|
'''Također uraditi:''' Renaissance in Poland, Portuguese Renaissance
{{renesansa}}
The '''Renaissance in Poland''' ({{lang-pl|Renesans, Odrodzenie}}; literally: the Rebirth) lasted from the late 15th to the late 16th century and is widely considered to have been the [[Polish Golden Age|Golden Age]] of [[Polish culture]]. Ruled by the [[Jagiellonian dynasty]], the [[Crown of the Kingdom of Poland]] (from 1569 part of the [[Polish–Lithuanian Commonwealth]]) actively participated in the broad European [[Renaissance]]. The multi-national Polish state experienced a period of cultural growth thanks in part to a century without major wars – aside from conflicts in the sparsely populated eastern and southern borderlands. The [[Protestant Reformation|Reformation]] spread peacefully throughout the country (giving rise to the [[Polish Brethren]]), while living conditions improved, cities grew, and exports of agricultural products enriched the population, especially the nobility (''[[szlachta]]'') who gained dominance in the new political system of [[Golden Liberty]].
'''Portugalska renesansa''' odnosi se na kulturološki i umjetnički pokret u [[Portugal]]u tokom 15. i 16. vijeka. Iako se taj pokret desio u isto vrijeme kao i [[španska renesansa|španska]] i [[talijanska renesansa]], portugalska renesansa bila je velikim dijelom odvojena od ostalih evropskih renesansi i umjesto toga bila izuzetno važna u otvaranju Evrope nepoznatome i dovođenju svjetovnijeg pogleda evropskim renesansama, budući da se tada [[portugalsko kolonijalno carstvo]] prostiralom širom svijeta.<ref>University, Brown, The John Carter Brown Library. "Portuguese Overseas Travels and European Readers". Portugal and Renaissance Europe. JCB Exhibitions. Pristupljeno 19. jula 2011.</ref>
== Overview ==
Kao pionir [[doba velikih geografskih otkrića]], Portugal je procvjetao u 15., 16. i 17. vijeku, sa putovanjima u Indiju, Orijent, Amerike i Afriku. Ta ogromna trgovačka mreža stvorila je izuzetno bogatu [[portugalska vlastela|portugalsku vlastelu]] i monarhiju, koji su postali pokrovitelji izuzetnog procvata kulture, umjetnosti i tehnologije u Portugalu i širom svijeta.
The [[Renaissance]] movement, whose influence originated in [[Italy]], spread throughout Poland roughly in the 15th and 16th century. Many Italian artists arrived in the country welcomed by Polish royalty, including [[Francesco Fiorentino]], [[Bartholommeo Berecci]], [[Santi Gucci]], [[Mateo Gucci]], [[Bernardo Morando]], [[Giovanni Battista di Quadro]] and others, including thinkers and educators such as [[Filip Callimachus]], merchants such as the Boner family and the Montelupi family,<ref>{{cite web |url = http://encyklopedia.interia.pl/haslo?hid=88093|title = Montelupi |work = encyklopedia.interia.pl |publisher = |pages = |page = |date = |accessdate = 2010-08-14|language=pl}}</ref> and other prominent personalities who immigrated to Poland since the late 15th century in search of new opportunities. Most of them settled in [[Kraków]], the Polish capital until 1611.
[[File:Jan Kochanowski with Ursula.png|thumb|upright|left|[[Jan Kochanowski]], pjesnik i pisac proze, sa svojom voljenom kćerkom]]
The Renaissance values of the dignity of man and power of his reason were applauded in Poland.<ref name=mik_cul>[[Michael J. Mikoś]], ''Polish Renaissance Literature: An Anthology''. Ed. Michael J. Mikoś. Columbus, Ohio/Bloomington, Indiana: Slavica Publishers. 1995. {{ISBN|978-0-89357-257-0}} [http://staropolska.pl/ang/renaissance/Mikos_renaissance/Cultural_r.html Cultural Background]</ref> Many works were translated into Polish and Latin from classical [[Latin]], [[Greek language|Greek]] and [[Hebrew]], as well as contemporary languages like [[Italian language|Italian]].<ref name=mik_cul/> The [[Cracow Academy]], one of the world's oldest universities, enjoyed its Golden Era between 1500 and 1535, with 3,215 students graduating in the first decade of the 16th century – a record not surpassed until the late 18th century.<ref name=mik_cul/> The period of Polish Renaissance, supportive of intellectual pursuits, produced many outstanding artists and scientists. Among them were [[Nicolaus Copernicus]] who in his ''[[De revolutionibus orbium coelestium]]'' presented the [[heliocentrism|heliocentric]] theory of the universe, [[Maciej of Miechów]], author of ''Tractatus de duabus Sarmatis...'' – the most accurate up to date [[geography|geographical]] and [[ethnography|ethnographical]] account of [[Eastern Europe]]; [[Bernard Wapowski]], a [[cartographer]] whose maps of that region appeared in [[Ptolemy]]'s ''[[Geography (Ptolemy)|Geography]]''; [[Marcin Kromer]] who in his ''De origine et rebus gestis Polonorum libri...'' described both the [[history of Poland|history]] and [[geography of Poland]]; [[Andrzej Frycz Modrzewski]], a philosopher concerned with [[governance]]; [[Mikołaj Rej]] who has popularized the use of [[Polish language]] in poetry; and [[Jan Kochanowski]], whose poems in Polish language elevated him to the ranks of the most prominent [[Slavs|Slavic]] poets.<ref name=mik_cul/><ref name=mik_lit>[[Michael J. Mikoś]], ''Polish Renaissance Literature: An Anthology''. Ed. Michael J. Mikoś. Columbus, Ohio/Bloomington, Indiana: Slavica Publishers. 1995. {{ISBN|978-0-89357-257-0}} [http://staropolska.pl/ang/renaissance/Mikos_renaissance/Literary_r.html Literary Background]</ref>
== Kontekst ==
[[File:De revolutionibus orbium coelestium.jpg|thumb|upright|[[Nikola Kopernik|Kopernik]]' ''[[De revolutionibus orbium coelestium]]'']]
[[File:Portugal Império total.png|thumb|left|290px|Prostranstvo i raznolikost [[portugalsko kolonijalno carstvo|Portugalskog kolonijalnog carstva]] bio je ključan faktor iza portugalske renesanse.]]
