje se i danas zove Župa). Imala je više plodnih središta. U donjem Grblju , među planinama, nalaze se plodni dolovi, a posebno oko današnjeg Bigova (zaliv Trašte). Postoji vjerovatnoća da se tu nalazio rimski Agruvij, zbog arheoloških ostataka iz antičke epohe. Na sjeverozapadu je oblast brda, a na jugoistoku Mrčevo polje ( kod Budve). U centru župe, pored crkve Sv. Stevana ( u današnjem selu Vraćenovići) nađeni su ostaci preromanske plastike. Sa crkve je i latinski natpis (ktitora Huroga i Dane) iz IX vijeka. Put Budva– Kotor (sa odvajanjem za Tivat,na prijevoju Trojica) prolazio je i tada kroz ovu župu. U Grblju je , kao i u drugim primorskim oblastima, još u VII vijeku Vizantijski zemljoradnički zakon obratio veliku pažnju na vinogradarstvo. U XI vijeku su se već bavili tkačkim zanatom. U pojedinim istorijskim momentima, ova župa se vezivala za susjednu župu Kukovo i grad Budvu(Stari grad). Kao najzapadnija, bila je vezana i za Travuniju i njene župe (Risenu, Dračevicu i Konavle). To se vidi iz podjele ( nakon smrti kralja Vojislava) kada su Gojislavu i Predomiru ostavljeni: Travunija i Grbalj. Ka Grblju su gravitirala tri mala ostrva u Tivatskom zalivu: Otok, Prevlaka (Traiectus) i Gabrio (Stradioti, Sv. Marko). Na Prevlaci se nekada (vjerovatno u X vijeku) nalazila prereomanska crkva sa bogatim kamenim crkvenim namještajem, sačuvanim u nekim djelovima. Srednjevjekovna benediktinska opatija sv, Arhanđela Mihaila (Tumba sancti Archangeli) na istom ostrvu, prvi put se pominje 1124. godine. Kasnije je na tom mjestu osnovana zetska pravoslavna episkopija. Crkva u kojoj je poginuo kralj Dragomir, na ostrvu Gabrio, nosila je ime sv. Gavrila ( postoje tragovi crkve: zapisi o njoj, na starijim kartama Boke Kotorske). Župi Grbalj bilo je blisko naselje Tivat (Theudo, Thedo, Teodo) koji se prvi put pominje na donatorskom zapisu (đakona Albelina) sa crkve sv. Srđa, Nikole i Dimitrija (Đurđevo brdo, iznad Tivta) iz druge polovine IX vijeka.

Literatura

• Grupa autora:Istorija Crne Gore, Titograd,1967.godine - knjiga 1; Izdanje Redakcije za istoriju Crne Gore.