Harfa
Harfa je najveći i najsloženiji savremeni intrument sa žicama koje se trzaju. Žice su razapete vertikalno u velikom trostranom okviru, koji čine uspravan stub na postolju, ukoso postavljen široki rezonator i na gornjoj strani karakteristično izvijen "vrat" instrumenta. U postolju se nalazi sedam pedala, koji preko poluga u stubu dejstvuju na mehanizam pokretnih točkića na vratu i preštimavaju žice, skraćujući ili produžavajući njihovu dužinu. Sa svojih 46 do 48 žica, harfa zahvata (posle orgulja i klavira najveći) tonski raspon od šest i po oktava. Žice se trzaju prstima obe ruke, dok se rezonator naslanja na desno rame svirača, a obe noge upravljaju pedalama. Zarad lakšeg snalaženja među velikim brojem žica, svaka C-žica (Do) je crvene, a svaka F-žica (Ef) je plave ili crne boje.
| Harfa | |
|---|---|
 | |
| it.: | arpa |
| nem.: | Harfe |
| fr.: | harpe |
| en.: | harp |
| ru.: | arfa |
| Skraćenica | |
| Arp. | |
| Porodica instrumenata | |
| žičani instrument | |
Zvuk harfe je bogat i plemenit, ali nevelike snage i prodornosti, tako da dolazi do izražaja najbolje u solističkom izvođenju ili solo-epizodama u orkestru. Jedino glisando, koji je moguć brzim prevlačenjem preko većeg broja žica, često i obema rukama, može da se probije i kroz gušći zvuk orkestra. Zahvaljujući dosta dugom odzvuku žica (pretežno dužih), harfa je izuzetno pogodna kao akordski instrument, naročito za izvođenje arpeđata koji su i dobili ime po ovom instrumetnu. Sledstveno, ona se često može sresti kao pratnja nekom melodijskom instrumentu ili glasu.
Današnja harfa je proizvod dugog istorijskog razvoja. Njeni najstariji preci, u vidu luka sa zategnutim žicama, su među najstarijim muzičkim instrumentima uopšte. Antičke kulture u raznim delovima sveta poznaju brojne instrumente harfnog tipa, a i u srednjem veku oni su vrlo omiljeni i rasprostranjeni, naročito kao pratnja pevanju. U 18. veku je ukus rokokoa uticao na spoljni izgled harfe, koji je i danas često kitnjast po ugledu na stare graditelje, a u to vreme, uprkos još znatnim tehničkim ograničenostima, nastaju već i solističke i koncertantne kompozicije namenjene ovom instrumentu. Ipak je tek u 19. veku, usavršavanjem pedalnog mehanizma, harfa došla do izražaja, a takva se i do danas održala bez većih izmena.
Harfa raspolaže sa sedam nožnih pedala, pomoću kojih se svaki ton u svakoj od oktava menja za pola tona naniže (gornja pozicija pedale) ili pola tona naviše (donja pozicija pedale):
Iako su, osim ovih, mogući i međupoložaji, oni se ne koriste u orkestarskoj praksi jer su intonativno nesigurni. Iz priloženog se dâ zaključiti da je na harfi nemoguće odsvirati ton koji je dvostruko snižen (♭) ili dvostruko povišen (x), već se ovakvi tonovi moraju zapisivati kao njegov enharmonski ton (npr: umesto fisis1 treba pisati g1). Međutim, najdublja žica na harfi (Ces1) nije obuhvaćena mehanzimom za promenu visine, već se mora po potrebi zatezati posebnim ključem za štimovanje. Kod nekih starijih tipova harfe, ovim mehanizmom nisu obuhvaćene još dve žice, druga najdublja Des1 i najviša ges4. Promena položaja pedale, a pogotovo više njih zahteva određeno, iako kratko vreme, te se stoga kod komponovanja obraća pažnja da do njih ne dolazi često i, posebno bitno, da ne budu mnogobrojne i brze. Ove promene se u notama označavaju unapred, da bi bilo vremena da se pedalama promene položaji. Ovo se označava na nekoliko načina koji su ovde dati, a odnose se na isti primer postavljanja pedala:
Da li će se tonovi označavati sa povisilicama i snizilicama, ili sa punim imenima takvih tonova, je potpuno svejedno.
Isti primer kao prethodni, samo su u ovom slučaju tonovi raspoređeni tako da gornji red označava pedale desne noge, a donji pedale leve noge.
Grafički sistem obeležavanja, koji označava raspored pedala prema izvođaču. Vodoravna crta predstavlja srednji (razrešeni) položaj pedale, iznad se zapisuje podignuta pedala (sniženi ton), a ispod spuštena pedala (povišeni ton). Oznake pedala levo od vertikalne crte su pedale leve noge, a desno od nje pedale desne noge. Mnoi harfisti se služe samo ovim sistemom obeležavanja, jer je najjednostavniji i direktno pokazuje položaj pedale.
U orkestru se uglavnom nalazi jedna harfa, mada u orkestrima trostrukog ili četvorostrukog sastava postoje najčešće dve. Ređi su primeri korišćenja većeg broja harfi, mada ih Arnold Šenberg (Arnold Schönberg) u Pesmama gukanja (Gurrelieder) traži četiri, a Rihard Vagner (Richard Wagner) u Sumraku bogova (Götterdämerung) i Mikis Teodorakis (Μίκης Θεοδωράκης) u Grku Zorbi (Αλέξις Ζορμπάς) čak šest.
|
Irska harfa | |
|---|---|
 Nematerijalna svjetska baština
| |
| |
 Irska
| |
| Regija: | Evropa |
| Godina upisa: | 2019. |
| ID: | 01461 |
| Ugroženost: | |
| Poveznica: | UNESCO |
Keltska harfa
urediKeltska harfa, poznata i kao irska harfa (cláirseach na irskom jeziku), je trouglasti muzički instrument tradicionalan kod naroda sjeverozapadne Evrope kod kojih su opstali keltski jezici i kulturno nasleđe. Autohtona je u Irskoj, Velsu, Škotskoj, Bretanji u Francuskoj i Galiciji u Španiji.
