Wikipedija

Evanđelje po Ivanu

(Preusmjereno sa stranice Jovanovo jevanđelje)

Evanđelje po Ivanu ili Jevanđelje po Jovanu (grč. Κατὰ Ἰωάννην εὐαγγέλιον) je četvrto evanđelje u kanonu Novog zavjeta. Napisano je oko 100. godine, i po vremenu pisanja je poslednje kanonsko jevanđelje.

Evanđelje po Jovanu se značajno razlikuje od ostala tri evanđelja (po Mateju, Marku i Luki), i pisano je primetno drugačijim stilom.[1] Jovan se donekle distancira od Isusove istorijske ličnosti[2], i sadrži već razvijenu hristologiju koja Isusa smatra božanskim logosom.[3] Prethodna tri jevanđelja govore uglavnom o Hristovim propovedima u Galileji, dok se ovo više bavi propovedima u Judeji. Za razliku od ostalih, ne sadrži ni jednu Isusovu parabolu. Pritom, Isusove reči su dugi govori, a ne jezgrovite izreke.[1]

Evanđelje po Jovanu oslikava onovremeni sukob ranog hrišćanstva i judaizma.[4] Fariseji se predstavljaju na negativan način, jer nisu vernici, dok su Jevreji prikazani kako se opredeljuju za i protiv hrišćanstva[2], što nekad ide i do otvorenog antijudaizma.[5]

Evanđelje po Jovanu su mnogi gnostički hrišćani smatrali svojom knjigom i upotrebljavali kao primarni izvor za gnostičko učenje.[6][7] Pa ipak, rana crkva je, uprkos nekim protivljenjima, unela ovo evanđelje u Novi zavet.[8]

Nastanak

uredi
 
Apostol Johanan, po kome je nazvano evanđelje.

Prema hrišćanskom predanju, napisao ga je apostol Jovan, jedan od Hristovih učenika, a mjesto nastanka mu jest Efez. Irenej Lionski kaže: »Nakon toga Ivan, Gospodinov učenik, onaj koji je naslonio glavu na Isusove grudi, objavio je Evanđelje dok se nalazio u Efezu azijskomu«.

Danas većina naučnika ne veruje da ga je napisao Jovan niti bilo ko od očevidaca, već "Johaninska zajednica", koja vuče tradiciju od Jovana; evanđelje pokazuje da je sastavljeno iz više slojeva, dostižući svoju konačnu formu oko 90-100 godine.[9][10]

Moguće da je autor imao izvore za svoju priču; možda neki izvor koji je pričao o Isusovim znacima, i izvor koji je opisivao njegove govore.[11]

Sadržaj

uredi

Proslov započinje rečenicom U početku beše Logos, i Logos beše u Boga, i Logos beše Bog... I Logos postade telo i nastani se među nama... (Iv 1,1,14.). Nakon proslova slijede poglavlja u kojima Ivan opisuje mnoga čudesa koja Isus čini. Kroz to Ivan želi otkriti tko je Isus. Izravno se spominju tri Pashe, a neizravno i četvrta (druga po redu) (2,13; 5,1; 6,4; 12,1).

Neki događaji se nalaze samo u tom evanđelju; na primer, Isusov razgovor sa Nikodimom (u poglavlju 3) i sa Samarićankom (poglavlje 4) ili njegova čuda pretvaranja vode u vino (poglavlje 2) i dizanje Lazara iz mrtvih (poglavlje 10).[1]

Jevanđelje po Jovanu jednom trećinom je posvećeno poslednjim časovima života Isusa Hristosa.

Analiza

uredi

Za razliku od ostalih evanđelja, Jovan dosta mesta posvećuje objašnjavanju ko je Isus i aranžiranju „znakova" koji treba da dokažu da je ono što Isus kaže o sebi istina.[1] Naglasak je na duhovnoj strani Hristovog života. Isusovi govori su dugački i u njima mnogo govori o sebi.[2] Isus božanskog Oca prikazuje kao onog ko donosi svetlost slepima, radost tužnima, a život mrtvima. Učenike uvodi u život koji je već večan jer nikada neće prestati.[2]

Po Jovanu, ono što je važno jeste da je Toma, koji isprva nije verovao u Isusovo uskrsnuće, na kraju Isusa nazvao "moj Gospodar i moj Bog", što je bio način na koji su nazivani rimski carevi.[2]