Portugal je tokom renesanse privlačio diplomate, trgovce, studente, humaniste, učenjake i umjetnike iz čitave Evrope. Pomorska trgovina u [[doba velikih geografskih otkrića]] igrala je odlučujuću ulogu u razvoju portugalske renesanse. Trgovina je pojačala kontakt sa važnim centrima [[talijanska renesansa|talijanske renesanse]] i omogućila joj je novu komercijalnu buržoaziju da se obogati i ima suvišak novca kako bi postala pokrovitelj portugalske renesanse, slično kao i kod drugih evropskih renesansi.{{Cn|date=February 2017}}
Young Poles, especially sons of nobility ([[szlachta]]), who graduated from any one of over 2,500 [[parish]] schools, [[gymnasium (school)|gymnasiums]] and several academies ([[Cracow Academy]], [[Wilno Academy]], [[Zamość Academy]]), often traveled abroad to complete their education.<ref name=mik_cul/> Polish thinkers, like Andrzej Frycz Modrzewski, [[Johannes Dantiscus]] or [[Jan Łaski]] maintained contacts with leading European philosophers of the Renaissance, such as [[Thomas More]], [[Erasmus]] and [[Philip Melanchthon]].<ref name=mik_cul/> Poland not only partook in the exchange of major cultural and scientific ideas and developments of Western Europe, but also spread [[Western culture|Western heritage]] eastwards among [[East Slavic peoples|East Slavic]] nations.<ref name=mik_cul/><ref>{{cite book |author=Stephen J. Lee|title=Peter the Great |year=1993 |page=65|pages= |chapter=|chapterurl= |publisher=Routledge |location= |isbn=0-415-09279-5|url=|format= |accessdate=}}</ref> For example, [[printing]] process, [[Latin language]] and art with the syllabic versification in [[poetry]],<ref name=mik_cul/><ref>{{cite book |author=Nicholas Rzhevsky|title=The Cambridge Companion to modern Russian culture|year=1998 |page=34|pages= |chapter=|chapterurl= |publisher=Cambridge University Press|location= |isbn=0-521-47799-9|url=|format= |accessdate=}}</ref><ref>{{cite book |author=Elaine Rusinko|title=Straddling borders: literature and identity in Subcarpathian Rus|year=2003|page=74|pages= |chapter=|chapterurl= |publisher=University of Toronto Press|location= |isbn=0-8020-3711-9|url=|format= |accessdate=}}</ref> especially in [[Belarus]] and [[Ukraine]] (through [[Kyiv-Mohyla Academy]]),<ref>{{cite book |author1=Aleksandr Kamenskiĭ |author2=David Mark Griffiths |title=36|year=1997|editor=David Mark Griffiths |page=36|pages= |chapter=|chapterurl= |publisher=M.E. Sharpe|location= |isbn=1-56324-575-2|url=|format= |accessdate=}}</ref> from where it was transmitted to [[Russia]] ([[Duchy of Moscow]]),<ref name=mik_cul/> which began to increase its ties with western Europe in the aftermath of the [[Mongol invasion of Rus]].<ref>{{cite web|author = Gerhard Rempel|url = http://mars.wnec.edu/~grempel/courses/russia/lectures/07tartar.html|title = The Tartar yoke|work = mars.wnec.edu|publisher = |pages = |page = |date = |accessdate = 2010-08-14|deadurl = yes|archiveurl = https://web.archive.org/web/20070930230346/http://mars.wnec.edu/~grempel/courses/russia/lectures/07tartar.html|archivedate = 2007-09-30|df = }}</ref> The first four printed [[Cyrillic]] books in the world were published in Kraków, in 1491, by printer Szwajpolt Fiol.<ref name=mik_lit/>
Otkriće novih svjetova i kontakt sa drugim civilizacijama doveo je do miješanja kultura, što se odrazilo na umjetnost i književnost portugalske renesanse. Kontakt sa civilizacijama Afrike i Istoka doveo je do uvoza brojnih keramičkih predmeta, tekstila i namještaja, skupocjenog drveta, slonovače i svila, što je opet dovelo do pojave novih oblika umjetnosti i kulturološke razmjene između Evrope i Istočne Afrike, kroz Portugal. Nova trgovina predmetima sa novootkrivenim zemljama također je ono što je dozvolilo finansiranje portugalske renesanse, stvorivši bogatu [[portugalska vlastela|portugalsku vlastelinsku]] i trgovačku klasu.
[[File:Stanisław Samostrzelnik, Św Stanisław.jpg|thumb|upright|left|Kralj [[Sigismund I the Old]] i biskup Piotr Tomicki kleče ispred [[Stanislaus of Szczepanów|SV. Stanisława]], lisna forma ''Sata Sigismunda I'', [[Stanisław Samostrzelnik]], 1535.]]
Incentives for development of art and [[architecture]] were many. King [[Sigismund I the Old]], who ascended to the throne in 1507, was a sponsor of many artists, and begun a major project - under Florence architect [[Bartolommeo Berrecci]] - of remaking the ancient residence of the [[Polish king]]s, the [[Wawel Castle]], into a modern Renaissance residence.<ref name=mik_cul/> Sigismund's zeal for Renaissance was matched not only by his son, [[Sigismund II Augustus]], but by many wealthy nobles and burghers who also desired to display their wealth, influence and cultural savvy.<ref name=mik_cul/> In 1578, [[kanclerz|chancellor]] [[Jan Zamoyski]] begun construction of the [[Ideal city|ideal Renaissance city]], sponsoring the creation of [[Zamość]] (a city named after him), which soon became an important administrative, commercial and educational town of Renaissance Poland.<ref name=mik_cul/> Two largest contemporary Polish cities - Kraków (which attracted many Italian architects) and [[Gdańsk]] (which attracted mostly architects from Germany and the Netherlands) - likely gained the most in the era, but many other cities also spotted new Renaissance constructions.<ref name=mik_cul/>
Portugalske veze, putem ogromnog [[portugalsko kolonijalno carstvo|Portugalskog Carstva]], sa čitavim svijetom razmjene, kulture i trgovine, od [[Japan]]a do [[Brazil]]a i od [[Azori|Azora]] do [[Goa|Goe]], bile su te koje su omogućile rađanje portugalske renesanse. Jedinstvena sposobnost te države da stupi u interakciju i kolonizira druge narode (kasnije zvana [[luzotropikalizam]]), omogućila joj je finansiranje vlastite bogate renesanse, u umjetnosti, humanistici, religiji i nauci, ne samo u svom centralnom dijelu, već i širom svog carstva, zbog posebne poveznice koju je portugalsko kolonijalno crstvo imalo sa Portugalom Portugal.
Renaissance painting was introduced in Poland by many immigrant artists, like [[Lucas Cranach the Elder|Lucas Cranach]], [[Hans Dürer]] and [[Hans von Kulmbach]], and practiced by such Polish painters as [[Marcin Kober]] (a court painter of king [[Stefan Batory]]).<ref name=mik_cul/> The works of the portraitists created an impressive gallery, particularly representative of those who could afford to be immortalized in them.<ref name=mik_cul/>
== Umjetnost ==
[[File:Kober Anna Jagiellon in coronation robes.jpg|thumb|Portred kraljice [[Anna Jagiellon|Anne Jagiellon]] od Poljske, [[Martin Kober]], 1576.]]
Umjetnost u portugalskoj renesansi je predmet historiogeografskih rasprava. To je slučaj zato što, iako je umjetnost procvjetala u to doba, ona nije slijedila klasicističke estetičke standarde na kojima su Italijani sagradili svoju renesansu. Umjetnost portugalske renesanse bila je jedinstvena u odnosu na druge renesansne umjetnosti. Ona je bila mješavina kasnogotičkog stila sa inovacijama petnaestog vijeka i portugalskim nacionalnim primjesama u isto vrijeme. Asimilacija sa talijanskim renesansnim modelom umjetnosti počinje tek oko 1540. godine, kada su se portugalski reneansni umjetnici počeli odvajati od svojih nacionalnim normi i prilagođavati klasicističkom talijanskom i španskom modelu, iako su i dalje zadržali portugalsku prirodu.<ref name="joaquimcaetano.wordpress.com">[http://joaquimcaetano.wordpress.com/amor-fama-e-virtude/ao-modo-de-italia/ Caetano, Joaquim. ''Ao Modo de Itália'']</ref><ref>Ribeiro, Maria Teresa P. D. ''A Escola do Mestre de Romeira e o Maneirismo Escalabitano: 1540-1620''. Universidade de Coimbra, 1992. str. 1-2 [http://dited.bn.pt/29864/864/1276.pdf]</ref><ref>Serrão, Vítor. ''A pintura Maneirista em Portugal''. Lisboa: Instituto de Língua e Cultura Portuguesa, 1991. str. 9</ref>
[[File:Torre Belém April 2009-4a.jpg|thumb|right|[[Torre de Belém]] Francisca de Arrude jedno je od najemblematičnijih arhitektonskih djela portugalske reneanse.]]
