Teofilakt Ohridski
Teofilakt Ohridski (grč. Θεοφύλακτος, oko 1030–posle 1108) bio je ohridski arhiepiskop i vizantijski pisac, poznat naročito kao komentator Biblije.
Podaci o Teofilaktovu životu su oskudni. Kao mlad čovek ušao je u kler carigradske Velike crkve (Svete Sofije) gde je bio đakon i zauzimao položaj retora, odnosno majstora govornika. Bio je, dakle, učitelj govorništva na patrijaršijskoj školi, i učeći druge znatno je razvio svoje stilističke sposobnosti i savršeno ovladao istančanom grčkom retorikom i njenim umećima koja su se u Vizantiji negovala u neprekidnom kontinuitetu od velikih učitelja govorništva grčke starine. U 11. veku retorika je u Vizantiji doživela nov cvat i Teofilakt je nesumnjivo jedan od njenih najsjajnijih predstavnika. Verovatno u to razdoblje njegovog života pada i početak njegove delatnosti kao teološkog pisca. Sastavio je opširne komentare uz veliki deo novozavetnih i neke starozavetne (proročke) pisce. U tim je svojim delima malo originalan i uglavnom se ograničio na kompilaciju starijih komentara. No njegovi su egzegetski spisi bili vrlo dobro primljeni, prevođeni su na staroslovenski jezik, mnogo su se prepisivali i ostali su merodavni u pravoslavnoj crkvi.
Teofilakt je sastavio jedno uputstvo o carskom vaspitanju svome učeniku, Konstantinu, sinu Mihaila VII Duke, pod naslovom Kraljevsko vaspitanje (Παιδεία βασιλική), u kome je pokazao svoju izvanrednu stilističku veštinu i odlično poznavanje antičkih grčkih pisaca.
Kao učitelj govorništva u Carigradu Teofilakt je sastavio i panegirički govor u čast cara Aleksija Komnina, a možda i neki od sačuvanih govora (homilija) prigodom crkvenih svetaca. Napisao je takođe dosta jampskih pesama kako su to često činili vizantijski eruditi, no ta njegova stihotvorstva nemaju nikakve pesničke vrednosti.
Kao čelnik autokefalne Ohridske arhiepiskopije sa sedištem u Ohridu Teofilakt je proživeo teške godine. Vrhunski intelektualac, navikao na obrazovanu carigradsku sredinu, osećao se u provincijskom Ohridu kao prognan. Gorko se tužio na varvarsku sredinu u kojoj je sada morao živeti. No s nepravom su neki istoričari u žestokim Teofilaktovim izjavama o varvarima među kojima živi videli izraz nacionalne suprotnosti između grčkog crkvenog dostojanstvenika i njegove slovenske pastve. Ne manje žestokim retoričkim izlivima osuđuju drugi obrazovani crkveni poglavari svoju neobrazovanu pastvu u sasvim krajevima Vizantijskog carstva. Obrazovani i profinjeni Carigrađani osećali su se kao prognani na visokim crkvenim položajima u provinciji; ta je pojava upravo karakteristična za vizantijske intelektualce 11. i 12. veka.
Kao arhiepiskop Teofilakt je nastavio svoju delatnost kao teološki pisac. Svakako je tada napisao spis o optužbama protiv zapadne crkve. Kao pisac zainteresovao se i za posebno predanje svoje crkve. Sastavio je dva hagiografska spisa o petnaest tiberiopolskih (strumičkih) mučenika i Žitije Klimenta Ohridskog. Posvetio se i crkvenom pesništvu i spevao je himne Klimentu Ohridskom; odlomci tih himni sačuvali su se u akolutiji toga sveca u grčkom originalu i staroslovenskom prevodu. No najznačajnija je zbirka pisama koje je Teofilakt kao ohridski arhiepiskop uputio raznim istaknutim ličnostima svog vremena, državnim i crkvenim dostojnstvenicima, sebi potčinjenim episkopima i svojim prijateljima. U tim pismima Teofilakt često govori o svojim brigama i nastoji preko uticajnih prijatelja i moćnih zaštitnika popraviti svoj položaj. Ova pisma predstavljaju prvorazredni istorijski izvor: ona nas obaveštavaju o prilikama u Makedoniji na prelazu iz 11. u 12. vek. Istina, veliku izvornu vrednost Teofilaktove korespondencije znatno umanjuje njen izrazito literarni i retorički karakter. Epistolografija je u grčkom srednjem veku, kao i u antici, zapravo posebna književna vrsta, čija je svrha da pokaže piščevo stilističko majstorstvo i poznavanje klasičnog grčkog jezika. Pisma su u prvom redu uzorci dobrog stila i upravo zato su se zbirke prepisivale i sačuvale. U takvim pismima sastavljenim na klasičnom grčkom, a ne na živom govornom jeziku, izbegavala se svaka eksplicitnost: što su aluzije učenije i indirektnije, što je veći napor potreban da bi se razumela piščeva misao, to se više cenila njegova veština i obrazovanost. Teofilaktova pisma napisana su savršenim klasičnim grčkim jezikom, i Teofilakt u njima suvereno barata antičkom grčkom i biblijskom književnošću. Stilski su pisma brižljivo doterana i oblikovana prema razrađenim pravilima grčke retorike.