Derviš i smrt
Za istoimeni igrani film, vidite članak Derviš i smrt (film).Derviš i smrt je najuspešniji roman jugoslovenskog pisca Meše Selimovića, objavljen 1966. godine.[1] Delo je žanrovski okarakterisano kao poetsko-psihološki i refleksivno-filozofski roman.
| Derviš i smrt | |||
|---|---|---|---|
 korice prvog izdanja knjige | |||
| Autor(i) | Meša Selimović | ||
| Država |  SFR Jugoslavija | ||
| Jezik | srpskohrvatski | ||
| Žanr(ovi) | roman | ||
| Izdavač | Svjetlost, Sarajevo | ||
| Datum izdanja | 1966. | ||
| Kronologija | |||
| |||
| |||
Radnja
urediAhmed Nurudin je poštovani derviš u islamskom manastiru u Bosni tokom 18. veka. On počinje priču kao zapis o sebi, iz želje da ostavi nešto za sobom. Piše o svom bratu, Harunu, koji je zatvoren u tvrđavi. Nurudin odlazi kod kadije s nadom da će razgovarati o svom bratu, ali pričaju o kadijinom bratu Hasanu. Đurđevdan je i svi slave praznik sem Nurudina.
Jedno veče dolazi begunac od vlasti, Ishak. Derviš ga krije i poistovećuje ga sa svojim bratom. Derviš priča Mula Jusufu o beguncu, ali kada Jusuf pozove policiju, vide da je Ishak već pobegao. Dolazi Ahmedov i Harunov otac kako bi posetio sina u zatvoru. Kasnije Ahmed sreće Hasana i priča mu zbog čega je njegov brat zatvoren. Harun je radio kao pisar i došao je do dokumenata u kojima je saznao previše, zbog čega je uhapšen. Hasan predlaže Nurudinu da odu do tvrđave i pomognu Hasanu da pobegne, ali derviš odbija jer veruje u pravdu i misli da će ga vlast osloboditi.
Dok se Nurudin šeta sretne čoveka koji mu je zapreti da prestane da pokušava da oslobodi brata. Vraća se u tekiju i od Hafiz Muhameda saznaje da su Haruna ubili u zatvoru pre tri dana. Nurudin pada u očaj i odaje počast bratu posle molitve u džamiji. Dok se šeta, napadaju ga četiri muškarca i odvode ga u zatvor. Zatočen je deset dana. On tamo počinje da ludi, pričinjava mu se Ishak sa kojim misli da priča. Nakon desetog dana biva pušten iz zatvora.
Na početku drugog dela romana Nurudin priča kako je upoznao Mulu Jusufa. Jusufova majka je bila prostitutka i, dok je Ahmed bio u vojsci, ubili su je vojnici zbog njenih odnosa sa neprijateljskim vojnikom. On se sažalio na malog Jusufa i poveo ga sa sobom u tekiju. Razgovara sa Hasanom i Hafizom Muhamedom o Jusufu. Muhamed mu govori da je viđao Mula Jusufa oko kadijine kuće. Derviš shvata da je upravo Jusuf izdao Haruna i da je zbog njega on završio u zatvoru. Mula Jusuf se kaje i traži oproštaj, a potom pokuša i da izvrši samoubistvo. Derviš odlazi u tvrđavu i nosi zatvorenicima hranu. Dozvoljeno mu je da sahrani brata. Nurudin piše dosta o Hasanu i njegovom životu, kako se školovao i nesrećno zaljubio u udatu ženu.
Dešava se revolucija i prethodni kadija biva ubijen. Ahmed postaje novi kadija. Primoran je da naredi Hasanovo hapšenje, ali Hasan beži i svi misle da je Nurudin imao veze sa tim. Na kraju romana on sreće jednog momka i shvata da je njegova majka bila njegova prva ljubav. Njeni roditelji im nisu dozvolili da se uzmu. Nurudin je upravo zbog te nesrećno završene ljubavi postao derviš.
O delu
urediRoman je pisan u razdoblju od četiri godine (1962-1966) u piščevom poodmaklom dobu. Inspirisan je tragičnom smrću njegovog starijeg brata Šefkije Selimovića.[2] Objavljen je 1966. godine od strane izdavačke kuće Svjetlost iz Sarajeva[3] i doživeo je veliki uspeh u okvirima čitalačke javnosti tadašnje Jugoslavije.
Roman je Selimoviću doneo mnogobrojne najviše jugoslavenske nagrade, između ostalih Njegoševu, Goranovu i NIN-ovu nagradu.[4] Kasnije je Selimović izdao svojevrsni produžetak ovog dela u obliku romana Tvrđava (1970).
Prema rezimeu na koricama 2. izdanja BIGZ-a (Beograd, 1986):
Klasičan sklad Selimovićevog pripovjedanja, prateći u nečemu Andrićev nenadmašni uzor, obogaćen izuzetnim filosofskim i lirskim sjenčenjima, u kojima duhovna drama šejha Nurudina zvuči u složenom akordu: prisutni su i andrićevski motivi bosanske kasabe i njenih šarolikih prizora i surovih naravi, ali i posebna orijentalna poezija i duhovnost. Povrh svega, tragedija Selimovićevog derviša, suočenog sa zamkama postojanja i sa neminovnošću propasti ljudskih vrijednosti, uzdignuta je do univerzalne slike ljudske sudbine u žrvnju nečovječne historije i totalitarne ideologije. Selimović je tako odista dao jednu od najuzbudljivijih knjiga naše epohe, pritom, knjigu „za sva vremena“.
