Justin I

Flavije Justin (lat: Flavius Iustinus), poznatiji kao Justin I, bio je istočnorimski (vizantijski) car od 518. do 527. godine. Justin je pre svega ostao zapamćen kao prethodnik svog velikog sestrića Justinijana I.

Novčić sa Justinovim likom iskovan u Konstantinopolju. Na reversu uz natpis VICTORIA AVGVSTORI prikazana je krilata Viktorija, sada više personifikacija pobede nego pagansko božanstvo, sa hrišćanskim insignijama u rukama;

Život pre stupanja na tron

Informacije o Justinovom poreklu potiču pre svega iz vremena vladavine njegovog naslednika. Izgleda da je Justin rođen u selu Bederijana, verovatno u blizini Caričinog grada kod Lebana u jugoistočnoj Srbiji. Provincija Dardanija, u okviru koje se nalazilo njegovo rodno selo, teško je postradala sredinom 5. veka pod naletima varvara, prvo Huna 447, zatim Ostrogota (pre 461.). Pretpostavlja se da se Justin rodio oko 450. godine. Sudeći po ličnim imenima poznatih članova njegove porodice, Justin je poticao iz redova romanizovanih stanovnika Balkana. Ipak, njegov otac Savatije, nosio je tračko ime. Tezu o slovenskom poreklu Justinove porodice, koja se javila krajem 19. veka u ruskoj vizantologiji, nije moguće potkrepiti izvornim materijalom. Najzad, pošto se usred siromaštva uzrokovanog ratnim razaranjima u Dardaniji teško živelo, Justin se sa još dvojicom mladih zemljaka, Zimarhom i Ditivistom uputio u Konstantinopolj.

O njegovoj daljoj karijeri znamo praktično samo sumarno da je učestvovao u Anastasijevim ratovima protiv Isavrijanaca i Persijanaca i da ga je car postavio za komesa (zapovednika) garde eskubitora koja je brojala 300 ljudi. Znamo i to da je bio jedan od komandanata carske flote koja je 514. u vodama zaliva Zlatni rog potukla flotu uzurpatora Vitalijana. O Justinovom porodičnom životu znamo ponešto više, pre svega zahvaljujući Prokopijevoj Tajnoj istoriji. Svakako pre nego što je stigao do visokih položaja u vojsci, Justin je oženio bivšu robinju varvarskog porekla Lupicinu (lat: lupa=prostitutka). Ona je ubrzo uzela otmenije ime Eufemija i bila je poznata po strogim moralnim i verskim nadzorima. Justinov uspon je omogućio i da u prestonicu Rimskog carstva dovede sebi i članove svoje brojne familije, između ostalih i sestrića Sabatija Petra, kome je omogućio da pristupi gardi eskubitora i stekne sjajno obrazovanje.