The centre of musical culture was the royal residence at Kraków, where the royal court welcomed many foreign and local performers.<ref name=mik_cul/> The most significant works of the Renaissance in Poland include compositions, usually for [[lute]] and [[organ (music)|organ]]s, both vocal and instrumental, from dances, through [[polyphonic music]], to religious [[oratorio]]s and [[Mass (music)|masses]].<ref name=mik_cul/> In 1540 by [[Jan of Lublin]] released the ''Tablature'', in which he collected most known European organ pieces.<ref name=mik_cul/> [[Nicolaus Cracoviensis]] (Mikołaj of Kraków) composed many masses, motets, songs, dances and preludes.<ref name=mik_cul/> [[Mikołaj Gomółka]] was the author of musical rendition of Kochanowski's poems (''[[Melodies for the Polish Psalter]]'').<ref name=mik_cul/> The most famous Polish composer was [[Wacław z Szamotuł]], recognized as one of the outstanding Renaissance composers.<ref name=mik_cul/>
=== Arhitektura ===
{{main|Renesansna arhitektura u Portugalu}}
U pogledu arhitekture, slično kao i u mnogim dijelovima umjetnosti, Portugalsko carstvo u početku i većinom nije slijedilo puteve ostalih renesansi, koje su se jako fokusirale na sofisticiranost i jednostavnost antičke Grčke i Rima. Veći dio portugalske renesanse, njena arhitektura većinom je bila nastavak i razrada [[gotička arhitektura|gotičkog stila]].
The first [[printing press]] was set up in Kraków in 1473 by the German printer [[Kasper Straube]] of [[Bavaria]].<ref name=mik_lit/> Between 1561 and 1600, seventeen printing houses in Poland published over 120 titles a year, with an average edition of 500 copies.<ref name=mik_lit/> The first complete translation of the [[Bible]] into Polish was made in 1561 by [[Jan Leopolita]] ([[Leopolita's Bible]]).<ref name=mik_lit/> About that time, the first Polish [[orthography|orthographic]] dictionary was published (by [[Stanisław Murzynowski]], 1551); grammars and dictionaries also proliferated.<ref name=mik_lit/> The Polish Renaissance was [[bilingual]], the ''[[szlachta]]'''s speech being a mixture of Polish and Latin, and various authors oscillating among Polish, Latin, and a mixture of the two ([[Macaronic language]]).<ref name=mik_lit/>
Profit od trgovine začinima, tokom vladavine [[John II od Portugala|Johna II]], [[Manuel I od Portugala|Manuela I]] i [[John III od Portugala|Johna III]], finansirao je raskošan i dominantan stil portugalske renesanse, [[manuelinski stil|manuelinski]] stil.<ref name="Bergin">{{cite book|last= Bergin|first= Thomas Goddard, Jennifer Speake|url= https://books.google.com/books?id=VOb4hIp7EE8C&lpg=PP1&dq=Encyclopedia%20of%20the%20Renaissance%20and%20the%20Reformation%20%20By%20Thomas%20Goddard%20Bergin&pg=PP1|title= Encyclopedia of the Renaissance and the Reformation|origyear= |year= 2004|publisher= Infobase Publishing|location= London|isbn= 0816054517|page= }}</ref> Manuelinski stil je bio većinom intrikatan i složen stil, sa jakim gotičkim i neoklasički utjecajem, koji je bio jedinstven za Portugal.
Literature has progressed beyond being dominated by religious themes.<ref name=mik_lit/> They were still present, as seen in numerous bible translations, the most famous being the [[Wujek's Bible]] by [[Jakub Wujek]], published in 1599. The nobility, however, cared about more than just religious themes, and the works of Polish renaissance reflected their material and spiritual values (see [[sarmatism]]).<ref name=mik_lit/> Contemporary poetry extolled the virtue of [[Manorialism|manorial]] life. For example, Rej celebrated life and the position of country's noble, while Kochanowski wrote about the pleasures and beauty of life in the countryside, surrounded by nature.<ref name=mik_lit/> Literary forms varied, from [[ode]], [[pastoral]]s and [[sonnet]]s to [[elegy]], [[satire]] and [[romance (heroic literature)|romance]].<ref name=mik_lit/>
Prva poznata građevina urađena u manuelinskom stilu je [[Manastir Isusa od Setubala]], kojeg je osmislio [[Diogo de Boitaca]], jedan od izvornika i majstora tog stila. Brod manastirske crkve, podržan spiralnim stupovima, otkriva pokušaj [[dvoranska crkva|ujedinjenja i izjednačavanja crkve]], stil koji je dostigao svoj vrhunac u crkvi [[Mosteiro dos Jerónimos]], završenog 1520. od strane arhitekte [[João de Castilho]]. [[Torra de Belém Tower]] Francisca de Arrude i prozor [[Samostan Kristovog reda|Manastira Hristovog Reda]] u [[Tomar]]u, su neki od najpoznatijih primjera manuelinskog stila i portugalske renesansne arhitekture kao cjeline.
In [[applied sciences]], scholars of the period include [[Jan Łaski]] (''John Lasco''), evangelical reformer, [[Maciej of Miechów]] (''Maciej Miechowita''), writer and university teacher, [[Nicolaus Copernicus]], astronomer known in Polish as Mikołaj Kopernik, [[Wawrzyniec Grzymała Goślicki]] (''Laurentius Grimaldius Gosliscius''), political thinker and philosopher; [[Marcin Kromer]], writer and geographer; [[Andrzej Frycz Modrzewski]], writer and philosopher; [[Piotr Skarga]], Jesuit political reformer; [[Józef Struś]], doctor, scientist, mayor of Poznań; and many others.
Strogi renesansni klasicizam nije se mnogo proširio u portugalskoj renesansi, već se polako uspostavio od 1530-ih i nadalje, uz pomoć i stranaca i domaćih stanovnika, kao što su [[Francisco de Holanda]] i Diogo de Torralva. [[Isposnička ćelija Nossa Senhora da Conceição (Tomar)|Isposnička ćelija Nossa Senhora da Conceição]] u Tomaru, Dioga de Torralve, je odličan primjer čiste renesansne klasične arhitekture iz portugalske renesanse. Neki primjeri snažne i čiste klasične renesanse su Miguel de Arrudin [[Igreja da Graça (Évora)|Igreja da Graça]] u [[Évora|Évori]], [[Diogo de Arruda|Diogo de Arrudin]] [[Vojvodska palača Vila Viçosa]] u [[Vila Viçosa]] i manastir kralja D. Johna III, u Manastiru Hristovog Reda, arhitekata Dioga de Torralve i [[Filippo Terzi|Filippa Terzija]], koji se smatra jednim od najemblematičnijih djela portugalske renesanse. Quinta da Bacalhoa i [[Casa dos Bicos]] dobri su primjeri palača u snažnom renesansnom stilu, koje još uvijek imaju manuelinske tendencije.
