Gradine kod Kiseljaka
Gradine kod Kiseljaka su svjedočanstvo o naseljenosti u bronzanom i željeznom dobu u vrijeme kada su na teritoriji srednje Bosne živjeli pripadnici ilirskog plemena Dezitijata.[1] Dezidijati su poznati kao nosioci razvoja srednjobosanske kulturne grupe.[2]
.png)
Izuzev samog lociranja, gradinski kompleksi na dezitijatskoj teritoriji su arheološki slabo istraženi, obzirom na njihove funkcije i bliže datiranje kontinuiteta korištenja, koje je za sada pouzdanije ustanovljeno samo za naselje i gradinu Pod pokraj Bugojna.
Deziditajstsku teritoriju moguće je podijeliti u 8 glavnih zona prostorne koncentracije željeznodobnih gradina centralnobosanske skupine, od kojih se prve četiri smatraju dominantnijim:
- Zenička kotlina
- Sednji i donji tok Lepenice (Kiseljak) sa gradinom Oštrik-Kiseljak kao dominantnom.
- Sarajevsko polje, sa kompleksom Debelo Brdo-Soukbunar-Zlatište kao središtem[3]
- lašvansko-travničko područje s tokom rijeke Bile
- šire okružje visočke doline s odgovarajućim tokom rijeke Bosne,
- šire kakanjsko područje,
- gradinska koncentracija južno od ušća rijeke Krivaje u Bosnu.
Raspored ovih prostornih zona otkriva decentralizaciju prostora i postojanje i organiziranje više različitih zajednica u praistoriji. Značajno je istaći da pozicioniranje ovih naseobinskih kompleksa pokazuje blizinu prirodnih komunikacija i obradive zemlje kao glavne prioritete. Konstrukcija gradina pokazuje stupanj homogenosti, s izuzetkom zona srednjeg i donjeg toka Lepenice, gdje dominira specifičan tip ovalne gradine, koji se razlikuje od oblika gradina u drugim regijama[4] Građene su uglavnom na uzvišenjima, sa oblikom koji se prilagođavao konfiguraciji terena, dok je manji dio zaštićen sa jednim ili višestrukim bedemima.
Gradine
urediGradac, Zabrđe, Kiseljak - Oštrik, Kuliješ, Kiseljak - Ban Brdo, Kuliješ, Kiseljak - Gradac, Homolje - Veliki Gradac, Gornje Žeželjevo - Orlovača, Boljkovići - Kosa, Radanovići - Rat, Draževići - Gradina Ljetovik – Okret, Potkraj – Mali Okruglić, Palež – Gradina Duhri – Gradište, Palež – Strašive stijene, Borina - Gradac, Višnjica - Ukučevci, Podastinje – Crkvina, Podastinje – Bijele Vode, Podastinje – Gradac, Gromiljak[5]
Oštrik u Kuliješu kod Kiseljaka s branjenim prostorom veličine cc 500 X 200 m, i s više koncentričnih bedema spada među najveća gradinska naselja u Bosni. Gradina je situirana na vrlo važnom mjestu između današnjeg Kiseljaka i Hadžića, odnosno pruža se od lepeničkog porječja prema sarajevskom području sa njegove zapadne strane. Gradina je neispitana. Gradac, Višnjica, Kiseljak, je takođe znatnijih dimenzija, čiji zaravnjeni plato zauzima površinu od nekoliko hektara.
Za navedene gradine se uočava međusobna ovisnost njihovih položaja pa je moguće izvesti nekoliko zaključaka:
- kroz dolinu rijeke Lepenice se pružala komunikacija koja je počinjala od njenog ušća u Fojničku rijeku
- ova komunikacija se vezala za dolinu rijeke Bosne kod Visokog, preko doline Fojničke rijeke
- od Visokog postojala je komunikacija u pravcu sjevera, prema Zenici, Kaknju i Bobovcu dolinom Stavnje i prema Sarajevu u pravcu juga.[6]
Nijedno od protohistorijskih naselja nije doseglo nivo grada u antičkom, odnosno mediteranskom smislu, i ako neka od njih nisu bila samo poljoprivredna naselja.[7]
Naseobinska kultura ilirskog perioda najvećim dijelom uništena je u periodu Batonovog ustanka. Nakon toga Rimljani su promijenili naseobinsku kulturu, gradeći naselja u ravnicama i pristupačnijim terenima. [8]
Izvori
uredi- ↑ „Ivo Bojanovski: BOSNA I HERCEGOVINA U ANTIČKO DOBA”. Akademija nauka i umjetnosti Bosne i Hercegovine, 1988. Arhivirano iz originala na datum 2022-11-01. Pristupljeno 9. 2. 2016.
- ↑ „Borivoj Čović: OD BUTMIRA DO ILIRA – JAPODI, s.136”. Kulturno naslijeđe, Sarajevo, 1976. Pristupljeno 9. 2. 2016.
- ↑ „Alojz Benac-Đuro Basler-Borivoj Ćović-Esad Pašalić-Nada Miletić-Pavao Anđelić - KULTURNA ISTORIJA BOSNE I HERCEGOVINE”. Veselin Masleša, Sarajevo, 1966. Arhivirano iz originala na datum 2023-08-06. Pristupljeno 9. 2. 2016.
- ↑ „Danijel Džino: Dezidijati, identitetski konstrukt između antičkih i suvremenih percepcija”. ANUBiH, Godišnjak XXXVIII, Knjiga 36, Sarajevo, 2009. Pristupljeno 9. 2. 2009.
- ↑ „Salmedin Mesihović - Dezitijatsko područje, politička organizacija, Baton i ciljevi ustanka”. ACADEMIA, Filozofski fakultet uZagrebu i Hrvatska akademija znanosti i umjetnosti, 5 – 7. XI. 2009. god. referat. Pristupljeno 9. 2. 2016.
- ↑ „SALMEDIN MESIHOVIĆ, Dezitijati 2007”. Pristupljeno 9. 2. 2016.
- ↑ „Ivo Bojanovski: Dolabellin sistem cesta u rimskoj provinciji Dalmaciji”. Akademija nauka i umjetnosti Bosne i Hercegovine, 1974. Pristupljeno 9. 2. 2016.
- ↑ „Arheološki leksikon Bosne i Hercegovine, Tom 2”. Filozofski fakultet, Sarajevo, 2011. Pristupljeno 9. 2. 2023.