Površinski napon
Površinski napon je privlačna osobina površine tečnosti. On uzrokuje da površina dela tečnosti bude privučena do druge površine.
Primenjujući Njutnovu fiziku na sile koje nastaju zbog površinskog napona, možemo tačno predvideti mnoštvo osobina tečnosti. Primenjujući zakone termodinamike na te iste sile, možemo predvideti i suptilnija ponašanja tečnosti.
Površinski napon ima dimenziju sile po jedinici dužine, ili energija po jedinici površine. Ove dve jedinice su ekvivalentne — ali kada se govori o energiji po jedinici površine, najčešće se koristi termin površinska energija — koji je opštiji termin u smislu da se primenjuje i na čvrsta tela, a ne samo na tečnosti.
Uzrok
urediPovršinski napon je uzrokovan privlačenjem između molekula tečnosti pomoću raznih međumolekulskih sila. U masi tečnosti, svaki molekul biva privlačen jednako u svim pravcima od strane susednih molekula tečnosti, što rezultuje rezultantom svih sila, koja je jednaka nuli. Na površini tečnosti, molekuli bivaju privlačeni prema dole od strane molekula koje se nalaze dublje u tečnosti, dok ih molekule u susjednom mediju (vakuumu, vazduhu ili nekoj drugoj tečnost) ne privlače tim intenzitetom. Molekuli na površini su pod uticajem privlačne molekularne sile, koja se uravnotežuje jedino preko otpora te tečnosti na pritisak, što znači da nema rezultantne sile privlačenja molekula sa površine od strane molekula u dubini tečnosti. Međutim, postoji sila koja umanjuje površinu, te zbog ovoga površina tečnosti dobija rastegnutu elastičnu membranu. Zbog ovoga se tečnost pomera sve dok ne dobije lokalno najmanju moguću površinu.
Drugi način da gledanja je da molekul u kontaktu sa susednom molekulom ima niže energetsko stanje od slučaja kada nije u kontaktu sa susednom molekulom. Unutrašnji molekuli imaju susedne molekule sa svih strana. Granični molekuli imaju manji broj susednih molekula od unutrašnjih, te su, zbog toga, na višem energetskom stanju. Kako bi tečnost smanjila svoje energetsko stanje, ona mora smanjiti broj graničnih molekula, te, zbog toga, mora smanjiti svoju površinu.[1]
Kao rezultat smanjenja površine, površina će poprimiti najglađi mogući oblik (matematički dokaz da "glatki" oblici minimizuju površinu oslanja se na upotrebu Ojler–Lagranžove jednačine). Pošto bilo koje zakrivljenje na obliku površine rezultuje većom površinom, takođe će rezultovati i višom energijom. Na kraju će površina potiskivati svako zakrivljenje.
Osnovna fizika
urediDodirni uglovi
urediPošto ni jedna tečnost ne može dugo opstati u savršenom vakuumu, površina bilo koje tečnosti je granica između tečnosti i nekog drugog medija. Gornja površina bare, na primer, je granica između vode iz bare i vazduha. Površinski napon, tada, nije osobina samo tečnosti, nego i osobina granice te tečnosti sa drugim medijem. Ako je tečnost u sudu, tada, osim granice tečnost-gas na gornjoj površini, postoji takođe i granica između tečnosti i zidova suda. Površinski napon između tečnosti i vazduha obično je različit (veći) od površinskog napona sa zidovima suda. A gde se dve površine sreću, njihova geometrija mora biti takva da se sve sile uravnoteže.
Gde se dve površine sreću, one formiraju dodirni ugao, , koji je ugao kojeg tangenta na površinu pravi sa čvrstom površinom. Dijagram na desnoj strani prikazuje dva primera. Naponske sile su prikazane na granicama tečnost-vazduh, tečnost-čvrsto telo i čvrsto telo-vazduh. Primer levo prikazuje slučaj kada je razlika između površinskog napona tečnost-čvrsto telo i čvrsto telo-vazduh, , manja od površinskog napona tečnost-gas, , ali je i pored toga pozitivna,
Na dijagramu, i vertikalne i horizontalne sile se moraju poništiti u istoj tački. Horizontalna komponenta od se poništi sa adhezivnom silom, .[2]
Informativniji balans sila je u vertikalnom pravcu. Vertikalna komponenta od mora poništiti silu, .[2]
Tečnost | Čvrsto telo | Dodirni ugao | |||
---|---|---|---|---|---|
voda |
|
0° | |||
etanol | |||||
dietil etar | |||||
ugljen tetrahlorid | |||||
glicerol | |||||
sirćetna kiselina | |||||
voda | parafinski vosak | 107° | |||
srebro | 90° | ||||
metil jodid | staklo od natrijum karbonata | 29° | |||
olovno staklo | 30° | ||||
kaljeni kvarc | 33° | ||||
živa | staklo od natrijum karbonata | 140° | |||
Neki dodirni uglovi tečnost-čvrsto telo[2] |
Pošto su sile direktno proporcionalne njihovim površinskim naponima (respektivno), imamo da je:
gde je
Ovo znači da je, uprkos poteškoćama u direktnom merenju razlike između površinskih napona tečnost-čvrsto telo i čvrsto telo-vazduh, , moguće je zaključiti koliko oni iznose pomoću merenja dodirnog ugla (koji se mere), , ako je površinski napon tečnost-vazduh, , poznat.