=== Notable Polish Renaissance artists ===
<gallery perrow="8">
[[File:Nagrobek Zygmunta Starego i Zygmunta Augusta.jpg|thumb|upright|Grobovi posljednjih Jagiellonsa u [[Sigismund's Chapel]], prozvan je "najljepšim primjerom toskanske renesanse sjeverno od Alpa"<ref>{{cite book |author1=Johann Nimmrichter |author2=Wolfgang Kautek |author3=Manfred Schreiner |title=LACONA 6 proceedings|year=2007|page=125|pages= |chapter=|chapterurl= |publisher=|location= |isbn=3-540-72129-0|url=|format= |accessdate=}}</ref><ref>''The much admired Sigismund Chapel, called "the pearl of the Renaissance north of the Alps" by foreign scholars''.{{cite book |author=Joseph Slabey Rouček|title=Slavonic encyclopaedia|year=1949|page=24|pages= |chapter=|chapterurl= |publisher=Philosophical Library|location= |isbn=|url=|format= |accessdate=}}</ref>]]
File:Sé Velha de Coimbra ou Igreja da Sé Velha 3.jpg|Klasična strana portala [[Stara katedrala u Coimbri]], João de Ruão
File:Igreja da Graça de Évora - Vista geral.jpg|Fasada [[Igreja da Graça (Évora)|Crkve Nossa Senhora da Graça]], Miguel de Arruda
File:Pt-coimbra-mosteiro-santacruz.JPG|Manuelinska fasada [[Manastir Santa Cruz (Coimbra)|Manastira Santa Cruz]], [[Diogo de Boitaca]]
File:TomarConvent-Cloisters1.jpg|''Arkada Johna III'', u [[Samostan Kristovog reda|Hristovom manastiru]], Diogo de Torralva i [[Filippo Terzi]]
File:Vila Viçosa September 2013-5a (cropped).jpg|Klasična fasada [[Vojvodska palača Vila Viçosa|Vojvodske palače Vila Viçosa]], [[Diogo de Arruda]]
File:Conceiçao Velha - Portal Manuelino.JPG|Fasada [[Crkva Nossa Senhora da Conceição Velha|Crkve Nossa Senhora da Conceição Velha]], Francisco Ferreira
File:Lisboa - Mosteiro dos Jerónimos - Claustro.jpg|Pokrivena arkada [[Mosteiro dos Jerónimos]], Teodósio Frias i Diogo Vaz
File:Misericordia (Praça da República).jpg|Kuća Misericórdia, u [[Viana do Castelo Municipality|Viana do Castelo]], João Lopes
</gallery>
Among the most prominent Polish Renaissance writers and artists, whose accomplishments have become a salient part of Polish curriculum are poets [[Mikołaj Rej]], [[Jan Kochanowski]], [[Szymon Szymonowic]], [[Mikołaj Sęp Szarzyński]], [[Andrzej Krzycki]] and [[Johannes Dantiscus]], writer [[Łukasz Górnicki]], composer [[Wacław z Szamotuł]], composer and singer [[Mikołaj Gomółka]], sculptor Jan Michałowicz z Urzędowa and painters [[Stanisław Samostrzelnik]] and [[Marcin Kober]]. The artists and architects who settled into Poland and had achieved considerable recognition for their work in the country are: [[Hans Dürer]], [[Hans (Süss) von Kulmbach]], [[Mateo Gucci]], [[Santi Gucci]], [[Bartholommeo Berecci]], [[Bernardo Morando]], [[Giovanni Battista di Quadro]] and others.
=== Slikarstvo ===
[[File:D. João III 1502-1557 hd.jpg|thumb|right|Vladavina [[John III od Portugala|Johna III]], tokom koje je došlo do portugalskog monopola nad [[put začina|trgovinom začinima]], omogućila je procvat portugalskog slikarstva.]]
Slikarstvo je bilo jedan od istaknutijih faktora portugalske renesanse, kao jedna od kontrastnijih umjetnosti u odnosu na druge renesanse u Evropi. Slikarstvo u portugalskoj renesansi većinom je bilo trijezno u gotovo isključivo religiozno, sličnije [[sjevernoevropska renesansa|sjevernoj renesansi]] u svojoj prirodi, ne slijedivši raskoš i neumjerenost talijanske i [[španska renesansa|španske renesanse]].
== Architectural trends and periods ==
Slikarstvo portugalske renesanse bilo je većinom u dodiru sa flamanskim stilom.<ref>Caetano, Joaquim. ''O Melhor Oficial de Pintura que Naquele Tempo Havia'' [http://joaquimcaetano.wordpress.com/amor-fama-e-virtude/o-melhor-oficial-de-pintura-que-naquele-tempo-havia/]</ref> Veze između ta dva pokreta dostigle su novi nivo 1430. godine sa vjenčanjem [[Isabella od Portugala, vojvotkinja Burgundije|Isabele od Aviza, infante od Portugala]] sa [[Philip Dobri|Philipom III, vojvodom Burgundije]]. Iako je vjenčanje bilo predmet pregovora, burgundijski dvor poslao je slavnog [[Jan van Eyck|Jana van Eycka]] da naslika [[Portret Isabelle od Portugala (van Eyck)|portret Isabele od Aviza]]. Van Eyck je ostao u Portugalu čitavu godinu, gdje je osnovao školu umjetnosti, zajedno sa Olivierom de Gandom i Jeanom d'Ypresom.<ref>Vasconcellos, Joaquim de. ''A Pintura Portuguesa nos Séculos XV e XVI''. Coimbra: Imprensa da Universidade, 1929. str. 10-12. [http://purl.pt/975/3/ba-606-5-v_PDF/ba-606-5-v_PDF_24-C-R0075/ba-606-5-v_0000_capa-42_t24-C-R0075.pdf]</ref> Iz ove škole potekla je Škola majstora [[Sé Katedrala Angra do Heroísmo]], koju je posvojio [[Jácome de Bruges]].
Polish [[Renaissance architecture]] is divided into three main periods.<ref>Harald Busch, Bernd Lohse, Hans Weigert, ''Baukunst der Renaissance in Europa. Von Spätgotik bis zum Manierismus'', Frankfurt af Main, 1960<br>Wilfried Koch, ''Style w architekturze'', Warsaw 1996<br>Tadeusz Broniewski, ''Historia architektury dla wszystkich'' Wydawnictwo Ossolineum, 1990<br>Mieczysław Gębarowicz, ''Studia nad dziejami kultury artystycznej późnego renesansu w Polsce'', Toruń 1962</ref> The first period (1500–1550) is often called "Italian", because most of the Renaissance buildings in this time were built by Italian architects invited by Polish nobility mainly from [[Florence]]. During the second period (1550–1600), Renaissance style became common, and included influences from [[Netherlands|Dutch]] version of the Reinessance as well as beginnings of the [[Mannerist]] style. In the third period (1600–1650), Mannerism became popular, with first notable examples of Baroque (see also, [[Baroque in Poland]]).
===First period===
[[Nuno Gonçalves]], autor [[ploče svetog Vincenta|Ploča svetog Vincenta]],<ref>{{cite web|url=http://www.uc.pt/artes/6spp/n1.html |accessdate=January 4, 2013 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070901011455/http://www.uc.pt/artes/6spp/n1.html |archivedate=September 1, 2007 }}</ref> i dizajner [[tapestrija Pastrana]], smatra se jednim od prethodnika portugalskih renesansnih slikara u Portugalu.<ref>Britannica Educational Publishing, [https://books.google.com/books?id=L1thSSsLANkC&lpg=PA101&dq=Nuno%20gon%C3%A7alves%20renaissance&pg=PA101#v=onepage&q=Nuno%20gon%C3%A7alves%20renaissance&f=false One hundred most influential painters and sculptors of the Renaissance], p.101</ref> Na svojim pločama, koje se smatraju nekim od najvažnijih djela slikane umjetnosti u historiji Portugala, on prikazuje istaknute ličnosti prtugalske vlastele, kraljeva i sveštenstva tog vremena suhim stilom, ali sa moćnim realizmom. Njegova posvećenost prikazivanju svake ličnosti individualno pokazuje snažan flamanski utjecaj i nagovještava kasnije renesansne brige.<ref>Sandra Sider, [http://Handbook%20to%20life%20in%20Renaissance%20Europe,%20https://books.google.com/books?id=yyRXHE3ZN5sC&lpg=PA76&dq=Nuno%20gon%C3%A7alves%20renaissance&pg=PA76#v=onepage&q=Nuno%20gon%C3%A7alves%20renaissance&f=false Priručnik za život u renesansnoj Evropi], str. 76</ref>
[[File:Wawel Krakow June 2006 001.jpg|thumb|left|Dvorište [[Wawel Castle]] primjer je prvog perioda poljske renesanse]]
In 1499 [[Wawel Castle]] was partially consumed by fire. King [[Alexander Jagiellon]] in 1504 appointed Eberhard Rosemberger as the main architect for the renovation. Later, he was replaced by Italian-born Francesco Florentino and, after his death, by Bartolomeo Berrecci and by Benedykt of Sandomierz. As a result of their work the Royal Castle was transformed into a Renaissance residence in Florentine style. In the same period other castles and residences were built or rebuilt in the new style, including [[Drzewica]] (built in 1527–1535), [[Szydłowiec]] (rebuilt 1509–1532), [[Ogrodzieniec]] (rebuilt 1532–1547) and most notably, [[Pieskowa Skała]], rebuilt 1542–1580.
