1500–1509
1500-e su decenija koja je počela 1. januara 1500. i završila 31. decembra 1509.
| Milenijum: | 2. milenijum |
| Vjekovi: | 15. vijek – 16. vijek – 17. vijek |
| Decenije: | 1470-e 1480-e 1490-e – 1500-e – 1510-e 1520-e 1530-e |
| Godine: | 1500 1501 1502 1503 1504 1505 1506 1507 1508 1509 |
| Kategorije: | Rođenja – Smrti – Arhitektura Nastanci – Prestanci |
Događaji i trendoviUredi
HrvatskaUredi
- svibanj - Petar Gereb, gospodar Valpova u Slavoniji, novi je Ugarski Palatin.
- 25. 10. - Slavonski sabor u Križevcima, pripreme za rat sa Turcima, koji u ratu sa Mlečanima u Dalmaciji (okolica Nina, Zadra, Trogira i Splita) često upadaju i na ugarsko-hrvatske posjede.
- Poljički vojvoda Žarko Dražojević uzvraća na turske upade u Dalmaciju provalama u Bosnu i Hercegovinu.
- 18. 1. - Mlečani proglasili vitezom poljičkog vojvodu Žarka Dražojevića koji je u dva navrata upadao u tursku Bosnu odn. Hercegovinu.
- siječanj - ožujak? - Vojvoda Dražojević i banovci iz Knina i Ostrovice upali treći put u Bosnu odn. Hercegovinu, ali ovaj put razbijeni i jedva umakli[1].
- 3. 4. - Kralj Vladislav II. obaveštava slavonske staleže o potrebi ojačanja Jajca (primirje s Turcima isteklo 24. 2.).
- ca. studeni - Hrvatski ban Ivaniš Korvin razbio tursku vojsku koja je opsjedala Jajce.
- Marko Marulić napisao Juditu (objavljena 1521).
- 29. 9. - Ana od Foixa se udala za kralja Vladislava II. u Stolnom Biogradu i okrunjena istog dana (Matej Andreis napisao djelo Epithalamium povodom ovog događaja).
- studeni - Ban Ivaniš Korvin u jajačkoj banovini, hrvatski banovci iz Knina osvojili podgrađe Roga (kod Duvna), u povratku napali martolose koji su harali u župi Cetina[2].
- Makarska prvi put pomenuta pod tim imenom.
- Obitelj Ratkaj dobila posjed na kome će izgraditi Veliki Tabor.
- 15. 6. - Povelja kralja Vladislava II. potvrđuje pravo Kraljevine Slavonije da se za podžupane i plemićke sudce smiju birati samo domaći plemići.
- 20. 8. - Sklopljeno sedmogodišnje primirje između Vladislava II. i Bajazita II., sporazum obuhvata Moldaviju (Stefan III Veliki očuvao samoupravu po cenu danka), Vlašku i Dubrovnik[2].
- 10. 1. - Ugarsko-hrvatski kralj Vladislav II. imao moždani udar (i još jedan u lipnju)[3].
- 15. 2. - Kralj Vladislav II. i Mletačka Republika sklapaju novi ugovor: Mlečani daju 30.000 dukata godišnje za obranu Hrvatske (inače, tokom godine žale se na vojvodu Kozulića)[4].
- 8. 5. - Završen Ugarski sabor, odbijene vanredne daće, Emerik Perenj je novi palatin.
- rujan - Ban Ivaniš Korvin boravi u Kninu, zamalo zarobljen od četujućih Turaka, dobio groznicu[5].
- 12. 10. - Umro hrvatski ban Ivaniš Korvin, ostaje udovica Beatrica Frankopan s dvoje male djece koja ubrzo umiru; novi banovi su Andrija Bot od Bajne (do 1507) i Franjo Balaš od Gjarmata (slavonski staleži ih dočekuju s nepovjerenjem).
