Wikipedija

Sjeverna Evropa

(Preusmjereno sa stranice Sjeverna Europa)

Sjeverna Evropa je dio Evrope koji se nalazi u sjevernom dijelu kontinenta. Sjevernu Evropu sačinjavaju (od istoka ka zapadu): Island, Irska, Ujedinjeno Kraljevstvo, Skandinavija, sjever Njemačke, Finska, baltičke države i sjeverozapadna Rusija. U sjevernu Evropu često je uvršten i Grenland, sastavni dio Kraljevine Danske koji je geografski dio Sjeverne Amerike, ali ima značajne političke i historijske veze sa evropskim kontinentom.

Sjeverna Evropa

Historija

uredi
 
Eero Järnefelt, Krčenje šume, 1893.

U historijskim vremenima u kojima je centar evropske civilizacije bio Mediteran (npr. period Rimskog Carstva), sva područja koja su bila udaljena od toga centra smatrala su se sjeverom Evrope, uključujući u njih čak i područja današnjih zemalja kao što su Austrija, Češka ili npr. Nizozemske. U ovome značenju oznaka se u pojedinim oblastima koristi i danas. Primjer je toga sjeverna renesansa koja označava svu umjetnost visoke renesanse XVI vijeka sjeverno od Alpa i izvorne talijanske renesanse. U srednjem je vijeku izraz Ultima ili Thule korišten kao oznaka za mističnu zemlju na dalekim krajnjim sjevernim rubovima kontinenta. Danas se ovu mističnu zemlju povezuje sa Norveškom ili alternativno sa Orkneyskim otocima i Shetlandom.

Geografija

uredi

Sjeverna Evropa obuhvaća dva velika poluotoka, Jylland i Skandinaviju, otoke Island i Grenland te baltičke priobalne prostore. Geografski položaj na krajnjem sjeveru rezultirao je prirodno nepovoljnim uvjetima za život.

Za razliku od Sjevernog i Norveškog mora, u Baltičko more ne pritječe topla Golfska struja pa su njegovi sjeverni dijelovi zaleđeni više mjeseci. Do velikih geografskih otkrića ta regija je bila izolirana od ostalog dijela Evrope. Otkrićem Amerike povećava se prometna važnost regije, osobito nakon otkrivanja nafte i plina. Sjeverno more uskoro je postalo važno prometno more Europe, čemu pridonose morski kanali i tjesnaci (Kattegat, Skagerrak, Oresund, Veliki i Mali Belt). Prekopavanjem Kielskog kanala znatno je skraćen put od Sjevernog do Baltičkog mora, a Jylland je postao umjetno stvoren otok.

Prirodno-geografska obilježja

uredi
 
Norðfjörður na Islandu
 
Geirangerfjord, Norveška
 
Bornholm, Danska

Veći dio reljefa sjeverne Europe nastao je u prekambriju i paleozoiku, tj. pripada prastaroj Evropi. Mogu se izdvojiti 3 veće reljefne cjeline. To su staro gromadno Skandinavsko gorje, istočno je Baltički štit, a pribaltički je prostor u osnovi Ruska ploča. Na njoj se danas prostiru nizine čije su naslage mlađeg postanska, iz mezozoika i kenozoika. Nizinski je prostor i poluotok Jylland.

Na izgled reljefa najveći su utjecaj imali ledenjaci. Tijekom ledenog doba to je područje bilo središte zaleđivanja. Ispod ledenog pokrova nakupljalo se stijenje različite veličine (od čestica prašine do velikih blokova), koje je led izgrebao s podloge i pokupio sa strana. Veličina pojedinog komada ovisila je o tvrdoći stijene, ali i o tome koliko je dugo bio izložen radu ledenjaka. Nakupine stjenovitog materijala nazivaju se morene.

Oblici koji su nastali u reljefu radom ledenjaka su ledenjačka jezera i doline, fjeldovi i fjordovi. Ledenjačka jezera nastala su otapanjem ledenjaka u stvorenim udubljenima iza završne morene. Velikim brojem takvih jezera ističe se Finska. Ledenjačke doline imaju oblik slova U. Otapanjem ledednjaka njihovim dnom protječu rijeke, a mnoge od njih potopljene su podizanjem morske razine nakon posljednje odledbe. Na taj način stvoreni su uski, dugi i duboki morski zaljevi strmih strana, koji se nazivaju fjordovi. Norveška obala ističe se brojnim fjordovima. Često uz fjord i ledenjačke doline nalazimo ogoljele prostrane visoravni fjeldove.

Island je najvećim dijelom građen od vulkanskih stijena. Osim što na tom otoku još ima aktivnih vulkana, prirodna atrakcija su brojna sumporna i topla vrela i gejziri.

Na klimu sjeverne Evrope, osim geografske širine i nadmorske visine, velik utjecaj imaju i raspodjela kopna i mora te Golfska struja i zapadni vjetrovi. Pod utjecajem Golfske struje i zapadnih vjetrova južne i zapadne obale Islanda te norveške obale nikada se ne zaleđuju, a utjecaj toplog zraka osjeća se i u unutrašnjosti (koliko to reljefne zapreke dopuštaju). Umjereno topla klima prevladava na Jyllandu, obalnom prostoru Norveškog mora te jugu Skandinavskog poluotoka i Islanda, s time da postoji razlika u ljetim temperaturama. Sjeverni prostoru imaju umjereno toplu klimu sa svježim ljetom, a na Jyllandu i jugu Skandinavskog poluotoka umjereno je topla klima s toplim ljetom. Unutrašnjost Skandinavije te sjeverni obalni prostori Baltičkog mora imaju umjereno kontinentalnu klimu sa svježim ljetima i dugim, hladnim zimama. Samo krajnji sjeverni dijelovi imaju Polarnu klimu.

Regija je iznimno bogata gustim crnogoričnim šumama (tajgama). Krajnji sjever prekrivaju biljne zajednice mahovina i lišajeva, tj.tundre. Reljef i klima utječu na riječnu mrežu. Skandinavski poluotok ima kratke i brze rijeke s velikim padom i mnogo vode, tako da su pogodne za hidroenergetsko korištenje, a rijeke pribaltičkog prostora duže su i sporije. Većina rijeka koristi se za splavarenje drveta, osobito u proljeće nakon zimske sječe, a neke od njih (one u nizinskom prostoru) za plovidbu.

Geografski okvir

uredi

U okvir sjeverne Evrope mogu se uključiti sljedeće države i regije ovisno o izvoru:

Izvor: https://sh.wikipedia.org/w/index.php?title=Sjeverna_Evropa&oldid=42220006