Gradac na Ilinjači

Gradac na Ilidži u Gornjem Kotorcu je arheološko nalazište na području opštine Istočna Ilidža, Bosna i Hercegovina. Proglašeno je za nacionalni spomenik BiH.

Istraživanja

Prva istraživanja na lokalitetu obavio je 1926. godine V. Skarić, ali nije objavio rezultate. Materijal sa tih iskopavanja nalazi se u Zemaljskom muzeju. Od 1984. do 1987. iskopavanja vodili su Lidija Fekeža i Blagoje Govedarica. Pokretni arheološki materijal se nalazi u Muzeju grada Sarajeva, a dokumentacija u Kantonalnom zavodu za kulturno i prirodno nasljeđe Sarajevo. Konzervatorski radovi nisu izvedeni.

Prahistorijski period

Iz perioda eneolita i početka starijeg bronzanog doba nastalo je prvo gradinsko naselje. Nađeni su komadi keramike koja je pripadala vučedolskoj i cetinskoj kulturi. Najveći dio prahistorijske keramike pripada gradinskoj kulturi prailirskog i ilirskog doba iz ranog i srednjeg bronzanog doba, a naročito tokom starijeg željeznog doba.

Na lokalitetu nisu nađeni nakit ili oruđe i oružje, kao ni osnove stambenih objekata.

Kasnoantički period

Na lokalitetu se raspoznaju i ostaci bedema kasnoantičkog utvrđenja koji su opasali cijeli plato, na površini od oko 150 m dužine i 40 m širine. Sa tvrđavom na Debelom brdu, Gradac na Ilinjači bio je odbrambeni sistem u periodu iza 535. godine kada je ovaj kraj za vladavine cara Justinijana I obuhvaćen granicama Istočnog rimskog carstva (Bizantija). Istorijskih podataka o ovom lokalitetu nema. Jedan dio historičara ipak ovo naselje dovodi u vezu sa navodima iz djela "De administrando imperio" vizantijskog cara i historičara Konstantina VII Porfirogenita gdje se govori o postojanju grada Katera (Kotorac) u Bosni.

Ranohrišćanska bazilika

Ranokršćanska bazilika (crkva) sagrađena je na sjeveroistočnom dijelu platoa, na terenu koji od zapada ka istoku pada za više od 3 m. Zbog prirodnog pada tla istočni dio crkve, koji je sagrađen na nivelisanom terenu, u velikoj mjeri je bio uništen. Orijentisana je zapad-istok. Crkva, dimenzija 17x11 m, ima narteks, naos sa apsidom i južnu prostoriju. Crkva je izgrađena u jednom potezu. Na njoji nisu ustanovljene pregradnje ni popravke. To je bila jednobrodna građevina uz prigrađenu južnu prostoriju. Vjerovatno je imala oltarnu pregradu, ali mjesto gdje bi se mogli naći njeni temelji je erozijom terena propalo. Prema oskudnim ostacima podnice, izgleda da je postojala jedna ili više prostorija na sjevernoj strani crkve. Crkva je pravilno građena sa prostorijama koje su međusobno postavljene pod pravim uglom. Debljina zidova je 0,65 m, osim pregradnog zida između naosa i južne prostorije, koji je tanji za 0,10 m.

Građena je od jedva pritesanog kamena lokalnog porijekla. Na vanjskim uglovima je brižnije obrađen kamen. Kamen je slagan u tehnici opus incertum, ali su redovi pri slaganju donekle poštovani. Upotrijebljeni malter je bio sličnog sastava kao i onaj za bedeme, samo bez primjese tucane opeke. Unutrašnjost crkve je bila omalterisana crvenom, grubom žbukom, debljine 3 mm. Pod cijele crkve je bio premazan estrihom debljine 8 mm. Položen je na sloj debeo 0, 3 m koji se satojao od dva reda pritesanog kamena tucanika.

Na podu crkve konstatovani su na pojedinim mjestima debeli slojevi gara, koji je izgleda iz vremena rušenja crkve.

Literatura

• Lidija Fekeža, - Sarajevo, GZM (A),N.S. sv. 45, 1990, 155-170. -Kasnoantičko utvrđenje i crkva na lokalitetu Gradac na Ilinjači u Gornjem Kotorcu kod Sarajeva