- 17. 3. - Umro mali Krsto Korvin, čime se prekida loza ove porodice; ubrzo zatim njegova majka Beatrica Frankopan sklapa bračni savez sa Jadvigom Zapolja (Beatricina Elizabeta sa Jurjem Zapoljom).
- 29. 5. - Mlečani se žale na vojvodu Kozulića i njegova sina i glave im ucjenjuju na 3000 libara.
- lipanj - Ugarski sabor: Ivan Zapolja traži od kralja Vladislava II njegovu dvogodišnju kćerku Anu (čime bi postao nasljednik), ali kralj to odbija[6].
- srpanj? - Turci odveli 8000 ljudi sa područja Frankopana[7].
- 12. 10. - Zaključak Ugarskog sabora na polju Rakošu da se za ugarsko-hrvatskog kralja više ne biraju tuđinci (tj. Habsburzi).
- novembar - Noćni ispad Turaka u šibenskom kraju, odvedeno 120 ljudi, kao i krupna i sitna stoka[7].
- siječanj - Kralj Vladislav II. imenuje Hrvata Marka Mišljenovića za bana, umjesto omraženog Franja Balaše (drugi ban je Andrija Bot).
- 20. 3. - Poslanici ugarskog kralja Vladislava II. u Bečkom Novom Mjestu sklopili sporazum sa Maksimilijanom I: carev unuk Ferdinand uzet će kraljevu kćerku Anu, a careva unuka Marija poći će za još nerođenog Ljudevita II.
- travanj/svibanj - Car Maksimilijan poslao vojsku u Mađarsku, u lipnju i sam na ratištu (Vladislav navjestio rat 7. 5. ali ugarski velikaši, protiv kojih Maksimilijan zapravo i ratuje, sporo se odazivaju).
- 19. 7. - U Beču sklopljen mir između Maksimilijana i ugarske gospode.
- 24. 4. - Ugarski sabor odbija krunisati Vladislavljevog sina Ludviga, ograničava kraljevsku vlast (mora imati saglasnost državnog vijeća), Ivan Zapolja proglašen vrhovnim kapetanom kraljevstva - kralj nije potvrdio ove zaključke.
- 12. 11. - U Konstancu potvrđen sporazum o bračnom savezu ugarskih Jagelonaca i Habsburga.
- Silvestar Bedričić tiskao Naručnik plebanušev.
- Dubrovčanin Nikša Ranjina počeo zapisivati u svoj "Zbornik".
- siječanj - Oduzeta hrvatska banovska čast Andriji Botu i Marku Mišljenoviću i dodeljena Jurju Kanižaju i Ivanu Ernuštu od Čakovca (ali vlast starih banova se još dvije godine priznaje u južnim krajevima).
- 15. 1. - Pokušaj doturanja zaire iz mletačkog Splita u Sinj - vojvoda Žarko Dražojević poginuo u borbi sa turskom četom.
- 26. 5. - Rijeka se predala Mlečanima, koji su uzeli i najveći dio austrijske Istre s Pazinom, a flota im je u Kvarneru; dva dana kasnije uzimaju Trsat a predaju se i mjesta između Rijeke i Raše.
- Krsto Frankopan se istakao u opsadi jednog mletačkog kaštela u Istri.
- 27. 5. - Ugarski sabor: kralj Vladislav II., prinuđen od staleža, izdao ispravu u sinovljevo ime da će poštivati slobode naroda i da neće poslije smrti predati sina nekom stranom vladaru (misli se na Maksimilijana).
- 4. 6. - Krunisan dvogodišnji Ljudevit II Jagelović.
- 6. 6. - Maksimilijan I poražen u Friulima, sklapa trogodišnje primirje sa Mlecima kojima ostaje Istra sa Rijekom i Trsatom.
- 26. 7. - U Dubrovniku donesena odluka da trgovci iz Turske trebaju plaćati carinu za uvoz i izvoz isto kao i Dubrovčani - mnogi turski trgovci nakon ovoga nose robu na ušće Neretve[8].
- "Korizmenjak" Silvestra Bedričića i Pera Jakovčića (završava se aktivnost senjske tiskare).