Kritike romana
urediMiloš I. Bandić (Politika):
Najstarija stategija romana, pričanje u prvom licu – pokazala se u Selimovićevom slučaju kao najefikasnija. Primenivši tu tehniku i u Tišinama, Selimović ju je sad, u romanu Derviš i smrt, iskoristio maksimalno i gotovo virtuozno. Njegov protagonista je intelektualac, hroničar, pisac, budan, receptivan duh koji, pričajući roman istovremeno priča i komentariše njegov nastanak, svrhu, razvoj, tako da je Derviš i smrt povest o jednom čoveku, o ljudskoj sudbini, i, takođe, priča o romanu, autokritika i svest koju delo poseduje samo o sebi. Roman je oduvek bio predmet romana. Pričajući o sebi i o svetu oko sebe glavni junak se višestruko otkriva: kao samosvesna ličnost u fenomenološkom smislu, kao subjekt čiste instropekcije; ukazuje se zatim kao nosilac tzv. tačke gledišta, kao svest i savest onoga što se zbiva; i vidimo ga najzad kao delatnog čoveka, u procesu promene iz refleksivne u aktivnu i afektivnu, tragičnu ličnost. Selimovićev derviš Ahmed je velika ljudska i pesnička kreacija.[5]
Vuk Krnjević (Borba):
Glavni junak ovoga romana, Ahmed Nurudin, šejh tekije mevlevijskog reda, biva pomjeren iz svoje spokojne, religijske izdvojenosti iz svakodnevnice svijeta u trenutku kada saznaje da mu je brat uhapšen. Od toga trenutka odmotava se za njega klupko mnogih iskušenja koje će ga ne samo izbaciti iz njegova duhovnoga prepuštanja religiji nego će ga dovesti do niza akcija koje imaju karakter političke borbe za vlast i moć. Na taj način, roman Derviš i smrt pokazuje razvoj i sudbinu jednoga čovjeka koji iz najintimnijih potreba dolazi u situaciju da, napuštajući jedan način mišljenja i osjećanja za koje se godinama spremao, napuštajući samoću i ulazeći u igru svijeta, puštajući samoću i ulazeći u igru svijeta, ljudske zajednice, kasabe, postaje čovjekom od akcije, od životne, iskustvene mudrosti.[6]
Ekranizacije
urediRoman je doživeo ekranizaciju 1972. godine, u režiji Save Mrmaka i sa Zoranom Radmilovićem u glavnoj ulozi, u obliku istoimene TV drame.[7]
Godine 1974. snimljen je i film Derviš i smrt u režiji Zdravka Velimirovića, sa Vojom Mirićem u glavnoj, i Batom Živojinovićem, Borisom Dvornikom, Pavlom Vuisićem, Abdurrahmanom Šaljom, Farukom Begollijem i drugima u sporednim ulogama.[8]
Izvori
uredi- ↑ „Death and the Dervish” (en). Publishers Weekly. Pristupljeno 29 March 2015.
- ↑ „Zašto je streljan Šefkija”. Arhivirano iz originala na datum 2016-03-05. Pristupljeno 2012-09-17.
- ↑ „Meša Selimović: Derviš i smrt - 1”. www.borut.com. Pristupljeno 2024-06-06.
- ↑ „KAKO JE NASTAO “DERVIŠ I SMRT”: Mešina priča o ljubavi, tragediji čoveka i njegovoj dogmi”. NOVOSTI. Pristupljeno 2024-06-06.
- ↑ NIN. „Meša Selimović - "Derviš i smrt"”. Nin online. Pristupljeno 2024-06-06.
- ↑ NIN. „Meša Selimović - "Derviš i smrt"”. Nin online. Pristupljeno 2024-06-06.
- ↑ Derviš i smrt - IMDb
- ↑ Vulićević, Marina. „Pola veka filma „Derviš i smrt””. Politika Online. Pristupljeno 2024-06-05.
Vanjske veze
uredi- Esad Duraković, "Poetičke i stilske funkcije mota/epigrafa u romanu Derviš i smrt Meše Selimovića Arhivirano 2011-11-14 na Wayback Machine-u", ADUproduction, februar 2010.
- Nihad Agić, "O modelima perspektiviranja u romanu Derviš i smrt Meše Selimovića Arhivirano 2011-11-10 na Wayback Machine-u", Novi izraz: Časopis za književnu i umjetničku kritiku, br 13 (2000).
- Atifa Šaljić, "Motiv pehlivanstva u romanu Derviš i smrt Mehmeda Meše Selimovića", Bicent, 13-05-2010.
- Nadija Rebronja, "Derviš ili čovek, život i smrt. Religijski podtekst romana Derviš i smrt Meše Selimovića", Službeni glasnik, Beograd, 2010.
- Branka Tarbuk-Topić, "Tematsko-motivski kompleks u romanu "Derviš i smrt" Meše Selimovića Arhivirano 2012-06-16 na Wayback Machine-u", Beograd, 2000
- Enver Kazaz, "Sjećanja kao dokumentarni okvir političke parabole u "Dervišu i smrti" i "Tvrđavi" Meše Selimovića[mrtav link]", Preporod, 2010