In the first period of the Polish Renaissance, churches were still build mostly in the Gothic style. In this time, only new chapels surrounding the old churches were sometimes build in the new style. The most prominent of them, the [[Sigismund's Chapel]] at the [[Wawel Cathedral]], was built in 1519–33 by Bartolomeo Berecci.
Na početku 16. vijeka, razne slikarske škole bile su aktivne u čitavom Portugalu i njegovom carstvu, često u saradnji sa strancima. Čest trend među tim školama portugalske renesanse bilo je davanje priznanja za svoja djela školi i ostavljanje stvarnog autora anonimnim, zbog čega je teško pripisati autorstvo. Čak i među onim slikarima koji su dali svoja imena svojim djelima komplicirano je potvrditi potpunu validnost autorstva zbog običaja kolektivnog stvaranja djela. Poznat primjer bio je dvorski slikar [[Jorge Afonso]], na čijim su djelima često radili njegovi kolege na dvoru, kao što su Frei Carlos, [[Francisco Henriques]], [[Cristóvão de Figueiredo]], [[Garcia Fernandes]], [[Gregório Lopes]] i Jorge Leal, među ostalima. U [[Norte Region, Portugal|Sjevernom Portugalu]] postojala je slična grupa, koja se fokusirala na [[Grão Vasco|Vasca Fernandesa]], zajedno sa Gasparom Vazom i Fernãom de Anesom.<ref>Rodrigues, Dalila. ''Vasco Fernandes, Esboço Biográfico''. U ''Grão Vasco e a Pintura Europeia do Renascimento''. Lisboa: Comissão Nacional para as Comemorações dos Descobrimentos Portugueses, 1992 [http://www1.ci.uc.pt/artes/6spp/frames.html] {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20120717013324/http://www1.ci.uc.pt/artes/6spp/frames.html |date=July 17, 2012 }}</ref>
===Second period===
Tokom portugalske renesanse, najveći centar učenja i umjetnosti bio je [[Lisabon]], koji je uspijevao kao veliki evropski grad zahvaljujući svojoj privilegovanoj poziciji velikog trgovačkog centra, otvorenog konstantnom prilivu novih informacija, kultura i finansija.<ref>Serrão, str. 13</ref> Lisabon je bio stvaran centar evropske renesanse, gdje su se umjetnici i učenjaci iz drugih krajeva Evrope pokušavali obogatiti. Bogato lisabonsko plemstvo plaćalo je za bezbrojne slike, često ili za religijske institucije u Lisabonu ili za svoje feudalne posjede. Portugalski kraljevski dvor često se premiještao između Lisabona, [[Coimbra|Coimbre]], prethodnog glavnog grada Portugala, i Évore, što je omogućilo ovim trima gradovima da postanu najveći centri portugalske renesanse. U Coimbri, Škola u Coimbri je osnovana od strane Vicenta Gila i njegovog sina, Manuela Vicenta.<ref>Dias, Pedro — ''Vicente Gil e Manuel Vicente, pintores da Coimbra Manuelina''. Coimbra: Câmara Municipal de Coimbra 2003. Catálogo da Exposição.</ref> U Évori, Manuel I od Portugala osnovao je bogat dvor koji je svoj vrhunac dostigao tokom vladavine njegovog sina, [[Henry, kralj Portugala|kardinala infanta Henrique od Aviz, arhepiskopa Évore]], koji je osnovao [[Univerzitet u Évori]] i njegovu umjetničku školu.<ref>{{cite book |last= Veríssimo Serrão |first= Joaquim |title= História de Portugal - Volume III: O Século de Ouro (1495-1580) |year= 1978 |publisher= Verbo |location= Lisboa }}</ref>
[[File:Poland-00542 - Old Town Hall (30364934345).jpg|thumb|upright|[[Poznań Town Hall]], ponovno izgrađena iz gotičkog stila, [[Giovanni Battista di Quadro]], 1550–55]]
The Renaissance style became most common throughout Poland in its second period. In the northern part of the country, especially in [[Pomerania]] and in [[Gdańsk|Danzig]] (Gdańsk), there worked a large group of Dutch-born artists. Renaissance style in other parts of Poland varied under local conditions, producing different substyles in each region. Also, some elements of the new Manierist style were present. Architecture of this period is divided into three regional substyles: "Italian" – mostly in the southern part of Poland, with the most famous artist there being Santi Gucci. The "Dutch" – mostly in [[Pomerania]]; and, the "[[Kalisz]]-[[Lublin]] style" or "[[The Lublin Renaissance]]" in central Poland – with most notable examples built in [[Lublin]] and [[Kazimierz Dolny]].
All over Poland, new castles were constructed, bearing the new quadrilateral shape enclosing a courtyard, with four towers at the corners. Prominent examples include: the castle at [[Płakowice]] (16th century), the castle at [[Brzeg]], (rebuilt from a Gothic stronghold in 1544–60), the castle at [[Niepołomice]] (rebuilt after a fire in 1550–71), the castle at [[Baranów Sandomierski]] (built in 1591–1606 by Santi Gucci), and the castle at [[Krasiczyn]].
<gallery perrow="8">
File:St. Auta Altapiece - Arrival of the relics of St. Auta at Madre de Deus Monastery - Lisbon Workshop - ca. 1522 - oil on oak.JPG|''Dolazak relikvija u Madre de Deus'', [[Cristóvão de Figueiredo]] i [[Garcia Fernandes]]
File:Cardeal D. Henrique, cópia de original de c. 1590.jpg|''Portret [[Henry, kralj Portugala|kralja kardinala Henriquea I od Portugala]]'', Škola u [[Évora|Évori]]
File:Terreiro do Paço em 1662.jpg|''[[Palača Ribeira]] i [[Terreiro do Paço]]'', [[Dirk Stoop|Rodrigo Stoop]]
File:John, Prince of Portugal (c.1552-4) - Anthonis Mor.png|''Portret [[João Manuel, princ Portugala]]'', [[Antonis Mor|Antonio Moro]]
File:GraoVasco1.jpg|''Sveti Petar na svom prijestolu'', [[Grão Vasco|Vasco Fernandes]]
File:Sebastian, King of Portugal (c. 1565) - attributed to Cristóvão de Morais.png|''Portret [[Sebastian od Portugala|Sebastiana I od Portugala]]'', [[Cristóvão de Morais]]
File:Casamento de Santo Aleixo (1541) - Garcia Fernandes.png|''Vjenčanje D. [[Manuel I od Portugala|Manuela I]], kao svetog Aleksija, i [[Maria od Aragona, kraljica Portugala|Marie od Aragona]], kao njegove žene'', [[Garcia Fernandes]]
File:Fons Vitae (c. 1515-1517) - Colijn de Coter (attributed).png|''Porodica kralja D. [[Manuel I od Portugala|Manuela I]] kod Fons Vitae''; [[Colijn de Coter]]
</gallery>
Many cities erected new buildings in the Renaissance style. New [[Sukiennice|Cloth Hall (Sukiennice)]] in Kraków was built. City halls were built or rebuilt in: [[Tarnów]], [[Sandomierz]], [[Chełm]] (demolished) and in [[Poznań]]. Also, entire towns were often redesigned. Examples of Renaissance urban planning survived into modern times in [[Szydłowiec]] and [[Zamość]].