Isi odnos postoji i kod dijagrama na desnoj strani slike. Ali u ovom slučaju vidimo da je, zbog činjenice da je dodirni ugao manji od 90°, razlika površinskog napona tečnost-čvrsto telo/čvrsto telo-vazduh mora biti negativna:
Posebni dodirni uglovi
urediU posebnom slučaju granice voda-srebro, gde je dodirni ugao jednak 90°, razlika površinskog napona tečnost-čvrsto telo / čvrsto telo-vazduh je jednaka nuli.
Drugi posebni slučaj je kada je dodirni ugao 180°. Voda sa posebno pripremljenim teflonom približno ima tu vrednost dodirnog ugla. Dodirni ugao od 180° pojavljuje se kada je površinski napon tečnost-čvrsto telo tačno jednak površinskom naponu tečnost-vazduh.
Efekti
urediTečnost u vertikalnoj cevi
urediAko je cev dovoljno uska, a adhezija tečnosti prema njenim zidovima dovoljno jaka, površinski napon može vući tečnost uz cijev, što predstavlja fenomen poznat pod nazivom kapilarni efekt. Visina na koju je stubac tečnosti podignut računa se preko formule:[2]
gde je
- visina izdignute tečnosti,
- površinski napon tečnost-vazduh,
- gustina tečnosti,
- radijus kapilara (cevi),
- gravitaciono ubrzanje,
- je dodirni ugao. Uočite da će, ako je veći od 90°, kao kod žive u staklenom spremniku, tečnost biti spuštena, a ne uzdignuta.
Galerija efekata
uredi-
Rasipanje pokretnog sloja vode koji se odbija od kašiku.
-
Fotografija tekuće vode koja prianja uz ruku. Površinski napon stvara sloj vode između strujanje i ruke.
-
Mehurić balansira sile površinskog napona sa unutrašnjim pneumatskim pritiskom.
-
Površinski napon sprečava da novčić potone: novčić je gušći od vode, tako da ne može plutati samo zbog potiska.
-
Celi cvet leži ispod nivoa (nerasporođene) slobodne površine. Voda se blago uzdiže oko ivica cveta. Površinski napon sprečava da voda potopi cvet.
-
Fotografija prikazuje fenomen pod nazivom "vinske suze".
-
Svježa jutarnja rosa.
-
Metalna spajalica pluta na vodi.
-
Aluminijumski novčić pluta na površini vode na 10 °C. Bilo koja dodatna težina potopila bi novčić do dna.
Podaci
urediTečnost | Temperatura (°C) | Površinski napon , γ |
---|---|---|
Sirćetna kiselina | 20 | 27,6 |
Sirćetna kiselina (40,1%) + voda | 30 | 40,68 |
Sirćetna kiselina (10,0%) + voda | 30 | 54,56 |
Aceton | 20 | 23,7 |
Dietil etar | 20 | 17,0 |
Etanol | 20 | 22,27 |
Etanol (40%) + voda | 25 | 29,63 |
Etanol (11,1%) + voda | 25 | 46,03 |
Glicerol | 20 | 63 |
n-heksan | 20 | 18,4 |
Hlorovodonična kiselina 17,7M vodenog rastvora | 20 | 65,95 |
Izopropanol | 20 | 21,7 |
Živa | 15 | 487 |
Metanol | 20 | 22,6 |
n-oktan | 20 | 21,8 |
Natrijum hlorid 6,0M vodenog rastvora | 20 | 82,55 |
Saharoza (55%) + voda | 20 | 76,45 |
Voda | 0 | 75,64 |
Voda | 25 | 71,97 |
Voda | 50 | 67,91 |
Voda | 100 | 58,85 |
Povezano
uredi- Specifična energija površine
- Surfaktanti – supstance koje smanjuju površinski napon.
Reference
uredi- ↑ White, Harvey E. (1948). Modern College Physics. van Nostrand. ISBN 0442294018.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Sears, Francis Weston; Zemanski, Mark W. University Physics 2nd ed. Addison Wesley 1955
- ↑ Lange's Handbook of Chemistry, 10th ed. pp 1661–1665
Literatura
uredi- White, Harvey E. (1948). Modern College Physics. van Nostrand. ISBN 0442294018.