Manjinska perspektiva

uredi

Jovanova verzija evanđelja teši i nadahnjuje grupe vernika koje se nalaze u položaju ugnjetene manjine, koja, kako oni veruju, ovaploćuje božansku svetlost u svetu. Evanđelje po Jovanu počinje uvodnim rečima Knjige Postanja, po kojima Bog „u početku" odvaja svetlost od tame. Jovan izjavljuje da „svetlost svetli u tami, a tama je ne obuze" (1:5). Jovan upliće iskonske elemente razdvojene u postanju - svetlost i tamu - u ljudsku dramu, tumačeći ih u religijskom, etičkom i društvenom kontekstu. Prema Jovanu, „svetlost sveta" počinje sijati kroz Isusa iz Nazareta, koji se otkriva kao Sin Božji.[5]

U vreme nastanka evanđelja, rani hrišćani se još uvek nisu smatrali zasebnom religijom, već pokretom unutar judaizma.[12] Mnogi stručnjaci veruju da Evanđelje po Jovanu predstavlja mišljenje radikalne sekte, izbačenih iz domaćih sinagoga zbog svoje tvrdnje da je Isus Mesija, i otuđenih od jevrejske zajednice.[5] Naučnici smatraju da je ovaj traumatični razdor definisao autopercepciju Jovanove grupe koja vidi sebe kao malenu manjinu Božjih ljudi „koju svet mrzi," i koja podstiče svoje članove da odbace celokupni društveni i religijski kontekst u kojem su rođeni.[13][14][15][16]

uredi
Glavni članak: Rano hrišćanstvo i judaizam
 
Najstariji sačuvani evanđeoski fragment: Jevanđelje po Jovanu iz 2. veka.

Proučavaoci primećuju da se termin "Jevreji" ili "Judejci" (gr. Ioudaios) pojavljuje kod Jovana mnogo češće nego u ostalim Evanđeljima, i da njegova upotreba ukazuje da se autori još više distanciraju od jevrejske većine.[5] Ponekad se upotreba termina poklapa sa opštim značenjem, u pasusima u kojima su Jevreji narod. Na drugim mestima, termin se odosi na Judejce, žitelje Jerusalima i okoline, i određuje ih kao različite od Galilejaca i Samarićana. Dalje, termin "Jevrejin" je sinonim za jevrejske vođe. Međutim, na nekim mestima Jovan upotrebljava termin „Jevreji" da označi ljude strane i neprijateljske prema Isusu. Jovan, na primer, ponavlja da su „Jevreji hteli da [ga] ubiju" i da je Isus ponekad izbegavao da putuje u Jerusalim „strahujući od Jevreja".[5]

Autor sa zapanjujućom gorčinom govori jevrejskoj većini, pa čak Isusu pripisuje reči upućene Jevrejima: „Vi ste od oca đavola!". Mnogi stručnjaci smatraju da Isus nije izgovorio te optužbe, ali primećuju da su one odraz ogorčenog sukoba između Johaninske zajednice Isusovih sledbenika i jevrejske većine u njihovom gradu, oko 90-100 godine n. e.[5] Međutim ove, navodno Isusove reči, su vekovima uticale na mišljenje mnogih hrišćana o Jevrejima. "Jevreji" kod Jovana postaju ono što Bultman naziva „simbolom ljudskog zla":

Ne može biti sumnje o osnovnom značenju teksta, koji pokazuje da jevrejsko neverovanje, i neprijateljstvo prema istini i životu, proističe iz toga što su oni đavolova deca.[17]

Iako neki hrišćanski teolozi tumače da ovde nije reč o etničkoj grupi, nego "o dramatičnom teološkom simbolu"[18], drugi komentatori, kao Samjuel Sandmel, smatraju da takva alegorijska tumačenja žele "osloboditi evanđelje očigledne krivice za antisemitizam". Sandmel napominje da Jovan ne optužuje "čovečanstvo" ili "svet" za zahtev da se Isus pogubi, nego posebno izdvaja "Jevreje".[19] Jovanova odluka da identifikuje stvarnu grupu ljudi među svojim savremenicima kao simbol "sveg zla" očigledno ima religijske, drušvene i političe implikacije. Dajući tu ulogu Jevrejima, Evanđelje po Jovanu može izazvati, čak opravdati, neprijateljstvo prema judejstvu. Ovo je neprijateljstvo, po proučavaocu Novog zaveta Redžinaldu Fuleru, „na tragičan način i u ogromnoj meri ispoljeno tokom hrišćanske istorije".[20]

Elementi drugih tradicija

uredi

Jovanovo evanđelje sadrži i elemente nekih drugih tradicija.[2] Neki proučavaoci smatraju da ima zajedničkih elemenata sa gnosticizmom.[21] Njegovu oštrinu protiv jevrejske većine Elejn Pejgels naziva "esenskom gorčinom".[5]

Jedna od njegovih značajki u evanđelju je dualizam svjetlost-tama koji je prisutan i u kumranskom nauku.