== Nauka ==
[[File:Gdańsk Zielona Brama.jpg|thumb|right|Zelena kapija u [[Gdańsk]]u]]
[[File:Pedro Nunes.png|thumb|right|[[Pedro Nunes]] bio je velik evropski naučnik, koji je uveo inovacije u matematici i izumio mnoge sprave, kao što je [[pomično kljunasto mjerilo|nonius]].]]
Kao pionir Doba otkrića, Portugal i njegova renesansa privukli su stručnjake u astronomiji, matematici i pomorskoj tehnologiji, što je učinilo Portugal glavnim gradom tehnologije i nauke u Evropi. Tokom portugalske renesanse stvaran je velik broj tehničkih djela, kao što su [[mappa mundi]], globusi, rasprave o vještini plovljenja, pismima, izvješćima o brodolomima, putevima kretanja i studijama o tropskim lijekovima.
Examples of Pomeranian Renaissance which developed under the influence of Northern Europe rather than Italy were: Green Gate in Gdańsk (built in 1564–1568 by Hans Kramer); Upland Gate in Gdańsk (Willem van den Blocke finished it in 1588); Great Arsenal in Gdańsk (built in 1602–1606 by Anton van Obberghen); and the Old City Hall in Gdańsk (built in 1587–1595, probably by Anton van Obberghen).
Među raspravama o astronomiji, okeanografiji nautičkim naukama, u glavna djela spadaju sljedeća:
*''Esmeraldo de Situ Orbis'', 1506, [[Duarte Pacheco Pereira]]
*''Rasprava o sferi'', 1537, [[Pedro Nunes]]
*''Karta rute Ljubičastog mora'', 1541, [[João de Castro]]
*''Ars Nautica'', 1555, [[Fernão de Oliveira]]
*''Rukopis o proizvodnji Nausa'', 1580, [[Fernão de Oliveira]]
Characteristic laicization of life during Renaissance and Reformation resulted in only minor development in sacral architecture. Mainly chapels were being built in the Renaissance style, but some churches were also rebuilt including: Cathedral in [[Płock]] (rebuilt after fire by architects Zanobi de Gianotis, Cini, Filippo di Fiesole and later again by [[Giovanni Battista di Quadro]]); and, the Collegiate in [[Pułtusk]] (rebuilt by John Batista of Venice). Only a few new churches were founded, such as the [[collegiate church]] of St. Thomas in [[Zamość]].
[[Pedro Nunes]], jedan od prvih Evropljana koji je primijenio matematiku u kartografiji, otkrio je koncept [[loksodroma|loksodrome]], koji se kasnije primjenjivao u [[Mercatorova projekcija|Mercatorovoj projekciji]], koja je 1569. revolucionizirala kartografiju. On je također bio izumitelj nekoliko aparata za mjerenje, uključujući [[pomično kljunasto mjerilo|noniusa]], za mjerenje frakcija stepena.
===Third period===
Sa dolaskom [[Vasco da Gama|Vasca da Game]] u [[Indija|Indiju]] i širenjem Portugalskog Carstva u ta područja, mnogi naučnici poslani su istočno kako bi istraživali i stvarali nove lijekove i medicinske biljke. Botaničar [[Tomé Pires]] i liječnici [[Garcia de Orta]] i [[Cristóvão da Costa (botaničar)|Cristóvão da Costa]] skupio je i objavio radove o novim biljkama i lokalnim lijekovima.
[[File:Renaissances houses in Zamość.JPG|thumb|right|"Jermenske kuće" u [[Zamość]]u]]
A fire at [[Wawel]] and the moving of the capital to [[Warsaw]] in 1596 halted the development of Renaissance in Kraków, as well as in Gdańsk. Also, the rising power of the Jesuits and the [[Counterreformation]] gave impetus to the development of [[Mannerist architecture and sculpture in Poland|Mannerist]] architecture and a new style – the [[Baroque]] (see also, [[Baroque in Poland]]). The most important example of the ascending [[Mannerist]] architecture in Poland is a complex of houses in [[Kazimierz Dolny]] and in [[Zamość]].
=== KartografijaPovezano ===
* [[Lublin Renaissance]]
Portugalski [[portolan]]i bili su vrlo traženi u Evropi zbog svoje veće količine informacija i tačnosti. Iako je bilo štićeno kao državna tajna, kartografsko znanje se kasnije tajno prenosilo od strane nekih osoba uključenih u toj operaciji. Jedan takav primjer je [[Cantinova mapa svijeta]], koja je ukradena iz [[Casa da Índia]], portugalskog kraljevskog ministarstva za sve pomorske stvari, za [[vojvoda od Ferrare|vojvodu od Ferrare]] 1502. godine,<ref>Leite, Duarte. O mais antigo mapa do Brasil. In: Dias, Carlos Malheiros (coord.). ''História da Colonização Portuguesa do Brasil (v. 2)''. str. 223-281 e il. à str. 229.</ref> ili [[diepske karte]], naručene od strane [[Henry II of Francuske|Henrika II]] i [[Henry VIII od Engleske|Henrika VIII]], koje su bile kopije ukradenih portugalskih karata tog perioda.<ref>[https://books.google.com/books?id=3h37IOxTO5cC&lpg=PA73&ots=7M9RfNYiad&dq=Atlas%20miller%20king%20Manuel%20I&pg=PA73#v=onepage&q=Atlas%20miller%20king%20Manuel%20I&f=false Cartographie historique du Golfe persique: actes du colloque organisé les 21 et 22 avril 2004 à Téhéran par l'EPHE, l'université de Téhéran et le Centre de documentation et de recherche d'Iran]</ref>
* [[Mannerist architecture and sculpture in Poland]]
* [[History of Poland (1385–1569)]]
* [[Ducal Castle, Szczecin]]; [[Duchy of Pomerania]]
== Bilješke ==
1475. godine, po prvi put odštampan je latinski prevod [[Ptolomejeva karta svijeta|Ptolomejeve karte svijeta]], iz drugog vijeka. Portugalska istraživanja i izučavanja uskoro su otkrila praznine u antičkom znanju, kao što je 1488. godine, prolazeći pored Rta dobre nade, [[Bartolomeu Dias]] dokazao da je Ptolomej pogriješio u mišljenju da nema puta prema Indijskom okeanu.
{{Reflist|2}}
== Vanjske poveznice ==
[[Martin Behaim]] je 1492. godine, nakon svog treninga u Portugalu, i u službi [[kralj Portugala|kralja Portugala]], sagradio prvi poznati globus, koji je imao Evropu i Aziju odvojenu cjelovitim okeanom, što je teorija koju je [[Kristofor Kolumbo]], također obučen u Portugalu, testirao kasnije te godine.