- 21. 1. - Beatrica Frankopan, udovica bana Ivaniša, udala se za Georga Brandenburškog, nećaka kralja Vladislava II..
- 3. 2. - Bitka kod Diua: Portugalci Francisca de Almeide porazili koaliciju Gudžarata, kalikutskog zamorina, egipatskih mameluka, Osmanlija, kao i Venecije i Dubrovnika - ovim je za čitavo stoleće osigurana portugalska trgovačka dominacija.
- lipanj - Snage cara Maksimilijana I uzimaju od Mlečana Roveredo, Veronu, Vicenzu i Padovu; donjoaustrijske čete uzimaju Trst, Goricu, austrijsku Istru, a napokon i Rijeku.
- Cara pomažu ban Andrija Bot i knez Bernardin Frankopan - napadaju Krk, mletačku Istru oko Labina i Plomina; Krsto Frankopan uzeo Mlecima Divin i Pazin.
- 2. 10. - Mlečani pod komandom Angela Trevisanija povratili Rijeku - grad zapaljen i ubijeno mnogo građana.
- U ovo doba Turci poharali oblasti Bernardina, Anža i Mihajla (Mihovila) Frankapana.
- 15. 11. - Mletački poslanik Petar Pasqualigo stigao u Zagreb - u Ugarsku ne može otići jer je kralj u Češkoj (zbog kuge u Ugarskoj), a cilj mu je da spriječi njegov pristanak uz Cambraisku ligu (prošlog ljeta vijeće u Budimu odlučilo da napadne Mletke, ali "većina gospode nije marila za rat"[9]).
- Šimun Kožičić Benja imenovan modruškim biskupom.
BosnaUredi
- ca. studeni - Hrvatski ban Ivaniš Korvin razbio tursku vojsku koja je opsjedala Jajce.
- siječanj-veljača - Turci opet upadaju u Jajačku banovinu.
- lipanj - Sin bosanskog Skender-paše opsjeda Jajce.
- 3. 7. - Kraljevski kapetan Ivan Tarcaj porazio Turke kod Jajca.
- leto - Despot Jovan Branković sa 10.000 ljudi porazio Turke kod Zvornika[10].
- listopad - Erdeljski vojvoda Petar osvojio vidinsku oblast, temeški župan Josip Som s vranskim priorom Bartolom Berislavićem prodro u istočnu Bosnu[2].
- studeni - Ban Ivaniš Korvin u jajačkoj banovini, hrvatski banovci iz Knina osvojili podgrađe Roga (kod Duvna), u povratku napali martolose koji su harali u župi Cetina[2].
- Prvi pomen Maglaja.
- Feriz-beg ponovo bosanski sandžakbeg.
- Mehmed-beg Isabegović (İsa Beyzade Mehmed Bey) hercegovački sandžakbeg (do 1509).
- Hadum Sinan-paša Borovinić premešten iz hercegovačkog u smederevski sandžak (do 1512/13).
- Sarajevo se prvi put pominje pod tim imenom, u gradu je osnovana Firuz-begova medresa.
- 1509-11 - U Veneciji se tiskaju knjige skladatelja Franje Bosanca.
Srbija, Crna Gora, SrbiUredi
- februar - Đurađ Crnojević došao u Crnu Goru, javio se skadarskom Feriz-begu[11].
- 17. 3. - Đurađ Crnojević na Porti, sultan Bajazit II mu daje jednu oblast u Anadoliji[11].
- jul - Despot Jovan Branković provaljuje sa beogradskim banom u Srbiju, nakon čega mu Turci nude povratak Despotovine u zamenu za mir[12].
- oktobar - Mađarska vojska pod temišvarskim županom upada u Srbiju, pali i pljačka u Pomoravlju, Turci pobeđeni dva puta kod Smedereva, zarobljen jedan paša[12].
- decembar - Despot Jovan Branković provalio u Bosnu[13], ili zapadnu Srbiju[12].
