Kavad I
Kavad I (rođ. 449—umro 13. septembra 531. god), sin Peroza I, bio je kralj Sasanidske Persije u dva navrata, prvo od 488. do 496., a zatim od 498. do 531. godine.
Prva vlada
urediPo vizantijskom hroničaru Jovanu Malali, Kavad je 531. umro u 82. godini života, što znači da je rođen 449. godine. Na presto je došao uz pomoć plemstva koje je zbacilo i oslepelo njegovog strica Balaša (484.-488.).
U vreme početka Kavadove vladavine, njegovom kraljevstvu je pretila opasnost od Belih ili Heftalitskih Huna iz srednje Azije. Huni su 483, teško porazili Peroza I koji je morao da pristane na plaćanje visokog danka i slanje Kavada kao taoca. Kao hunski talac Kavad je živeo dve godine, dok je u međuvremenu njegov otac 484. ubijen u borbi sa Heftalitima. Nakon toga kraljevski prestiž je bio prilično pogođen i ni Balaš nije mogao da ga obnovi. Dolazak Kavada na mesto kralja trebalo je da produži ovaj period nesigurnosti u korist persijskih magnata i sveštenika.
Međutim, novi šah se pokazao voljnim i sposobnim da obnovi centralizovanu državu. Prvo je podržao Mazdaka, sina Bamdada, vođu jedne egalitarističke sekte koja je zahtevala da bogati svu svoju imovinu, uključujući i žene, podele sa siromašnima. Preko Mazdakovog učenja izvršen je ideološki napad na moćno plemstvo, tako da je Kavad privremeno svrgnut (496.-498.) i pritvoren u "Zamak pokajanja" (grč: Lete) u Susijani, dok ga je na tronu smenio brat Djamasp.
Početak druge vlade i rat sa Vizantijom
urediKavad je pak uspeo da pobegne i utočište je našao upravo kod Heftalita. Hunski kralj ga je oženio svojom ćerkom i stavio mu na raspolaganje vojsku pomoću koje je Kavad povratio presto. Po ponovnom preuzimanju trona, Kavad je morao da ponovo prihvati obnovu isplaćivanja danka Heftalitima. Obratio se istočnorimskom caru Anastasiju I zahtevajući isplatu redovnih subvencija koje je carigradski dvor isplaćivao persijskom. Subvencije su naime bile namenjene održavanju persijskih utvrđenja u Zakavkazju koje su posredno branile i rimsku Siriju i Mesopotamiju od Huna severno od Kavkaza. Zenon je 483. prestao da isplaćuje subvencije, a Anastasije je odbio da pomogne Kavadu očekujući njegove dalje sukobe sa Hunima. U isto vreme, car je počeo da se meša u prilike u Parsarmeniji, delu Jermenije pod persijskom vlašću.
U avgustu 502. Kavad je lično upao u rimsku Jermeniju i time je prekršio Stogodišnji mir iz 422. godine. Iznenadni upad Persijanaca na samom kraju ratne sezone doveo je do pada nekoliko rimskih tvrđava, uključujući i Amidu u januaru 503. godine. Tek kada su vesti o padu Amide (današnji Dijarbekr u Turskoj) stigle u Carigrad, Anastasije je opremio brojnu vojsku koji je poverio trojici međusobno zavađenih vojskovođa, Aerobindu, Patrikiju i svom sestriću Ipatiju. Jedina pozitivna stvar koju je carska vojska izvela 503. bila je odbrana Edese, koju su njeni žitelji odbranili uzdajući se u relikviju koju su čuvali: pismu koje je Isus poslao njihovom knezu Agbaru. Naredne 504. godine, Anastasije je poslao Celera, svog kancelara (magister officiorum), kao vrhovnog komandanta, dok je Ipatije opozvan u Konstantinopolj. Ovoga puta inicijativa je bila na strani Vizantinaca, persijske pogranične provincije su poharane, a Patrikije je opsadom naterao Amidu na predaju (početak 505. god.). Pošto su 505. Zakavkaski Huni napali Parsarmeniju Kavad je pristao da sklopi mir na sedam godina sa Celerom. Kratak ali težak rat sa Persijom, Anastasije je uspešno okončao tako što je, uprkos protestima nemoćnog Kavada, utvrdio Teodosiopolj (današnji Erzerum u Turskoj), najznačajniju tvrđavu rimske Jermenije, i podigao nasuprot Nizibisu tvrđavu Anastasiopolj. Ipak, car je ovoga puta spremno isplatio subvencije persijskom kralju.
