Industrijski kompleks Fabrike duhana Sarajevo

Industrijski kompleks Fabrike duhana Sarajevo nalazi se u nekadašnjoj industrijskoj zoni Pofalići, Sarajevo, Bosna i Hercegovina. Izgrađena je prema zajedničkom projektu dvojice velikih imena sarajevske arhitektonske scene 20. stoljeća, Muhameda Kadića i Živorada Jankovića. Značajna vrijednost ovog projekta je ravnoteža funkcionalnih zahtjeva industrijske arhitekture s konstruktivnim i oblikovnim mogućnostima moderne arhitekture.

Za ovaj projekat dobili su Šestoaprilsku nagradu Sarajeva zbog - posebnih kvaliteta u humanizovanju rada i adekvatne arhitekture koja je proizašla iz urbanog konteksta.

Istorija

Fabrika duhana u Sarajevu osnovana je izgrađena u periodu 1880-1891. godine na Marijin Dvoru, sa ukupno deset objekata u kompleksu. Na početku je proizvodnja bila manufakturna, što je podrazumijevalo rezanje duhana u avanima i ručno pravljenje cigareta koje iz Fabrike počinju izlaziti 1882. godine. Prva mašina za automatsku izradu cigareta nabavljena je 1905. godine, a tri godine kasnije i prva mašina za rezanje duhana na električni pogon. Početkom Prvog svjetskog rata zapošljavala je 500 radnika i godišnje izrađivala do 33 milijuna raznih cigareta pakiranih u kutije od drveta, lima i kartona.

Nakon Drugog svjetskog rata razrušenu fabriku obnovili su radnici vlastitim snagama. Radnički savjet 29. septembra 1956. godine donio je odluku o izgradnji nove fabrike na novoj lokaciji. Za izradu projekta angažiran je projektantski biro „Sarajevo”, s kojim su sarađivali najpoznatiji stručnjaci, profesori fakulteta iz Sarajeva i drugih univerzitetskih centara, jer se išlo za tim da nova fabrika bude u skladu sa najsavremenijim rješenjima koja su do tada u svijetu bila postignuta.

Nakon 80 godina postojanja u strogom centru grada, 1960. godine fabrika se preselila u novoizgrađeni kompleks od približno 40.000 m² u Pofalićima. Izgradnja je u prvoj fazi trajala od 1957. do 1960, i drugoj, fazi rekonstrukcije i dogradnje, od 1968. do 1973, kada je dobila svoj konačni oblik. Izgradnju fabričkog kompleksa u potpunosti su finansirali zaposleni u Fabrici, što predstavlja svojevrstan presedan u vremenu i prostoru u kojem se to događalo

Opis

Fabrički kompleks, mješovitog (blokovskog i paviljonskog) prostornog sistema gradnje, u prvoj fazi zamišljen je kao jedinstven korpus (s ostvarenim toplim vezama među svim objektima) od četiri cjeline:

• upravna zgrada s trafo stanicom,
• magacin sirovina,
• zgrada tehnološkog procesa i
• magacin gotovih proizvoda

Fabrika je puštena u rad 19. decembra 1960. godine, u novim, klimatiziranim, prostranim i svijetlim prostorima, s mašinskim parkom iz stare fabrike, dopunjenim novim mašinama za rezanje duhana i pakiranje cigareta. Fabrika je unutar svog kompleksa posjedovala još i magacin sirovina II, zatim priručni magacin i objekt portirnice s prilaznim putevima i ogradom. Objekti ove fabrike bili su projektirani za kapacitet od tri milijarde cigareta godišnje, s magacinima u kojima je kapacitet za proces prethodnog vlaženja duhana bio tri puta veći nego ranije.

Za ovaj projekat, Kadić i Janković nisu imali odgovarajućeg tehnologa, pa su sami, na osnovu razgovora sa poslovođama i šefovima odjeljenja, formirali program. Usvojen je sistem vertikalnog gravitacionog toka tehnološkog procesa, od magacina sirovina, preko izrade cigareta, do magacina gotove robe.

Literatura

• Ivan Štraus - Arhitektura Bosne i Hercegovine 1945. – 1995. – Sarajevo, 1996. godina
• Nedžad Kurto -Sarajevo 1492-1992, Oko, Sarajevo.