Novi Rim
Novi Rim (grčki: Νέα Ῥώμη, latinski: Nova Roma) je izraz koji se koristi kao referenca na razne lokalitete, entitete, organizacije i koncepte vezane uz Rim, najčešće u kontekstu drevnog Rima i određenih aspekata njegove civilizacije. Pod time se podrazumijevaju:
- "Nova Roma" je ime u koje je po predaji rimski car Konstantin Veliki godine 330. preimenovao grad Bizantij na evropskoj obali Bospora, istovremeno ga proglasivši novom prijestolnicom Carstva (kasnije poznatu kao Konstantinopolj ili Carigrad). Prvi dokumentirana referenca na Konstantinopolj kao "Novi Rim", pak, datira iz 381. kada je održan Prvi carigradski sabor na kome je odlučeno da carigradska crkva, iako je mlađa od crkava u Antiohiji i Aleksandriji, nad njima ima prednost jer je "novi Rim".
- Izraz "novi Rim" se često koristi u svrhu označavanja diskontinuiteta sa "starim Rimom", a u čemu se ističu pravoslavne crkve, pa se tako patrijarh Carigrada službeno naziva i "arhiepiskop Novog Rima".
- "Novi Rim" je također vezan i uz koncept Trećeg Rima, koji je u historiji bio posebno popularan u istočnoj Evropi. Najpoznatiji primjer je zamisao o tome da Rusija predstavlja "Treći Rim", a koja potiče iz vremena kneza Ivana III od Moskve koji se nakon pada Carigrada 1453. temeljem braka za Sofiju Paleolog, kćeri posljednjeg bizantskog cara, smatrao nasljednikom Bizantskog Carstva. Koncept o Rusiji kao Trećem Rimu je posebno popularizirao Filofej, iguman Jelizarovskog manastira sa riječima: "Dva Rima su pala. Treći stoji. Četvrtog neće biti."
- Izraz "novi Rim" (francuski: nouvelle Rome) se kroz historiju koristio i za Pariz, prvi put u doba kralja Filipa IV početkom 14. vijeka, ali najčešće u doba Louisa XIV u 17. vijeku kada je Francuska vojnički, ekonomski i politički dominirala Evropom. Nešto kasnije se koristio i u doba cara Napoleona III, pogotovo za vrijeme impresivnog urbanističkog preuređenja pod baronom Haussmanom.
- Izraz "novi Rim" je također promovirao italijanski fašizam, odnosno režim Benita Mussolinija koji je tadašnju Kraljevinu Italiju promovirao kao duhovnog nasljednika Rimskog Carstva i implicitno pretendirao na hegemoniju nad svim nekadašnjim rimskim područjima.
- "Novi Rim" se koristio i u pežorativnom smislu od strane protestanata u doba Reformacije, i to kako za Katoličku crkvu koja je smatrana korumpiranom i izopačenom, tako i za svjetovne katoličke vladare i države koji su progonili protestante isto onako kao što su nekada Rimljani proganjali kršćane. Na temelju te tradicije se izraz "novi Rim" dan-danas koristi za države koje vode agresivnu, militarističku i hegemonističku politiku odnosno predstavljaju oličenje dekadencije i moralne izopačenosti; najčešći primjer u suvremenom svijetu su SAD.
- U romanu Kantikulumu za Leibowitza, znamenitom postapokaliptičnom science fiction romanu Waltera Millera Jr. iz 1959. godine, "Novi Rim" je sjedište pape nakon nuklearnog rata koji je uništio modernu civilizaciju.
- "Novi Rim" je također doslovni prijevoda naziva organizacije Nova Roma koja nastoji oživjeti rimske kulturne i političke tradicije u suvremenom svijetu.