Britanska monarhija – razlika između verzija
Uklonjeni sadržaj Dodani sadržaj
m linkovi |
|||
Red 11:
Od 1603, kad je škotski kralj [[James I Stuart|James VI]] nasledio engleski presto kao James I, engleskim i škotskim kraljevstvom vladao je isti monarh. Od 1649. do 1660. tradiciju monarhijskog poretka prekinuo je [[Republika|republikanski]] [[Commonwealth (republika)|Engleski Commonwealth]], ustanovljen nakon tzv. [[Rat triju kraljevina|rata triju kraljevina]]. [[Zakon o nasleđu 1701.|Zakon o nasleđu 1701]], koji je i danas na snazi, uskratio je [[Rimokatolik|rimokatolicima]] i onima koji sa njima stupe u brak pravo da naslede engleski presto. Godine 1707, usvajanjem [[Zakoni o uniji 1707.|Zakona o uniji]], englesko i škotsko kraljevstvo ujedinili su se u [[Kraljevina Velika Britanija|Kraljevinu Veliku Britaniju]], kome se 1801. priključila [[Kraljevina Irska]], čime je stvoreno [[Ujedinjeno Kraljevstvo Velike Britanije i Irske]]. Britanski je monarh postao [[šef države]] ogromne [[Britanska imperija|Britanske imperije]], koja je na svom najvećem vrhuncu 1921. obuhvatala četvrtinu planete [[Zemlja (planet)|Zemlje]].
Tokom 1920-ih godina pet šestina teritorije [[Irska (otok)|Irske]] odvojilo se od Ujedinjenog Kraljevstva i postalo posebna [[Irska Slobodna Država]], a [[Balfurova deklaracija 1926.]] priznala je evoluciju [[Dominion|dominiona]] Britanske imperije u zasebne, samoupravne države u okviru [[Komonvelt nacija|Komonvelta]]. Nakon [[Drugi svetski rat|drugog svetskog rata]] najveći broj britanskih kolonija i teritorija stekao je nezavisnost, čime je nestalo i Britanske imperije. [[George VI od Ujedinjenog Kraljevstva|George VI]] i njegova naslednica, [[Elizabeta II]], poneli su titulu [[Poglavar Komonvelta|Poglavara Komonvelta]] kao simbol slobodnog udruživanja njegovih članica kao nezavisnih država.
[[Ujedinjeno Kraljevstvo Velike Britanije i Severne Irske]] i petnaest drugih [[Komonveltska kraljevstva|komonveltskih kraljevstava]] priznaju istu osobu za svog šefa države. Premda se termini "britanska monarhija" i "britanski monarh" i danas često koriste da bi se označili različiti položaji ove osobe i institucije koju ona predstavlja, ipak je svaka od tih šesnaest država nezavisna i samostalna u odnosu na ostale, a monarh u svakoj od njih nosi posebnu [[Popis titula i odličja Elizabete II|titulu]] i ima posebna zaduženja.
Red 91:
Usledio je niz novih sukoba i svrgavanja, tokom kojih su se na prestolu smenila petorica Malcolmovih sinova i jedan od njegove braće. Naposletku, kraljevska je vlast pipala njegovom najmlađem sinu, [[David I od Škotske|Davidu]]. Davida su nasledili njegovi unuci, prvo [[Malcolm IV od Škotske|Malcolm IV]], a zatim [[William I od Škotske|William Lav]], koji je bio i kralj s najdužom vladavinom u Škotskoj pre [[Unija kruna|sjedinjenja dve krune]].<ref>Ashley, str. 400–407; Weir, str. 185–198.</ref> William je učestvovao u jednoj pobuni protiv engleskog kralja Henrija II, ali kad je pobuna ugušena, pao je u zatočeništvo u Engleskoj. U zamenu za slobodu, William je Henrija priznao za svog feudalnog gospodara. Engleski kralj Richard I složio se 1189. da prekine taj sporazum, u zamenu za veliku sumu novca, koji mu je bio potreban za [[Krstaški ratovi|krstaške ratove]].<ref>Cannon and Griffiths, str. 170.</ref> William je umro 1214, a nasledio ga je njegov sin [[Aleksandar II od Škotske|Aleksandar II]]. Aleksandar II, kao i njehov naslednik [[Aleksandar III od Škotske|Aleksandar III]], pokušao je da zauzme [[Vanjski Hebridi|Zapadna ostrva]], koja su se još uvek nalazila pod vrhovnom vlašću [[Norveška|Norveške]]. Norveška je tokom vlade Aleksandra III pokrenula pohod na Škotsku, ali se on završio neuspehom, pa je [[Sporazum iz Pertha|sporazumom iz Pertha]] priznata škotska vlast nad Zapadnim ostrvima i drugim spornim oblastima.<ref>Ashley, str. 407–409; Cannon and Griffiths, str. 187, 196.</ref>
Neočekivana smrt Aleksandra III, koja ga je snašla kad je pao s konja 1286, izazvala je veliku krizu oko nasleđivanja prestola. Škotski vođe obratili su se engleskom kralju Edwardu I i od njega zatražili pomoć u utrvđivanju zakonitog vladara. Edward je odabrao Aleksandrovu trogodišnju praunuku, Norvežanku [[Margareta Norveška|Margaretu]]. Međutim, Margareta je umrla dok je brodom putovala u Škotsku, pa su od Edwarda ponovo zatražili da posreduje između [[Škotska kriza oko nasledstva|trinaest pretendenata na škostki presto]]. Ustanovljen je sud, koji je nakon dvogodišnjeg većanja odlučio da se za kralja proglasi [[John Balliol]]. Međutim, Engleska je Balliola smatrala svojim vazalom i pokušala je da se meša u prilike u Škotskoj. Kada je Balliol 1295. otkazao vernost Engleskoj, Edward I napao je Škotsku. Usledili su [[Škotski ratovi za
[[Datoteka:David Bruce, king of Scotland, acknowledges Edward III as his feudal lord.jpg|thumb|250px|right|David II iskazuje vazalsku pokornost engleskom kralju Edwardu III]]
Robertova nastojanja da zavede kontrolu nad Škotskom naspoletku su postigla pun uspeh, te je škotska nezavisnost potvrđena 1328. godine. Međutim, već sledeće godine Robert je umro, a nasledio ga je njegov petogodišnji sin, [[David II od Škotske|David II]]. Englezi su ponovo napali 1332, uz izgovor da presto treba da pripadne zakonitom nasledniku Johna Balliola, [[Edward Balliol|Edwardu Balliolu]]. U naredene četiri godine Balliol je krunisan, svrgnut, opet ustoličen, svrgnut, ustoličen i ponovo svrgnut, da bi se na kraju preselio u Englesku, dok je David vladao Škotskom narednih 35 godina.<ref>Ashley, str. 549–552.</ref>
| |||