{{commons category|Renaissance in Poland}}
*[http://www.jasinski.co.uk/wojna/ Ratovanje u renesansnoj Poljskoj]
<gallery perrow="8">
File:CantinoPlanisphere.png|''[[Cantinova karta svijeta]]'', 1502., bila je [[Padrão Real]] stvorena od strane [[Casa da Índia]]
File:Capitanias.jpg|Karta [[kapetanske kolonije Brazila|kapetanskih kolonija Brazila]] iz 1574. godine Luísa Teixeire
File:Azores old map.jpg|Karta ''Açores Insulae'' [[Azorski otoci|Azorskih otoka]] iz 1584. godine, Luís Teixeira
File:Sebastião Lopes 1575.jpg|Karta Portugala i njegovih afričkih kolonija iz 1575. godine, Sebastião Lopes
File:1554 lopo homen mapa mundi 03.jpg|Karta globalnog Portugalskog carstva iz 1554. godine, Lopo Homem
File:1563 lazaro luis 04 atlantic nord.jpg|Karta sjevernoatlantskog Portugalskog carstva iz 1563. godine, Lazaro Luis
File:Pedro Reinel 1504.jpg|Karta Sjeverne Afrike i Evrope iz 1504. godine, Pedro Reinel
File:1583 sebastiao lopes (mapa mundi) 00.jpg|Karta globalnih evropskih carstava iz 1583. godine, Sebastião Lopes
</gallery>
== Humanistike ==
U Portugalu, kao i u ostatku Evrope, [[štamparska mašina]] igrala je ključnu ulogu u njegovoj renesansi. Prve štamparske mašine dospjele su u Portugal rukama jevrejskih štampara putem Italije.<ref name="Tipografos.net">[http://tipografos.net/historia/prototipografos-judeus.html], Imprensa em Portugal: prototipógrafos judeus em tipógrafos.net.</ref> Prva knjiga štampana na portugalskom jeziku u Portugalu bila je Pričesna, štampana u [[Chaves (grad)|Chavesu]] 1488. od strane Clementa Sanchesa de Verciala. Do 1490. knjige su se štampale u Lisabonu, [[Porto|Portu]] i [[Braga|Bragi]]. Zbog novog pristupa masovnoj proizvodnji jezičkih i književnih djela, portugalska renesansa prošla je kroz velik procvat pisanih djela, od rasprava do pozorišta, kao i napretka i usložnjavanja [[portugalski jezik|portugalskog jezika]]. Zbog ključnog položaja Portugala u globalnim odnosima u to vrijeme, književna djela portugalske renesanse značajno su utjecala na strane književne pokrete i jezičke studije.
=== Jezik ===
[[File:João de Barros.jpg|thumb|right|[[João de Barros]] je bio pravi portugalski renesansni čovjek, kao vojnik, historičar i gramatičar.]]
Portugalska renesansa stvorila je ogroman broj pjesnika, historičara, kritičara, teologa i moralista, za koje je portugalska renesansa bila zlatno vrijeme. Jezik je bio jedan od najčišćih dijelova portugalske renesanse zbog velikog broja eruditnih riječi unesenih iz klasičnog latinskog i antičkog grčkog jezika, što je značajno utjecalo na složenost portugalskog jezika. ''Cancioneiro Geral'' [[Garcia de Resende]] iz šesnaestog vijeka, često se smatra krajem [[galicijsko-portugalski jezik|starog portugalskog]] i početkom modernog portugalskog jezika.
Standardizacija portugalskog jezika počela je 1536. godine, kada je [[Fernão de Oliveira]] objavio svoju ''Grammatica da lingoagem portuguesa'', prvo književno djelo koje je iznijelo pravila i standarde za portugalski jezik.<ref>[http://purl.pt/369/1/ficha-obra-gramatica.html Tesouros impressos da Bibioteca Nacional GRAMMATICA DA LINGOAGEM PORTUGUESA DE]</ref><ref>Cantarino, Nelson. ''O idioma nosso de cada dia'', in: Revista de História da Biblioteca Nacional, ano 1, nº 8, fev/mar 2006 (Seção: Documento Por Dentro da Biblioteca) – [http://www.revistadehistoria.com.br/v2/home/?go=detalhe&id=941 Texto parcial] {{webarchive|url=https://archive.is/20121208183539/http://www.revistadehistoria.com.br/v2/home/?go=detalhe&id=941 |date=2012-12-08 }}, sítio obtido em 31 de janeiro de 2008.</ref> [[João de Barros]], istaknut činovnik portugalske krune, 1540. je objavio ''Grammatica da Língua Portuguesa com os Mandamentos da Santa Madre Igreja'', koja je podučavala standarde portugalskog jezika zajedno sa moralnošću i kulturom [[portugalci|Portugalaca]]. ''Grammatica'' João de Barrosa bila je drugo djelo koje je standardiziralo portugalski jezik i smatra se prvim ilustriranim udžbenikom na svijetu.<ref name="RHBN">Cantarino, Nelson. ''O idioma nosso de cada dia'', in: Revista de História da Biblioteca Nacional, ano 1, nº 8, fev/mar 2006 (Seção: Documento Por Dentro da Biblioteca) – [http://www.revistadehistoria.com.br/v2/home/?go=detalhe&id=941 Texto parcial] {{webarchive|url=https://archive.is/20121208183539/http://www.revistadehistoria.com.br/v2/home/?go=detalhe&id=941 |date=2012-12-08 }}, sítio obtido em 31 de janeiro de 2008.</ref>
Veliko zanimanje za [[filologija|filologiju]] tokom portugalske renesanse, širenje upotrebe etimološkog pravopisa, stvarajući portugalske riječi opravdanjem njihovih latinskih korijena. ''Orthographia da lingoa portuguesa'' Duartea Nunesa de Leãoa, velikog pionira istraživanja portugalske ortografije, iz 1576. godine, bilo je jedno od najvećih djela koja su podržala veću latinizaciju portugalskog jezika. Štamparska mašina bila je ključna u širenju portugalskog jezika, omogućavajući da nove pravopise, riječi i gramatiku vidi većina govornika portugalskog jezika.
Zbog uspjeha Portugalskog carstva i [[padroado|padroada]] portugalskih misionarskih pokušaja, portugalski jezik postao je poznat kao "kršćanski jezik" u mnogim dijelovima Azije. U saglasnosti sa principima portugalske renesanse, mnoge škole učenja i fakulteti osnovani su širom Portugala i njegovog carstva.<ref>{{cite book|author=ZWRTJES, Otto, Even Hovdhaugen|title=Missionary linguistics: selected papers from the First International Conference on Missionary Linguistics, Oslo, 13-16 March, 2003, Volume 1|editor=John Benjamins Publishing Company|year=2004|url=https://books.google.com/books?id=-Zs-tpB2b3MC&lpg=PA141&dq=portuguese%20linguistic%20studies%20missionaries&pg=PA141|pages=141–160|isbn=9027245975}}</ref>
Učenjaci portugalske reneasnse bili su ti koji su sastavili neke od prvih međujezičkih rječnika i književnih djela, što su bili u prilici uraditi zbog velike rasprostranjenosti Portugalskog carstva. Ti rječnici često su bili prve jezičke interakcije koje su Evropljani imali za te dalekoistočne kulture, poput kinesko-portugalskog rječnika iz 1580. godine,<ref name=ricciDict>"Dicionário Português-Chinês : 葡汉辞典 (Pu-Han cidian): Portuguese-Chinese dictionary", por Miguel Ruggieri e Matteo Ricci; editado por John W. Witek. Publicado em 2001, Biblioteca Nacional. {{ISBN|9725652983}}. [https://books.google.com/books?id=A7h5YbM5M60C Parcialmente disponível] no [[Google Books]]</ref> [[Michele Ruggieri|Miguela Ruggeira]] i [[Matteo Ricci|Mateusa Rige]], [[Nippo Jisho]] japansko-portugalski rječnik iz 1603. godine<ref>Michael Cooper; “The Nippo Jisho” (review of the ''Vocabulario da Lingoa de Japam com Adeclaracao em Portugues, Feito por Alguns Padres, e Irmaos da Companhia de Jesu'') ''Monumenta Nipponica'' svezak 31, br. 4 (zima, 1976), str. 417–430</ref> [[João Rodrigues (missionary)|João Rodriguesa]], te [[Dictionarium Annamiticum Lusitanum et Latinum]] portugalsko-latinsko-vijetnamski rječnik [[Alexandre de Rhodes|Alexandra de Rhodesa]] iz 1651. godine.<ref>''Researches Into the Physical History of Mankind'' By James Cowles str. 501 [https://books.google.com/books?id=4CYXAAAAYAAJ&pg=PA501&dq=%22Dictionarium+Annamiticum+Lusitanum+et+Latinum%22#PPA501,M1]</ref>
Zbog velikog prestiža i značaja portugalske renesanse na nautička istraživanja i nauke, većina istraživača tog vremena učila je portugalski jezik i nosila ga u novootkrivene zemlje. Mnoge portugalske riječi ušle su u leksikone drugih jezika, kao npr. ''sepatu'', cipela na [[indonezijski jezik|indonezijskom]], od portugalske riječi ''sapato''; ''Keju'', sir na [[malajski jezik|malajskom]], od portugalske riječi ''queijo''; ''meza'', stol na [[svahili|svahili jeziku]], od portugalske riječi ''mesa''; te ''botan'', buton, od ''botão'', ''kappa'', pokrivač, od ''capa'', i razne [[japanske riječi portugalskog porijekla]]. Istovremeno, slijedeći ekspanzionističku i radoznalu prirodu portugalske renesanse, portugalski jezik je uveo mnoge riječi iz stranih idioma, kao što je ''cachimbo'', cijev, od [[kimbundu]]skog ''kixima'', te ''algodão'', pamuk, od [[arapski jezik|arapskog]] ''al-qutun''.
