Majska skupština

Majska skupština je bila sabor Srba održan 1. i 3. maja po starom odn. po novom 13. i 15. maja 1848. u Sremskim Karlovcima na kojem su Srbi sastavili zahteve o autonomiji koje su podneli vrhovnoj vlasti u Beču.

Pozadina

Na vesti o Pariskoj revoluciji 1848. stege apsolutističkog režima kneza Klemensa Meterniha prvo su pukle u Beču. Priliku su odmah iskoristili i Mađari koji su zbacili režim u Pešti i izneli svoje zahteve kojima su se hteli odvojiti od Austrije, ali i zadržati vođstvo u granicama svetostefanske Ugarske. Kako su se pozivali na demokratske principe, a protiv apsolutizma, mađarski zahtevi su isprva bili pozdravljeni od Srba, koji su se nadali da će u demokratizovanoj Ugarskoj konačno ostvariti svoja narodna prava. Pančevo i Zemun raskidaju sa vojnim vlastima i priključuju se Ugarskoj od koje očekuju mnogo.

Par dana nakon Mađara, u Budimu se okupila se i nekolicina uglednih Srba koji su 6. marta izneli srpske zahteve u 17 "punktova": sloboda jezika, veroispovesti, škole, sabor svake godine, uključivanje i lokalne vlasti... Ovakvi zahtevi su od mađarske javnosti, a posebno Lajoša Košuta bili dočekani na nož. Delegacija novosadske opštine predvođena Đorđem Stratimirovićem bila je grubo odbijena. Sa druge strane, Hrvati pozivaju Srbe na zajedničku saradnju protiv Mađara, a čuli su se i poklici za ujedinjenje sa Srbijom. Do sredine aprila odnosi sa Mađarima, koji su zahtevali da se na celoj teritoriji Ugarske poštuje mađarski jezik i politička narodnost, su se krajnje zaoštrili.

Mitropolit Josif Rajačić, koji je kao član ugarskog gornjeg doma učestvovao u sastavljanju ugarske vlade, povukao se sada u Karlovce i na narodni pritisak (bojeći se nekontrolisanog nasilja) sazvao narodni sabor za 1. maj. Za razliku od ostalih crkveno-narodnih sabora Srba, ovaj je trebao da raspravlja, a ne da izabere novog mitropolita, na ovaj su poslanici izabrani po mnogo demokratskijem modelu nego uobičajenog staleškog, te se zato odmah prozvao skupštinom. Takođe, pitanja koja su na njemu raspravljana daleko su prelazila granice koje bi Beč podržao; nije bilo ni carskog predstavnika koji bi ga nadzirao.

Skupština

Skupština se sastala 1. i 3. maja 1848. u Sremskim Karlovcima i postavila je zahteve koji su postali temelji za dalji politička nastojanja Srba u Ugarskoj. Rajačiću je "vraćeno" dostojanstvo patrijarha koje je nosio Arsenije Čarnojević, Đorđe Stratimirović je izabran za vožda, a pukovnik Stevan Šupljikac je (u odsustvu) izabran za vojvodu što je i bilo srpsko pravo po Leopoldovim privilegijama. Srem s granicom, Baranja, Bačka sa bečejskim distriktom i šajkaškim bataljonom i Banat sa granicom i kikindskim distriktom se ujedinjuju u "Srbsku vojvodinu" koja je odmah ušla u politički savez sa "Trojednicom" (Hrvatskom-Slavonijom-Dalmacijom). Izjavljeno je prijateljstvo sa Rumunima i predložen dogovor oko sporova. Imenovana delegacija za sveslovenski kongres u Zlatnom Pragu.

Kao izvršno telo je postavljen Narodni odbor na čelu sa Stratimirovićem koji odmah i preuzima vlast, jer se patrijarh uputio da podnese caru Ferdinandu zaključke na odobrenje. No, ove zahteve nije priznao ni car (6. juna), koji je nastupao da ugodi Mađarima, niti mađarska vlada. Odbili su ih i predstavnici Rumuna iz Ugarske koji su bili verni Mađarima. Jedini koji je ovo prihvatio bio je hrvatski sabor, u kome je carski oficir Josip Jelačić izabran za bana, a instalirao ga je sam Rajačić (24. maja). Dogovoreno je da se ide zajedno i da se ne istupa bez zadovoljenja i druge strane.

Sada se Narodni odbor, koji je pozivao narod da sluša samo njega, dao se na formiranje odbora po gradovima i pododbora po selima koji su potiskivali stare vlasti – magistrate i feudalce – i sproveli pravi revolucionarni prevrat. Za razliku od Baranje, Bačke i Banata gde se odmah ušlo u sukobe sa Mađarima (i njima vernim Nemcima i Rumunima), kao problematično postavilo se pitanje Srema. Naime, u Hrvatskoj su opstale stare županijske vlasti, dok su Srbi imenovali svoje odbore. Tako je tu nastalo dvovlašće i nadmetanje oko vlasti u celom Sremu i Varadinskoj regimenti.

Kao ustupke Mađarima, car Ferdinad im je predao pod upravu Vojnu krajinu, a Jelačića smenio sa banske vlasti. Ovim je okrenuo granicu od vernosti i ona je počela da pristaje uz Narodni odbor. Tako su se Srbi i Hrvati našli u sukobu sa Mađarima bez ikakve podrške.

Posledice

Austrijski car se odužio Srbima za učešće u ratu protiv Mađara tako što je 1849. osnovao Vojvodstvo Srbiju i Tamiški Banat. Vojvodstvo je bilo nezavisno od Ugarske, a neposredno potčinjeno Beču. Ono se prostiralo na teritoriji Bačke, Banata i istočnog Srema (bez Vojne krajine). Car se potrudio da Srbima da takvu oblast u kojima oni neće činiti većinu. U Vojvodstvu je najviše bilo Rumuna, pa Nemaca i Srba, Mađara. Sedište nije bilo u Novom Sadu, gde su Srbi činili većinu, već u Temišvaru. Ovakvom autonomijom Srbi nisu bili zadovoljni i živeli su u uverenju da ih je bečki dvor izigrao.

Poznati srpski pesnik Jovan Jovanović Zmaj je uzeo svoj nadimak po datumu održavanja skupštine (3. maj).

Povezano

Vojvodstvo Srbija i Tamiški Banat

Eksterni linkovi

Srpske novine za 1848. (Digitalna Narodna biblioteka Srbije) - predvukovskom ćirilicom^{[mrtav link]}