Uspon na tron

Kada je 8. juna 518. umro car Anastasije, u Carigradu je zavladala pometnja. Otvoreno se postavilo pitanje kako izabrati novog cara odnosno ko bi u izboru trebalo da igra glavnu ulogu: dvorski dostojanstvenici, vojska oličena u suprostavljenim gardijskim odredima, carigradski senat ili prestonička svetina okupljena na hipodromu. Ujutru 9. juna narod je na hipodromu zatražio od senata da imenuje cara. Senatori su se povukli u dvor i zajedno sa patrijarhom Carigrada i dvorskim velikodostojnicima su pokušali da obave izbor. Nesloga senatora je raspalila nestrpljenje okupljenog naroda ali i drugih struja. I ekskubitori i drugi važan gardijski odred, shola, su pokušali da istaknu svoje kandidate, a veliki komornik Amantije je pokušao da obezbedi presto izvesnom Teokritu. Amantije je zatim odneo velike sume novca Justinu sa ciljem da komes iskoristi svoj uticaj među vođama dema i gardistima i mitom omogući uspon Teokrita. Međutim, Justin je postupio neočekivano: novac koji mu je poverio uticajni evnuh upotrebio je da obezbedi svoje uzdizanje na položaj cara. Pred okupljenom svetinom senatore je uhvatila panika i najposle su prihvatili Justina za novog cara. Novi car, iako vremešan i neobrazovan, ipak je predstavljao prihvatljivog kandidata: dvorani su brže-bolje doneli carske insignije i Justin je krunisan istog dana u carskoj loži na hipodromu. Već 1. avgusta Justin je o svom izboru obavestio papu Hormizda tvrdeći da je izbor izvršen protivno njegovoj volji. Ovakva izjava lažne skromnosti se i očekivala od novog cara. Justinovi potezi pokazuju da je, pošto se dokopao najviše vlasti, bio i odlučan da sačuva presto. Već nekih mesec dana po dolasku novog cara, Anastasijevi najpoverljiviji saradnici su otpušteni iz službe, a dostojanstvenici koji su se protivili Justinovom izboru, poput Amantija, su tiho likvidirani. Slična sudbina snašla je i Vitalijana, vojskovođu koji se pobunio protiv jeretičkog cara Anastasija. Vitalijan je opozvan iz svog pribežišta u Donjoj Meziji i, nakon što mu je dozvoljeno da vrši konzulat 520. godine, uklonjen je. Već tada, Justin je svoj nekadašnji položaj, mesto zapovednika garde eskubitora prepustio svom sestriću koga je i usinio, tako da je ovaj sada bio poznat kao Flavije Sabatije Petar Justinijan. Adopcija se svakako odigrala pre 521. kada su ujak Justin i sestrić Justinijan I bili konzularne kolege. I pored svega, sestrići pokojnog Anastasija su pošteđeni i njihovoj časti i imovini nije naneto nikakvo zlo.

Verska politika

Justinovi prethodnici Zenon i Anastasije bili su poklonici monofizitizma, verskog učenja koje je osuđeno kao jeretičko na Četvrtom vaseljenskom saboru u Halkedonu 451. godine. I pored osude monofizitizam se učvrstio u Siriji i Egiptu, a Zenonova politika, koju je nastavio i Anastasije, dovela je 484. do prvog velikog crkvenog raskola između Rima i Carigrada tzv. Akakijeve šizme. Sama šizma je isto tako pomogla učvršćivanje vlasti Ostrogota u Italiji i Vandala u Africi, pošto tamošnjim pravoslavnim Rimljanima pomoć udaljenog i pri tom jeretičkog cara više nije delovala privlačno. Justin se odmah po stupanju na presto pokazao kao pristalica pravoslavnog simbola vere utvrđenog u Halkedonu. Sinod održan u Carigradu 20. jula 518. je anatemisao vođu monofizita, antiohijskog patrijarha Severa koji je ubrzo zbačen i morao se skloniti u Egipat. Dok je u Siriji sprovedena čistka monofizitskih episkopa i igumana, u Egipat, kao u važnu i bogatu provinciju, se ipak nije diralo. Šizma sa Rimom zalečena je u prisustvu papskih legata 28. marta 519. godine, ali su preterani papski zahtevi (npr. osuda svih episkopa koji su posle 484. sarađivali sa patrijarhom Akakijem) diplomatski ignorisani.

Justinova spoljna politika

Pomirenje Rima i Konstantinopolja nije išlo u prilog kralju Ostrogota Teodoriku. Približavanje Gota i Rimljana bilo je Teodorikovo životno delo, a sada, kada su Rimljani ponovo počeli da se okreću carigradskom avgustu, ostrogotski kralj je postao podozriv. Kao znak dobre volje Justin je 519. proizveo Teodorikovog zeta Eutariha u svog konzularnog kolegu i usinio ga je u skladu sa gotskim običajima. Međutim, Justinova verska politika dovela je i do edikta protiv arijanaca u Carstvu (523) i Teodorik je u Carigrad poslao papu Jovana I (523-526). Justin je srdačno dočekao papu 525., ali nije odustao od antiarijanskih mera. Kada se Jovan vratio u Italiju, Teodorik ga je uhapsio i utamničio, optužujući ga za kovanje zavere u saradnji sa carigradskom vladom. Teodorik je pred kraj života postao paranoičan prema namerama italskih senatora i uklonio je nekoliko najsumnjivijih, između ostalih i svog kancelara Boetija.