- januar - Despot Jovan Branković upada u Bosnu sa 2600 ljudi[12].
- leto - Despot Jovan Branković sa 10.000 ljudi porazio Turke kod Zvornika[10].
- oktobar - Mađari zauzeli Vidin, prodrli u istočnu Bosnu, takođe zauzeli i Kladovo, nisu mogli zauzeti Nikopolj u Bugarskoj[10].
- 19. 11. - Mlečani odbijaju ponudu saveza monaha Maksima, brata despota Jovana[10].
- 10. 12. - Umro srpski despot Jovan Branković - nema naslednika a njegov brat, monah Maksim, ne želi se vratiti na položaj[10].
- 20. 8. - Sklopljeno sedmogodišnje primirje između Vladislava II. i Bajazita II..
- jul - U turskom Novom pogubljen markgraf Kratone sa sedam slugu[14] (?).
- Hrvatski slavonski velikaš Ivaniš Berislavić postavljen za srpskog despota (do 1514), Brankovići na čelu sa Maksimom odlaze u Vlašku Radua IV Velikog.
- Srpski monasi preuzeli Manastir Sv. Save Osvećenog u Palestini[15].
- Hadum Sinan-paša Borovinić premešten iz hercegovačkog u smederevski sandžak (do 1512/13).
- Štampar Makarije (sa Cetinja?) štampa u Vlaškoj "Liturgijar", knjigu bugarske redakcije.
- Monah Maksim posreduje i miri vlaškog i moldavskog vladara, Radua IV i Bogdana III.
- Katarina Kosić dolazi u Kotor.
- april - Umro vlaški vojvoda Radu IV Veliki, nasleđuje ga brat od strica Mihna Zli (do 1509); monah Maksim Branković poslat u diplomatsku misiju u Budim, odakle se vraća u Srem.
- Manastir Tvrdoš kod Trebinja.
- 24. 6. - Vasilije III., veliki knez Moskve primio srpsko poslanstvo[16].
- Počinje gradnja manastira Krušedol (do 1514), zadužbine Brankovića; negde u ovo vreme se zamonašila Mati Angelina.
- Oktoih Marka Trebinjca i Marka Pivca u manastiru Tvrdoš (sa zabeleškom o "mnogima" koji su dobrovoljno prešli na islam).
ReferenceUredi
- ↑ V. Klaić, str. 215
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 V. Klaić, str. 320
- ↑ V. Klaić, str. 222
- ↑ V. Klaić, str. 236
- ↑ V. Klaić, str. 233
- ↑ V. Klaić, str. 224
- ↑ 7,0 7,1 B. Hrabak, Turske provale i osvajanja na području današnje severne Dalmacije do sredine XVI stoleća (cashe PDF fajla hrcak.srce.hr/file/76941)
- ↑ Istorija srpskog naroda, Treća knjiga, prvi tom, Srbi pod tuđinskom vlašću 1537-1699, SKZ Beograd 1993, ISBN 86-379-0383-5
- ↑ V. Klaić, str. 239
- ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 10,4 V. Ćorović, Srpska despotovina u Sremu, rastko.rs
- ↑ 11,0 11,1 V. Ćorović, Pad Crne Gore, rastko.rs
- ↑ 12,0 12,1 12,2 12,3 Dr. Željko Fajfrić, Sveta loza Brankovića, rastko.rs
- ↑ V. Ćorović, Istorija srpskog naroda
- ↑ .Planinska sela Dračevice pod vlašću Venecije 1687-1797, Dr Goran Ž. Komar, rastko.rs
- ↑ Mitropolit Amfilohije, III Deo Isihazam kao osvajanje unutarnjih prostora, napomena 182, rastko.rs
- ↑ Aleksej Jelačić, Русија и Балкан, rastko.rs
- Vjekoslav Klaić, Svezak drugi: dio treći.... Treća knjiga: Doba kralja Matijaša Korvina i Jagelovića (1458-1526) (archive.org)
- Grupa autora, Istorija Crne Gore