Prve harfe pojavile su se na području moderne Irske davno. Kelti su stvarali legende da su im ovaj instrument poklonili bogovi kako bi naglasili njihovu laganu prirodu i ljubav prema zabavi. Historičari smatraju da je harfa u Irsku donesena iz Evrope. Muzički instrument postao je simbol Irske u 13. stoljeću. Već tada je njegova slika bila prisutna na kraljevskom grbu. Svirači na harfi su u to vrijeme smatrani vrlo cijenjenim ljudima. Uz muziku su recitirali pjesme za svoje vođe, nadahnuli ratnike na borbu i jednostavno podizali moral Kelta.
Pojavljuje se na irskim i britanskim kovanicama, grbu Republike Irske, Ujedinjenog Kraljevstva i Kanade.
Kao i velika ili pedalna harfa i keltska harfa je instrument sa žicama koji zahtjeva veliku vještinu i dugo vježbanje. Ima svoj repertoar nastao iz vremena kada je bio instrument putujućih muzičara.
Opis
urediKeltska harfa je manja je od koncertne harfe, upravljivija je. Umjesto nekadašnje harfe isklesane od jednog komada vrbe i sa metalnim žicama, većina savremenih harfi se pravi od raznih vrsta tvrdog drveta, sa žicama od životinjskih crijeva ili plastike, a umjesto noktima sviraju se vrhovima prstiju.
Razlika je u broju žica i načinu mijenjanja tonaliteta: pedalna harfa ima 7 pedala koje se upravljaju nogama dok keltska ima takozvane preštimače koji se podižu i spuštaju rukom. Učenje sviranja na harfi obično se započinje upravo na keltskoj harfi.[1]
Keltstka harfa je visine je od 80 do 140 cm. Zavisno od modela ima između 22 i 38 žica.[2] Težine je od 5,5 do 15 kg. Žice su obojene su u tri različite boje: crvenu, plavu i žutu. Na crvenim žicama dobija se ton C, na plavim F, dok se ostali tonovi dobijaju na žicama žute boje. Kako bi se povisila ili snizila visinu pojedinog tona ugrađeni su preštimači (nazivaju se još i kukice ili kvačice), čijim pomjeranjem se žica skraćuje, a ton povisuje za pola stepena. Kukice se nalaze na vratu harfe i mogu se dohvatiti lijevom rukom. Nakon vibracije žice zvuk se proizvodi u rezonantnoj kutiji. Zadnja strana rezonantne kutije ima nekoliko pravilno raspoređenih otvora koji omogućavaju umetanje žica kroz rezonantnu ploču koja se nalazi s gornje strane rezonantne kutije.[3]
Nematerijalna kulturna baština
urediIrska harfa je dio identiteta i nacionalni simbol stanovništva Irske. Svira se više od 1000 g. Utkana je u irsku mitologiju, folklor i književnost. Danas se, umjesto harfe isklesane od jednog komada vrbe, nanizane žičanim žicama i igranih ekserima, većina savremenih harfa izrađuje od raznih vrsta tvrdog drveta, nanizane crijevom ili najlonom i sviraju se vrhovima prstiju. Dok neki muškarci i dječaci sviraju harfu, žene, djevojčice i djeca su primarni praktičari. Srodne vještine se prenose i slušno i/ili notnim putem u umjetničkom muzičkom stilu, a savremeni eksponenti rane harfe na žici nosioci su dragocjenog muzičkog naslijeđa.
Zanimanje za sviranje harfe poraslo je u posljednjih šezdeset godina zahvaljujući rastućem uvažavanju uloge harfe u irskom identitetu, jeziku i kulturi. Danas ima oko 1.500 muzičara na ovom instrumentu, i taj broj stalno raste. U irskoj narodnoj muzici zastupljeni su instrumenti kao što su keltska harfa, irske gajde, violina, harmonika, irska frula i bubanj bodhrán
Keltska harfa je na UNESCO-voj Reprezentativnoj listi nematerijalnog kulturnog naslijeđa čovječanstva kao element kulturne baštine u Irskoj.[4] Odluku o upisu donio je Međuvladin komitet za očuvanje nematerijalnog kulturnog naslijeđa na zasjedanju koje je održano od 13. do 18. decembra 2019. u Šri Lanki.[5]
Povezano
urediIzvori
uredi- ↑ „Harfa”. Arhivirano iz originala na datum 2016-06-29. Pristupljeno 2023-01-31.
- ↑ Harfinna – keltska harfa proizvedena u Srbiji
- ↑ „NIVES RAČKI: POČETNICA ZA HARFU diplomski rad”. Muzička akademija Zagreb. Pristupljeno 15. 2. 2022.
- ↑ UNESCO: Nematerijalna svjetska baština u Irskoj - ich.unesco.org - Pristupljeno 19.11.2021.(en)
- ↑ UNESCO: Irska harfa - ich.unesco.org, Pristupljeno, 7. 1. 2023.(en)
 | U Wikimedijinoj ostavi nalazi se članak na temu: Harps |
 | Potražite izraz harfa u W(j)ečniku, slobodnom rječniku. |