Odnosi sa Persijom su bili mirni od pobede koju su 505/6 ostvarile Anastasijeve vojskovođe. Ipak, do promene u osetljivoj ravnoteži snaga došlo je 522. kada je Čat, kralj Lazike, malene kraljevine na jugistočnoj obali Crnog mora, rešio da poseti Carigrad i od rimskog, umesto od persijskog vladara, zatraži potvrdu svoje titule. Justin je primio kralja Lazike i kumovao mu na krštenju, a zatim ga je oženio rimskom nevestom. Zauzvrat, persijski kralj Kavad I je pokušao da nagovori Sabire, nomadske konjanike srodne Hunima, da napadnu Carstvo, ali mu je Justin otkrio da sabirsko poglavar istovremeno pregovara i sa njim. Nakon toga, Kavad je uništio Sabire, ali je Justinov gest protumačio kao prijateljski. U znak pomirenja, Kavad je zatražio da car usini njegovog sina Hozroja. Hozroje je naime bio jedan od mlađih sinova persijskog kralja i usinovljenje od strane Justina trebalo je da učvrsti njegove pretenzije na sasanidski presto. Justin je pak ponudio da se usinovljenje izvede prema varvarskim, a ne rimskim običajima (kako Hozroje ne bi mogao da pretenduje i na rimsku carsku krunu), što je Kavad ozlojeđeno odbio. Persijski kralj je zatim upao u kavkasku kraljevinu Iberiju (zapad današnje Gruzije) i zatražio da se tamašnja vladarska kuća odrekne hrišćanstva i prihvati zoroastrotizam. Nevelika vojna pomoć koju je poslao Justin je poražena i iberijska dinastija je morala da napusti zemlju. Upadi rimske vojske na teritoriju persijske Jermenije, preduzeti 526., pokazali su se kao besplodni.

Justinove poslednje godine

Poslednjih godina života i vladavine Justin je sve češće počeo da poboljeva. Stara ratna rana, uzrokovana vrhom strele koji je ostao u carevoj nozi, se iskomplikovala, a pored toga i teret godina se sručio na cara. Brigu o državnim poslovima preuzeo je Justinov sestrić Justinijan koji je od 525., a ako ne i ranije, bio de facto pravi vladar Carstva. Kada je stroga carica Eufemija umrla 524. godine, Justin je 525. pod pritiskom sestrića ukinuo drevni zakon koji je zabranjivao osobama iz senatorskog staleža da se žene bivšim robinjama i glumicama. Ukidanje zakona omogućilo je Justinijanovu ženidbu sa bivšom pantomimičarkom i kurtizanom, Kiprankom Teodorom. Justin je u toku 526. i definitivno pao u krevet i 1. aprila 527. godine Justinijan je proglašen za člana najvišeg senatorskog reda nobilisima i zvanično je proizveden u ujakovog savladara. Tri dana kasnije, Justinijan i njegova supruga, nekada čuvena bludnica, su u krunisani za avgusta i avgustu. Justin I je umro 1. avgusta 527. godine.

Po opisu učenog i ništa manje sarkastičnog istoričara Prokopija, Justin je bio neuk, prost i nimalo bistar. Bio je i nepismen, tako da je morao da se potpisuje na državne akte uz pomoć drvenog šablona. Međutim, Justinovo delovanje iz prvih godina njegove vlade pokazuje da se ipak radilo o sposobnom i odlučnom vladaru. U poznijim godinama, svakako da su njegove sposobnosti i mogućnosti opale, ali je uz sebe imao sposobnog i lojalnog sestrića Justinijana. Glavna dostignuća vlade Justina I bile su povratak halkedonskom (pravoslavnom) simbolu vere i crkveno izmirenje sa Rimom. Okončanje Akakijeve šizme omogućiće Justinijanov uspeh u sprovoćenju politike ponovnog osvajanja Zapada. Justin je bio i rodonačelnik dinastije koja će vladati Carstvom sve do 578. godine direktno, a indirektno sve do 602.

Prethodnik: Anastasije I

Vizantijski carevi 518 - 527

Nasljednik: Justinijan I

Justin I na Wikimedijinoj ostavi