Atela

Atela (lat. Atella, starogrčki: Ἀτελλα) bio je drevni osački grad u Kampaniji koji je ležao između Kapue i Neapolisa, na oko 12 kilometara udaljenosti od oba ta grada. Antički izvori ne spominju Atelu u vezi s ratovima koji su Rimljani vodili sa stanovnicima Kampanije niti u vezi s naseljavanjem Kampanije 336. pne., no može se pretpostaviti da je delio sudbinu Kapue, svog moćnog suseda, premda natpisi na novcu potvrđuju samostalnost Atele. U drugom punskom ratu Atela se među prvim italskim gradovima svrstala uz Kartaginjane nakon rimskog poraza kod Kane. Zato su Rimljani, nakon zauzeća Kapue (211. pne.), vrlo strogo postupili s Atelom: najuglednije stanovnike i vođe pobune protiv Rimljana odmah su pogubili, a ostali stanovnici bili su delom prodati u ropstvo, a delom raseljeni po udaljenim lokacijama. Sledeće godine (210. pne.) nekoliko preostalih stanovnika moralo se preseliti u Kalatiju, a umesto njih u Ateli su naseljeni stanovnici Nucerije, grada je koji je razrušio Hanibal. Nakon toga grad se, kako se čini, brzo oporavio, pa Ciceron spominje Atelu kao tada živ i važan grad, koji se nalazio pod njegovim pokroviteljstvom, premda nam razlozi za taj odnos nisu poznati. U Avgustovo doba u Ateli se naselila kolonija veterana, ali je grad zadržao samo status municipija i Strabon ga kasnije svrstava među manje gradove Kampanije. Atela je sve do 9. veka bila sedište biskupa, ali je tada počela da opada, pa su 1030. stanovnici prešli u susedni grad Aversu, koji je osnovao normanski plemić Rainulf (Rainulphus). Na lokalitetu Atele i danas se mogu videti ostaci zidina i drugih ruševina, a pronađeni su i brojni natpisi, terakota i drugi manji nalazi.

Atela je najpoznatija u vezi s jednom posebnom scenskom vrstom koja je navodno nastala u tom gradu i zato još u antici bila nazvana atelanom (fabula atellana), a koja je uživala veliku popularnost među Rimljanima. Prema nekim vestima iz antike, atelena se isprva izvodila na osačkom dijalektu, a i Strabon kaže da, premda u njegovo doba "Osci više ne postoje kao posebno pleme, njihov se dijalekt održao među Rimljanima, a dramske predstave i farse sastavljene na tom dijalektu i dalje se prikazuju na nekim igrama ustanovljenim u drevna vremena".