Pobeda nad Heftalitima i Iberijski rat
urediKavad je 503. otpočeo seriju ratova sa Belim Hunima koji su se završili deset godina kasnije. Do 513. Heftaliti su proterani sa sasanidskih teritorija i više nisu predstavljali presudan faktor u unutrašnjoj politici Kavadove kraljevine.
Odnosi sa Vizantijom bili su mirni sve dok 522. nije došlo do promene u osetljivoj ravnoteži snaga kada je Čat, kralj Lazike, malene kraljevine na jugistočnoj obali Crnog mora, rešio da poseti Carigrad i od rimskog, umesto od persijskog vladara, zatraži potvrdu svoje titule. Justin I je primio kralja Lazike i kumovao mu na krštenju, a zatim ga je oženio rimskom nevestom. Zauzvrat, persijski kralj Kavad I je pokušao da nagovori Sabire, nomadske konjanike srodne Hunima, da napadnu Carstvo, ali mu je Justin otkrio da sabirsko poglavar istovremeno pregovara i sa njim. Nakon toga, Kavad je uništio Sabire, ali je Justinov gest protumačio kao prijateljski. U znak pomirenja, Kavad je zatražio da car usini njegovog sina Hozroja. Hozroje je naime bio treći po starini među sinovima persijskog kralja, ali ga je Kavad smatrao najsposobnijim. Usinovljenje od strane Justina trebalo je da učvrsti njegove pretenzije na sasanidski presto. Justin je, nakon savetovanja sa svojim pravnicima, pak ponudio da se usinovljenje izvede prema varvarskim, a ne rimskim običajima (kako Hozroje ne bi mogao da pretenduje i na rimsku carsku krunu), što je Kavad ozlojeđeno odbio. Persijski kralj je zatim upao u kavkasku kraljevinu Iberiju (zapad današnje Gruzije) i zatražio da se tamašnja vladarska kuća odrekne hrišćanstva i prihvati zoroastrizam. Nevelika vojna pomoć koju je poslao Justin je poražena i iberijska dinastija je morala da napusti zemlju i pobegne u Carigrad. Upadi rimske vojske na teritoriju persijske Jermenije, preduzeti 526., pokazali su se kao besplodni.
Iberijski rat vođen je sa promenljivom srećom na obe strane. Justinijanov vojskovođa Velizar je 530. odneo sjajnu pobedu u bitki kod Dare, ali su naredne godine Persijanci uzvratili pobedom kod Kalinika na Eufratu. Mir je sklopljen tek po Kavadovoj smrti 531. godine. Justinijan I je želeći da pokrene obnovu rimske vlasti na Zapadu, sklopio 532. Večni mir sa novim šahom Hozrojem I po cenu plaćanja ogromnog danka.
Poslednje godine
urediKavad je poslednje godine vladavine bio pod velikim uticajem svoga sina i dezigniranog naslednika Hozroja. Jedna od posledica dominacije Hozroja na dvoru, bio je i raskid njegovog oca sa mazdaizmom. Mazdak i njegovi sledbenici su 529. pozvani na dvor gde su morali da prihvate polemiku sa magima, sveštenicima dominantne zoroastrijanske vere. Nakon poraza u teološkim raspravama, Mazdak je obešen, a njegove pristalice su progonjene.
Kavad je, kao što je spomenuto, umro 531. godine. Ostao je zapamćen kao vladar koji je povratio unutrašnju stabilnost Sasanidskoj Persiji, sproveo reformu poreskog sistema i osnovao nekoliko gradova koje je nazvao po svom imenu. Za Vizantince bio je dostojan protivnik i Prokopije iz Cezareje ga je opisao kao dalekovidog i energičnog vladara.