<gallery perrow="8">
File:Cancioneiro Geral 001.jpg|''Cancioneiro Geral'', [[Garcia de Resende]], 1516.
File:Grammatica joam de barros 2.jpg|''Grammatica da Língua Portuguesa com os Mandamentos da Santa Madre Igreja'', [[João de Barros]], 1540.
File:Ricci-Ruggieri-Portuguese-Chinese-dictionary-page-1.png|''Portuguese-Chinese Dictionary'', [[Michele Ruggieri|Miguel Ruggeiro]] i [[Matteo Ricci|Mateus Rigo]], 1583.
File:Dictionarium Annamiticum Lusitanum et Latinum (low-resolution).pdf|''[[Dictionarium Annamiticum Lusitanum et Latinum]]'', [[Alexandre de Rhodes]], 1651.
File:Grammatica da Lingoagem portuguesa.JPG|''Grammatica da lingoagem portuguesa'', [[Fernão de Oliveira]], 1536.
File:Obras de Garcia de Resende.jpg|''Livro das Obras de Garcia de Resende'', [[Garcia de Resende]], 1554.
File:Grammatica da Lingoa Portuguesa.jpg|''Orthographia da lingoa portuguesa'', Duarte Nunes de Leão, 1576.
File:Grammatica da lingua Portuguesa.jpg|''Grammatica da Língua Portuguesa com os Mandamentos da Santa Madre Igreja'', [[João de Barros]], 1540.
</gallery>
=== Književnost ===
[[File:Luís de Camões-Fernão Gomes.PNG|thumb|Doprinosi [[Luís de Camões]] [[portugalski jezik|portugalskom jeziku]] tako su veliki da se često naziva ''Camõesovim jezikom''.]]
Portugalska renesansa bila je zlatno doba za književna djela u Portugalu. Bogatstvo novca i zanimanja dovelo je do stvaranja nekih od najpoznatijih djela na portugalskom jeziku. Zbog značaja Portugala tokom Doba otkrića i strateške lokacije kao međutačke puta između Evrope i ostatka svijeta, mnoga od tih književnih djela mogla su kružiti izvan Portugala i postići popularnost širom Evrope.
Garcia de Resende je 1516. objavio ''Cancioneiro General'', koji je sadržavao više od dvjesto različitih književnih djela različitih autora, od vladavine D. [[Afonso V od Portugala|Afonsa V]] i D. Johna II. Među različitim autorima predstavljenim u ''Cancioneiro Geral'', [[Francisco de Sá de Miranda]], [[Gil Vicente]] i [[Bernardim Ribeiro]] bili su najvažniji i najpoznatiji autori književne scene portugalske renesanse. Sá de Miranda bio je ključan za internacionalizaciju književnih djela portugalske renesanse. Nakon povratka sa svojih studija u inostranstvu, 1526. je Sá de Miranda uveo nove oblike književnog izražavanja u Portugal, kao što su [[sonet]] i [[sesktina]]. Od 1502. do 1536. godine, Gil Vicente je pisao i priredio četrdeset jedno dramsko djelo, i na portugalskom i na kastiljanskom, uključujući misterije, farse, komedije i tragedije, koje su mu donijele poziciju u historiji kao "Oca iberijske drame". Bernardim Ribeiro uveo je [[pastoral]]ni roman u [[Iberijski poluotok]] sa svojim ''Menina e Moça'' iz 1554. godine, zajedno sa [[ekloga]]ma [[Cristóvão Falcão|Cristóvãa Falcãa]].
Iz portugalske renesanse nije bilo većeg pisca od [[Luís de Camões|Luísa de Camõesa]], zbog čijih je cijenjenih djela portugalski nazvan ''Camõesovim jezikom''.<ref>{{cite web | title = Língua de Camões | work = Recanto das Letras | date = September 2010 | url = http://www.recantodasletras.com.br/artigos/2473191 | accessdate = 27 February 2013}}</ref> Camões je bio ključan u ponovnom uvođenju klasičnih oblika književnosti, najvažnije epa, kroz svoje remek-djelo iz 1572. godine, ''[[Luzijade|Os Lusíadas]]'', koje se smatra jednim od najvećih djela portugalske književnosti ikada.
Tokom portugalske renesanse, [[viteški roman|viteški romani]] bili su književni fenomen Iberijskog poluotoka, a u manjoj mjeri čitave Evrope. Ti romani zasnivali su se na idealiziranju viteških kodova i bili su ispunjeni prinčevima i princezama, vitezovima i damama u nevolji, i gotovo uvijek kršćanskom poukom. Taj oblik romana najbolje personifikuju verzija ''[[Amadis de Gaula]]'' [[João de Lobeira|Joãa de Lobeire]] iz 1508. godine, a koju je napisao [[Garci Rodríguez de Montalvo]], ''Cronica do famoso e muito esforçado cavalleiro Palmeirim d´Inglaterra'' [[Francisco de Moraes|Francisca de Moraesa]] iz 1541. godine, te ''Crónica do Imperador Clarimundo'' Joãa de Barrosa iz 1522. godine.<ref name="Bergin" />
<gallery perrow="8">
File:BookFrontOsLusiadas1572.jpg|''[[Luzijade|Os Lusíadas]]'', [[Luís de Camões]], 1572.
File:Auto de Moralidade de Gil Vicente.jpg|''Auto da Barca do Inferno'', [[Gil Vicente]], 1517.
File:Manuel de Faria e Sousa, Europa portuguesa, Antonio Craesbeeck 1675, frontispicio.jpg|''Europa Portuguesa'', [[Manuel de Faria e Sousa]], 1675.
File:Gaspar da Cruz - 1569 - Tractado - title page.png|''Tratado das Cousas da China'', [[Gaspar da Cruz]], 1569.
File:Imagem160 Gil Vicente. Compilaçam de todalas obras. Joam Alvarez impressor. Lisboa, 1562.jpg|''Compilaçam de Todalas Obras'', [[Gil Vicente]], 1562.
File:Sermões do Padre António Vieira da Companhia de Jesus, 1679.jpg|''Sermões'', [[António Vieira]], 1679.
File:Francisco Manuel de Melo. Obras métricas. Lyon, 1665.jpg|''Obras Métricas'', [[Francisco Manuel de Mello]], 1665.
File:Peregrinacao.jpg|''Peregrinação'', [[Fernão Mendes Pinto]], 1614.
</gallery>
== References ==
{{reflist|2}}
== External links ==
{{commons category|Renaissance in Portugal}}
*[http://www.brown.edu/Facilities/John_Carter_Brown_Library/Portugal/Index.html Portugal and Renaissance Europe]
*[http://indianapublicmedia.org/harmonia/portuguese-renaissance/ The Portuguese Renaissance]
|
