Paštunski jezik

Paštunski (puštunski, patanski, paštu, puštu, pašto; پښتو‎ [paʂto]), poznat i kao avganski,[3][4] je iranski jezik koji se govori u Avganistanu i zapadnom Pakistanu[5]. Paštunski jezik pripada grupi istočnoiranskih jezika[6]. Ovaj jezik govori oko 38 do 42 miliona ljudi u svetu[1]. Paštunski jezik je zvanični i nacionalni jezik Avganistana.

paštunski
پښتو
paʂto
Države  Avganistan,
 Pakistan (neke provincije)
Broj govornika oko 38 do 42 miliona[1]
Rang 82. (severni),
92. (južni)[2]
Porodica indoevropski
Sistem pisanja arapsko pismo (paštunski alfabet)
Službeni status
Zvaničan  Avganistan
Reguliše Akademija nauka Avganistana
Jezički kodovi
ISO 639-1 ps
ISO 639-2 pus
ISO 639-3 pus

Dijalekti

uredi

Kao posledica planinskog terena na kome žive Paštuni, jezik ima mnoge akcente ili dijalekte. Dva glavna dijalekta su meki ili južni dijalekat i tvrdi ili severni dijalekat. Glavne razlike između dijalekata su varijacije u izgovoru sledećih 5 suglasnika:

jugozapadni [ʂ] [ʐ] [ts] [dz] [ʒ]
jugoistočni [ʃ] [ʒ] [ts] [dz] [ʒ]
centralni [ç] [g]/[ʝ] [ts] [z] [ʒ]
severoistočni [x] [ɡ] [s] [z] [dʒ]

Razlike između južnih i severnih dijalekata su uglavnom fonološke.

Rasprostranjenost

uredi

Paštunski jezik govori oko 27 miliona ljudi u Pakistanu (zapadne provincije Hajber-Pahtunva i Beludžistan) gde ga govori oko 20 % stanovništva[7] i još 11 miliona ljudi u Avganistanu, što čini oko 35% stanovništva Avganistana[8]. Pored Pakistana i Avganistana, značajan broj govornika ovog jezika postoji i u Iranu.

Zvanični status

uredi

Paštunski je nacionalni i zvanični jezik Avganistana. Ovaj jezik koristi avganistanska administracija, obrazovne institucije, televizija i verske institucije.

Paštunski alfabet

uredi

Slova paštunskog alfabeta su:[9][10]

ا ب پ ت ټ ث ج ځ چ څ ح خ د ډ ذ ر ړ ز ژ ږ س ش ښ ص ض ط ظ ع غ ف ق ک ګ ل م ن ڼ ه و ى ئ ي ې ۍ

Slova karakteristična za paštunski

uredi

Sledeća slova su karakteristična samo za paštunski jezik:

ټ، ځ، څ، ډ، ړ، ږ، ښ، ګ، ڼ، ې ،ۍ

Fonologija

uredi

Samoglasnici

uredi
Prednji Srednji Zadnji
Zatvoreni i u
Srednji e ə o
Otvoreni a ɑ

Pored ovih samoglasnika, postoje i diftonzi: /ai/, /əi/, /ae/, /ɑw/, /aw/.

Suglasnici

uredi
Labijalni Dentalni Alveolarni Retrofleksivni Postalveolarno Nepčani Velarni Uvularni Glotalni
Nosni m n ɳ
Plozivni p b t d ʈ ɖ k g (q) ʔ
Frikativni (f) v (θ) (ð) s z ʂ ʐ ʃ ʒ x ɣ h
Afrikativni ts dz tʃ dʒ
Aproksimantni l j w
Vevni r ɺ̡

/f/, /θ/, /ð/, /q/ se javljaju samo u stranim rečima.

Fond reči

uredi

Najveći broj reči potiče iz samog paštunskog jezika. Pozajmljenice su najčešće uzimane iz arapskog i persijskog jezika.

Izvori

uredi
  1. 1,0 1,1 Ethnologue reports Ethnic population: 49,529,000 possibly total Pashto in all countries. "Ethnologue report for Pakistan", but most estimates are lower.
  2. David P. Brown: Top 100 Languages by Population, Pristupljeno 23. 4. 2013.
  3. The American Heritage Dictionary of the English Language, Fourth Edition. Houghton Mifflin Company, 2004. 03 Jan. 2008. <Dictionary.com http://dictionary.reference.com/browse/afghani>.
  4. "afghan." WordNet 3.0. Princeton University. 03 Jan. 2008. <Word Net http://wordnet.princeton.edu/perl/webwn?s=Afghani&sub=Search+WordNet&o2=&o0=1&o7=&o5=&o1=1&o6=&o4=&o3=&h=00[mrtav link]>
  5. UCLA Language Materials Project: Language Profile Arhivirano 2009-01-03 na Wayback Machine-u, Pristupljeno 23. 4. 2013.
  6. Pashto language, in Encyclopaedia Iranica, Online Edition, 2008
  7. Government of Pakistan: Population by Mother Tongue Arhivirano 2006-02-17 na Wayback Machine-u, Pristupljeno 23. 4. 2013.
  8. CIA World Factbook Arhivirano 2020-05-18 na Wayback Machine-u, Pristupljeno 23. 4. 2013.
  9. Pashto Alphabet Table Arhivirano 2012-01-18 na Wayback Machine-u, Pristupljeno 23. 4. 2013.
  10. Pashto Alphabet Table, Pristupljeno 23. 4. 2013.

Vanjske veze

uredi