Primogenitura
Primogenitura (od latinskog primogenitus=prvorođeni[1]) je prvenstveno praksa običajnog prava da prvorođeno dijete ima prednost kod nasljeđivanja.[2]
| Primogenitura | |
|---|---|
 | |
| Legenda | Apsolutna primogenitura
Kognatička primogenitura (promjena u Apsolutnu)
Kognatička primogenitura (muški)
Agnatička primogenitura
|
Kao potpuna suprotnost tome postoji postoji i ultimogenitura da se prednost da najmlađem dijetetu, jer ono obično ostaje najduže uz roditelje i dočuva ih do smrti.[2]
Primogenitura je u nekim zemljama koje su monarhije i zakonski akt koji propisuju tko može naslijediti monarha.[1]
Historija i karakteristike uredi
Po brojnim evropskim zemljama još od srednjeg vijeka zakonski je bila zabranjena podjele zemlje, da se spriječi njeno parceliziranje i obezvređivanje, s druge strane ti zakoni su osiguravali moć i prestiž aristokracije, koja je tradicionalno živjela na račun vlasništva nad zemljom.[2]
Primogenituru su najčešće koristili zemljoradnički narodi, naročito tamo gdje je bilo puno stanovnika a malo obradive zemlje, sa ciljem da se spriječi podjela zemlje na suviše male parcele, koje nisu dovoljne za preživljavanje Ponekad se sistem primogeniture koristio da se ostvari teritorijalna ekspanzija, jer su nenamireni sinovi bili prisiljeni da se pobrinu za sebe i puno lakše su se selili u daleke krajeve. Takvu praksu proimjenjivali su brojni evropski narodi, ali i Maori i drugi polinezijski narodi.[2]
Praksa primogeniture se proširila i na funkcije i titule, a ne samo na materijalnu imovinu.[2] Motivacija za takvu praksu je težnja da se imanje umrlog (ili neki njegov dio) očuva kao cjelina. Praksa stroge primogeniture (ili ultimogeniture) je danas rijetkost; već prevladava oslabljeni oblik u kom najstariji (ili najmlađi) sin preuzima odgovornost za brigu o nasljedstvu, a sa braćom rješava popratnim sporovima imovinske probleme.[2]
Kako se primogenitura najčešće primjenjuje u monarhijama, tako postoji i nekoliko tipova;
Agnatička primogenitura uredi
Ili Patrilinealna primogenitura, je sistem po kom nasljedno pravo ima prvorođeni sin. Po tom pravu samo muškarci mogu naslijeđivatii - a žene ne.[3] Nekada najrasprostranjenija, danas se primjenjuje u Lihtenštajnu i brojnim arapskim zemljama.
Kognatička primogenitura uredi
Ili Agnatičko-kognatička primogenitura je tip primogeniture koji favorizira najstarije muško dijete, ali i žensko dijete može biti naslijednik ukoliko monarh nema sina.[3] Taj tip primogeniture se koristi u španjolskoj i monegaškoj monarhiji. U prošlosti se uglavnom primjenjivala samo po britanskim otocima i pirenejskom poluotoku.[3]
Apsolutna primogenitura uredi
Apsolutna primogenitura je tip nasljednog prava po kom najstarije dijete ima prioritet, bez obzira na spol. Danas se koristi i termin apsolutna kognatička primogenitura.[3] Taj tip nasljednog prava prva je uvela Švedska 1980., nakon nje su to usvojile Nizozemska (1983.), Norveška (1990.), Belgija (1991.), Danska (2009.), Luksemburg (2011.), Ujedinjeno Kraljevstvo (2015.).[3]
Matrilinealna primogenitura uredi
Taj tip primogeniture po kojem se pravo prvenstva daje ženskom djetetu, a muška se potpuno isključuju, primjenjivala su neka afrička plemena, ali nikad nijedna evropska monarhija.[3]
Izvori uredi
- ↑ 1,0 1,1 „Primogenitura” (hrvatski). Hrvatska enciklopedija. Pristupljeno 23. 03. 2016.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 „Primogeniture and ultimogeniture” (engleski). Encyclopædia Britannica. Pristupljeno 23. 03. 2016.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 Christine Alice Corcos. „From Agnatic Succession to Absolute primogeniture” (engleski). Michigan State University. Arhivirano iz originala na datum 2015-09-01. Pristupljeno 23. 03. 2016.