Bosanski stil u arhitekturi

Bosanski stil u arhitekturi javlja se na početku 20. vijeka pod uticajem međunarodnog pokreta u umjetnosti.

Pred kraj austrougarskog perioda u Bosni i Hercegovini, u arhitekturi dolazi i do takvih rješenja koja nose formalne odlike secesije, ali istovremeno snažno interpretiraju odlike zatečene, prvenstveno osmanske arhitekture. To je vrijeme tzv. Bosanskog sloga.

Osim prisutnih lokalnih uticaja, pojavljuje se u to vrijeme u Evropi, sa sve većim uticajem, ideja o zaštiti narodne baštine. U Beču je na VIII internacionalnom kongresu arhitekata, jedna od tema bila Zaštita domovinske umjetnosti i narodnog graditeljstva. Arhitekt Josip Vancaš, kao saborski zastupnik, podnio je rezoluciju, koja je usvojena 2011. godine, o zakonskoj regulativi i oslobađanju od poreza građevina izgrađenih u Bosanskom stilu.

Arhitekte toga vremena u svom pristupu projektovanju imali su jedan poseban kvalitet a to je da je svaki od njih imao svoj poseban pristup likovnom i arhitektonskom oblikovanju, uz težnju da sa na njihovim objektima, uz autorsku prepoznatljivost, osjeti i duh mjesta, za ono vrijeme novog pojma u arhitekturi. To je kvalitativan pomak u stvaranju arhitekture pripadnosti mjestu i miljeu u kojem nastaje.

Arhitekt Josip Vancaš prvi je dao definicuju Bosanskog sloga, smatrajući ga specijalnim bosanskim načinom građenja. On je uočio da je orijentalna arapske arhitektura tuđinska, te da se razlikuje od načina građenja u Bosni koji je po njemu poseban. Postojanje turskih i vizantijskih elemenata u ovom slogu nije razlog da on ne ostane domaći i narodni.

Tako je tada stvoren arhitektonski izraz, suštinski moderan, formalno secesijski, a oblikovno prepun asocijacija na bosanskohercegovačko podneblje. Ovakvi objekti se smatraju autentičnim izrazom ovog podneblja i mogu se visoko vrednovati. Poznatiji objekti u Bosanskom stilu:

• Zgrada Perišić iz 1916. godine po projektu Hansa Bergera
• Stambena zgrada Teodora Todeskinija iz 1913 arhitekte Josipa Vancaša
• Palata Utema mesdžlisa, uz Carevu džamiju, po projektu Karla Paržika
• Kuća Osmanage Mehmedića u Zenici
• Ljetnikovac dr. Mandića na Ilidži
• Porodična zgrada Husedžinovića u Banjoj Luci iz 1913. godine.
• Hotel Stari Grad u Sarajevu. Ovim projektom Vancaš napravio je veći otklon od secesijskog principa organizacije pročelja i to najviše u slobodi ritmizacije zidnih planova i oblicima doksata. Centralni doksat, nepravilno je konveksan, veličine dva kata, s tim što je gornji sav u drvetu i staklu, poput divanhane kod bosanske kuće. Ugaoni doksat je u tlocrtu petorugaonik.
• Stambeno-poslovna uglovnica na Baščaršiji iz 1911. godine predstavlja izraz poštovanja zatečenog sa: kamenim prizemljem, bogatim doksatom, tavanskim prozorima sa klasičnim lomljenim lukom, zatvorenim mušepkom i isturenom strehom sa rezbarenom opšavom. I druge zgrade na Baš-čaršiji nastele pred Prvi svjetski rat imale su naglašene elemente pripadnosti arhitekturi u koju su interpolirane.
• Zgrada Hadin-pašinog vakufa u formalnim elementima nosi sve odlike bosanske kuće.
• Zgrade općine i Realne gimnazije u Derventi
• Hrvatski dom u Kiseljaku
• Kreditna zgrada u Tešnju

Ideja o bosanskom stilu bila je prisutna i poslije Drugog svjetskog rata u djelima Juraja Najdharta.

Literatura

• Ibrahim Krzović - Arhitektura secesije u Bosni i Hercegovini, Kulturno naslijeđe, Sarajevo
• Nedžad Kurto - Sarajevo 1492-1992, Oko, Sarajevo.
• Jela Božić, -Arhitekt Josip pl. Vancaš, Značaj i doprinos arhitekturi Sarajeva u periodu austrougarske uprave, doktorska disertacija, Sarajevo, 1989.