Bogumili u srednjovekovnoj Makedoniji

Bogumili se javljaju u srednjovekovnoj Makedoniji sredinom 10. veka, koja je u to vreme bila pod Bugarskom vlašću. Bogumilski pokret u Makedoniji je bio upravljen protiv vizantijskih i bugarskih gospodara, protiv domaćih feudalaca i protiv vladajuće hrišćanske crkve, koja je, prema Kozminom svedočenjeu, bila potpuno iskvarena.

Bogomili teraju svetog Nauma koji je došao da im propoveda novu varijantu hrišćansva. Freska iz Manastira svetog Nauma na Ohridskom jezeru.

Bogomili proteruju svetog Nauma.

Istorijat

Bugarska vlast cara Simeona je u Makedoniji uvodila feudalne odnose, umesto dotadašnje plemenske i opštinske vlasti nad zemljom. Većina seljaka su postali sluge ili robovi na zemlji koju su obrađivali, potpuno zavisni od feudalnog gospodara.

Istovremeno, Makedonija u IX i X veku, usled delovanja Klimenta Ohridskog i njegovih učenika, postaje središte slovenske pismenosti i prosvete. Samo u oblasti Ohrida je za nekoliko godina opismenjeno oko 3500 hiljade ljudi. Tu se, osim zvaničnih crkvenih knjiga, izučavaju i apokrifni spisi koji se sa grčkog prevode na staroslovenski jezik (vidi: Slovenski apokrifi). Žitije svetog Klimenta govori o „lošoj jeresi“ u ohridskoj oblasti, nakon Klimentove smrti. Tokom 10. veka, Makedonija postaje središte novog hrišćanskog učenja, i u njoj se osnivaju glavne bogumilske opštine, na donjem Vardaru i oko planine Babune (odakle i naziv babuni). Na jednoj ikoni u crkvi „Sv. Bogorodice" u Ohridu, kao borac protiv bogomila pominje se Klimentov učenik Naum Ohridski, koji je umro 910. godine. Čuveni propovednik i starešina makedonskih bogumila je bio pop Bogumil, koji je oko 950. godine propovedao u oblasti Velesa i Prilepa.

976. godine, pod Samuilovim vođstvom brojna slovenska plemena dižu ustanak i osnivaju veliku južnoslovensku državu koja obuhvata Makedoniju, Srbiju, Crnu Goru i zapadnu Bugarsku. Samuilova majka je bila Jermenka, i pojedini članovi njegove porodice su bili pristalice bogomilskog učenja. Smatra se da je Samuilo bio naklonjen bogumilima, iz razloga što su bili jedina organizovana anti-vizantijska stranka, jasne slovenske orjentacije, u Makedoniji. Oni su se protivili romejskoj vlasti i helenizaciji zemlje i crkve. Nakon poraza Samuilove vojske, vizantijska odmazda nad Slovenima je bila svirepa. Oslepeli su hiljade zarobljenih vojnika, ostavivši svakom stotom jedno oko da vodi kolonu slepaca. Smatra se da su vizantinci oslepeli zarobljene slovene zbog njihove naklonosti bogumilskoj jeresi. U to vreme se bogomilstvo širi u Srbiju i Bosnu. Poznato je da su neki "pavlićani i Makedonci" prebegli u Italiju u vezi s ustankom u Makedoniji (1040-41). Zabeleženo je da se sa bogumilima u Ohridu susreo i Teofilakt Ohridski (oko 1081 – 1118), bugarski arhiepisop, koji ih više puta spiminje u svojim pisanjima.

Do ponovnog uspona bogumilstva dolazi u Makedoniji za vreme dinastije Komnina (1081-1085). Uništena tvrđava Pelagonija je verovatno bila bogumilska, kao i njeni kažnjeni stanovnici.

Sa bogumilima se između 1150-ih godina sukobio i Ilarion Meglenski, pravoslavni episkop meglenske eparhije, u srednjoj Makedoniji. On je, uz pomoć vizantijskog cara Manojla I Komnina, pokrštavao bogumile prevodeći ih u pravoslavlje, i progoneći one koji se nisu odricali svoje vere. Ilarion preživljava i kamenovanje, nakon čega proteruje i preostale bogumile, a na mestu gde su se oni okupljali, podiže crkvu u ime slavnih Apostola. Nakon Ilarionove smrti, oko 1170. se desio pokolj u meglenskom manastiru, gde su jedne noći mnogi monasi koji su se protivili ustanovljenim pravilima i igumanu Petru, njegovom nasledniku, bili prebijeni, a neki i ubijeni na spavanju.

O nekadašnjoj rasprostranjenosti bogomilskog pokreta u makedonskim krajevima i danas govore toponimi poput sela Bogomila (kod Velesa), Kutugerci, Torbači, Jeremija, dolina Bogomilsko pole, planina i reka Babuna i dr.

Vanjske veze

• Bogomilism in Macedonia
• Macedonia and Byzantium