Tekstualna kritika

uredi
Glavni članak: Tekstualna kritika

Prema Ehrmanu, Evanđelje izgleda da se okončava sa 20:30-31; te poglavlje 21 izgleda dodato kasniji da bi se popunila priča o pojavljivanju uskrslog Isusa. Ehrman također smatra da se i početni stihovi 1:1-18, koji su neka vrsta prologa, razlikuju od ostatka evanđelja. Taj uvod govori o „Reči" Božijoj (Logosu), koja je postojala sa Bogom od početka i bila je sam Bog, i koja je „postala meso" u Isusu Hristu. Taj pasus je napisan uzvišeno poetskim stilom koji ne nalazimo u ostatku evanđelja; pritom, nigde drugde u tekstu se Isus ne naziva Logosom.[1]

Izvori

uredi
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Bart Ehrman - Isus to nije rekao (scribd)
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 Kembridžova ilustrovana istorija religije (str. 232-236), Stylos, Novi Sad, 2006. ISBN 86-7473-281-X
  3. ↑ Harris 1985.
  4. ↑ Lindars 1990 p. 53.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 5,6 Elejn Pejgels - Poreklo Satane (scribd)
  6. ↑ Irenaeus, AH 3.11.7.
  7. ↑ Videti diskusiju u: E. Pagels, The Johannine Gospel in Gnostic Exegesis (Nashville, 1973).
  8. ↑ Elejn Pejgels - Gnostička evanđelja (scribd)
  9. ↑ Harris 1985 pp. 302–10. "John."
  10. ↑ Harris 1985 pp. 367–432. "Glossary."
  11. ↑ O Jovanovim izvorima, vidi Bart Ehrman, The New Testament, 164-167.
  12. ↑ Bruce Chilton and Jacob Neusner, Judaism in the New Testament: Practices and Beliefs (New York: Routledge, 1995), 5. "by their own word what they (the writers of the new testament) set forth in the New Testament must qualify as a Judaism. . . to distinguish between the religious world of the New Testament and an alien Judaism denies the authors of the New Testament books their most fiercely held claim and renders incomprehensible much of what they said"
  13. ↑ William Horbury, „The Benediction of the Minim and Early Jewish-Christian Controversy". Journal of Theological Studies 33 (1982): 19-61
  14. ↑ T. C G. Thornton. „Christian Understandings of the Birkath ha-Minim in the Eastern Roman Empire". Journal of' Theological Studies 38 (1987): 419-31
  15. ↑ Asher Finkel. „Yavneh's Liturgy and Early Christianity". Journal of Ecumenical Studies 18: 2 (1981): 231-50
  16. ↑ Alan F. Segal. „Ruler of This World: Attitudes about Mediator Figures and the Importance Sociology for Self-Definition". In E. P. Sanders, ed. Jewish and Christian Self-Definition. Vol 2, pp. 245-68. Philadelphia: Fortress Press, 1980.
  17. ↑ Rudolph Bultmann, Das Evangelium Johannis. Gottingen: Vandenhoeck und Ruprecht, 1941. Translated by G. R. Beasley-Murray. The Gospel of John: A Commentary. Oxford: Basi1 Blackwell, 1971.
  18. ↑ Heinrich Schneider, The Word Was Made Flesh: An Analysis of Revelation in the Fourth Gospel.
  19. ↑ Samuel Sandmel, Anti-Semitism in the New Testament. Philadelphia: Fortress Press, 1978.
  20. ↑ Reginald Fuller, The "Jews" in the Fourth Gospel, 1977, p. 20.
  21. ↑ Stephen L. Harris, Understanding the Bible. Palo Alto: Mayfield. 1985.

Literatura

uredi
  • Vuk Stef. Karadžić, Novi zavjet Gospoda našeg Isusa Hrista, Beč 1857. godine, Štamparija jermenskog manastira.
  • Porš, Feliks, Ivanovo evanđelje, Zagreb, Kršćanska sadašnjost, 2002.
  • Tomić, Celestin: Počeci crkve: Jovan-evanđelist ljubavi, Provincijalat hrvatskih franjevaca konventualaca, Zagreb, 1995.
  • Harris, Stephen L. (1985). Understanding the Bible. Palo Alto: Mayfield. 
  • Lindars, Barnabas (1990). John. Sheffield Academic Press. 

Povezano

uredi

Eksterni linkovi

uredi
Prethodi:
Evanđelje po Luki 		Biblijske knjige
Slijedi:
Djela
Izvor: https://sh.wikipedia.org/w/index.php?title=Evanđelje_po_Ivanu&oldid=42170440