Rimski vojni logor Makljenovac

Rimski vojni logor u Makljenovcu - kastrum i civilno naselje – kanabe, bili su podignuti u polju, na strateški bitnoj komunikaciji, neposredno iznad ušća Usore u Bosnu, na lokalitetu zvanom Gradina, u Makljenovcu, oko 4 kilometra južno od Doboja, istočno od nekadašnje željezničke pruge Doboj-Teslić. Nadmorska visina lokaliteta iznosi 144 m, geografska širina 44°42' 39″, geografska dužina 18°04 22″.

Nacionalni spomenik

Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika, na sjednici održanoj od 2. do 4. septembra 2013. godine u Sarajevu, donijela je odluku da se Arheološki lokalitet – Rimski logor i civilno naselje u Makljenovcu proglasi za nacionalni spomenik BiH. Ovu odluku Komisija je donijela u sljedećem sastavu: Zeynep Ahunbay, Martin Cherry, Amra Hadžimuhamedović, Dubravko Lovrenović, (predsjedavajući) i Ljiljana Ševo. Nacionalni spomenik sačinjavaju ostaci rimskog naselja, nekropola sa stećcima i pokretno naslijeđe koje se nalazi u Zemaljskom muzeju Bosne i Hercegovine u Sarajevu.

Istorija

Kada su Rimljani definitivno pokorili Ilire 9. godine n.e., nakon propasti Batonovog ustanka, u novostvorenoj provinciji Ilirik, koja se veoma brzo transformisala u dvije provincije, Dalmaciju i Panoniju, počela je gradnja utvrđenja, kao dio sistema pacifikacije (pax romana). Pacifikacija se sastojala od odvođenja u ropstvo, raseljavanja, masovnom regrutovanju, te konfiskovanja zemlje i prirodnih resursa.

Brzo je nastupila i romanizacija, politika Rima koju je u početku vladavine najvećim dijelom provodila rimska vojska (u samom početku su to bile VII i XI legija). Nakon odlaska ovih legija na granična područja uz Dunav, od doba Flavijevaca, obavezu obezbjeđivanja osvojene teritorije, preuzele su pomoćne jedinice - kohorte. Za njihove potrebe podignut je i vojni logor Makljenovac, na teritoriji ilirskog plemena Desitijata.

Podignut je početkom 2. vijeka, odnosno u vrijeme vladavine Trajana ili Hadrijana. Izgled osnove kastela sa zaobljenim uglovima i unutrašnjim trapezastim kulama odgovara nizu poznatih primjera na limesu i u unutrašnjosti koji su nastali u ovom periodu, a organizacija prostora odgovara podjeli i rasporedu prostorija koji se javljaju kod kastruma u Čezavi. Glavna razlika u odnosu na pogranična utvrđenja je niži stepen fortifikacije sporednih kapija, što odgovara položaju kastela u Makljenovcu kao utvrđenja smještenog u zaleđu. Ova ujednačenost svjedoči o tome da se radi o jedinstvenom programu izgradnje, koji je izveden najvjerovatnije u vezi sa Trajanovim ratovima u Dakiji, kao i potrebom da se osiguraju putevi, najprije za kretanje vojske, a kasnije za kretanje sredstava prema posadi na limesu.

Korišćenje utvrđenja trajalo je do sredinu 3. vijeka, a prekid je trajao do početka Konstantinove vladavine. Praksa napuštanja utvrđenja tokom druge polovine 3. vijeka zabilježena je i u drugim oblastima Carstva. Fragmenti keramike, građevinska aktivnost i pokretni nalazi ukazuju na ponovno naseljavanje utvrđenja u 4. vijeku kao mješovitog vojnog i civilnog naselja.

Najkasnije do 441. godine pod pritiskom Huna, Makljenovac je u potpunosti napušten. Obnova koja je uslijedila u 6. vijeku nije obuhvatila ovaj lokalitet, nego obližnje brdo Crkvinu, gdje je prilikom izgradnje novog utvrđenja, radi potrebe za efikasnijom zaštitom, iskorištena nepristupačnost terena.

Arheologija

Arheološka istraživanja obavila je, nakon nekoliko ranijih, Irma Čremošnik 1968. godine. Tada su unutar logora (kastruma), oblika izduženog pravougaonika 160x134 m pronađeni:

• u središtu logora nalazila se zgrada principia, dimenzija 41x33 m, odnosno službena zgradu gdje su se vojnici okupljali, vršili obrede i službene poslove. Ulaz u građevinu ležao je s južne strane, nasuprot glavnih južnih vrata na bedemu.
• utvrđena vrata, po jedna na svakoj strani bedema kastruma
• kasnoantičke građevine kao što je zgrada pratentura, koja je služila za vježbe vojnicima. Paviljon za vojsku bio je od kožnih šatora ili drvenih baraka. Oko dvjesta metara od rimskog logora protezalo se civilno naselje - kanabe. U tom naselju evidentirano je kupalište koje je imalo hipokaust s prefurnijem i čiji tlocrt podsjeća na plan prostorija s hipokaustom na Humcu.
• velike količine rimske keramike, bronzani ukrasi za vojnu opremu, fibule, stilusi, brojni ključevi, vezane male pločice pancera, te dijelovi paradne kacige.
• veća količina bronzanog i srebrenog rimskog novca: dvadeset rimskih novčića koji se datiraju u 2, 3 i 4. stoljeće, novčići cara Valensa, sestertius cara Hadrijana, jedan follis cara Valentijana, sestertius Aleksandra Severa, novčić cara Krispa i Gratijana
• ostaci ranosrednjovjekovnog slovenskog naselja unutar kastruma