1510-e
1510-e su decenija koja je počela 1. januara 1510. i završila 31. decembra 1519.
| Milenijum: | 2. milenijum |
| Vjekovi: | 15. vijek – 16. vijek – 17. vijek |
| Decenije: | 1480-e 1490-e 1500-e – 1510-e – 1520-e 1530-e 1540-e |
| Godine: | 1510 1511 1512 1513 1514 1515 1516 1517 1518 1519 |
| Kategorije: | Rođenja – Smrti – Arhitektura Nastanci – Prestanci |
Događaji i trendoviUredi
HrvatskaUredi
- 5. 7. - Ugarski sabor odlučio da povede rat za Dalmaciju protiv Mlečana (bez efekta).
- 6. 7. - Kralj Vladislav II. obnovio primirje sa Turcima (ali bosanski i hercegovački sandžaci ne mare za to)[1].
- Počinje Hvarska buna s Matijem Ivanićem na čelu.
- Toma Bakač preuzima upravu zagrebačke biskupije, imenovan kardinalom.
- "Hrvatska kronika" Dominika Papalića.
- Posljednji pomen hrvatskog plemena Karinjana.
- 22. 8. - Turci haraju okolinom Modruša (frankopanske zemlje) - navodno po poticaju krbavskog kneza Ivana Karlovića koji se pokorio Turcima[2].
- 13. 9. - Umro hrvatski ban Andrija Bot od Bajne - s izborom novog se oteže pol godine (u ovo doba je poginuo i drugi ban Marko Mišljenović).
- rujan, polovicom - Iz Carigrada se vratili ugarski poslanici, primirje sa Osmanlijama produženo za još pet godina (uključujući i Mletke, Poljsku i Vlašku).
- listopad - Izaslanici Ivana Karlovića i Bernardina Frankopana se žale kralju Vladislavu II. da će se morati pokoriti sultanu preko bosanskog paše ako ne dobiju pomoć (Turci ne poštuju primirje jer se Hrvatska u njemu ne pominje[3]).
- Despot Ivaniš Berislavić postavljen i za jajačkog bana, uzima Brod za sedište.
- Turski upad u Istru; iz okolice Šibenika ljudi bježe na Zlarin.
- 25. 3. - Ugarski palatin Emerik Perenj imenovan za hrvatskog bana (Ivan Zapolja je htio svog brata Jurja na tom mjestu).
- 24. 4. - Selim I zbacio oca Bajazita II - učestalije turske provale u susedne zemlje.
- ca. lipanj - Turska provala u Hrvatsku, zarobljeni ljudi i stoka, porušena neka sela zagrebačke biskupije.
- 22. 8. - Novi ban Emerik Perenj stigao u Zagreb (za banovca odredio kneza Ivana Karlovića, na jesen otišao u istočnu Slavoniju zbog turske opasnosti).
- 4. 11. - Bosanski Turci prodrli u Hrvatsku, napadaju Skradin.
- U Veneciji štampan ćirilični "Oficij s molitvama Bogorodici i 15 molitava svete Brigite" (→ Dubrovački ćirilski molitvenik).
- Toma Bakač "patron i tutor" Zagrebačke biskupije (1512-17).
- Posljednji spomen Buške županije u Lici.
- siječanj - Turske čete haraju Hrvatskom, ugrožen Knin, zamalo zauzeli Sinj (pet branitelja).
- ca. svibanj - Umjesto oboljelog Emerika Perenja, novi hrvatski ban (tj. upravitelj banije) je vespremski biskup i vrhovni blagajnik Petar Berislavić (do 1521).
- 15. 7. - Bula pape Lava X.: Toma Bakač proglašen legatom za sve sjeverne i istočne zemlje, sa punovlašću da pokrene križarski rat (u buli se pominje da je Sinj pao).
- 16. 8. - Ban Petar Berislavić potukao Turke kod Dubice (ranijih mjeseci bosanski Turci napali kraj između Une i Kupe, naročito Blinju kod Petrinje).
- Berislavić zatim imenovan i za vranskog priora i dubičkog župana.
- 13. 12. - Krsto Frankopan u habsburškoj službi uzeo Mlečanima Marano u Furlaniji.
- Papa Lav X. prvi put naziva Hrvatsku Antemurale Christianitatis.
- Toma Bakač preuzeo i Senjsku biskupiju (pominje se i Šimun Kožičić).
- veljača - Krsto Frankapan osvojio mletačke Udine i zatim cijelu Furlaniju.
- 16. 4. (Uskrs) - Kardinal Toma Bakač proglasio u Budimu papinsku bulu kojom navješta križarski rat protiv Turaka.
- Okupilo se mnogo seljaka, ali Bakač im poručio da više nisu potrebni, nakon Selimovog pisma da želi mir.
- maj - Pobuna kuruca u Mađarskoj - ubijanje plemića i paljenje dvorova, vođa im je Đerđ Doža.
- 5. 6. - Mlečani zarobili Krstu Frankopana (25. 3. ranjen u glavu) - u zarobljeništvu ostaje do 1519.
- rujan - Turci provaljuju u oblasti krbavskog kneza Ivana Karlovića i susjedne mletačke kotare u Dalmaciji; Karlović i vojvoda Kozulić krenuli za njima u Bosnu, ali odbijeni.
- prosinac - Turci osvojili kaštel kod Novigrada, zatim Karin Ivana Hranovića i grad Jurja Korlatovića (odveli stotine porobljenih), odbijeni od Perušića.
- Mletačka mornarica ugušila Hvarski ustanak.
- veljača - Turci provaljuju do Senja (papa Lav X. šalje pomoć hrvatskom banu i Ugarskoj).
- ožujak - Hrvatski ban Petar Berislavić u blizini mletačkog Šibenika, očekuje pojačanje iz Češke, sprema se protiv turskih osvajanja kod Novigrada (Karin, Korlat i dr.).
- travanj - Slavonski sabor u Križevcima, staleži ne žele ratovati preko Save, zbog čega im kralj prijeti.
- svibanj - Bosanski paša razbio bana Berislavića kod Novigrada, nakon što je ovaj upadao u Bosnu.
- 22. 7. - Bečki kongres, odn. Dvostruko venčanje između Habsburga i Jagelonaca - Vladislavljev sin Ludvig se oženio unukom cara Maksimilijana Marijom a njen brat Ferdinand (odn. privremeno sam Maksimilijan) se oženio Ludvigovom sestrom Anom - Ferdinandu će to 1526. doneti nasledstvo Češke i Ugarske-Hrvatske.
- Ban Berislavić uspio doprijemiti hranu u Jajce.
- 13. 3. - Umro češki i ugarsko-hrvatski kralj Vladislav II., nasleđuje ga maloletni sin Ludovik II. (do 1526).
- svibanj - Selim I nudi mir Ugarskoj, ali papa Lav X. odvraća i poziva evropske vladare na pomoć Hrvatskoj.
- 29. 9. - Ugarski sabor raspravlja o nestašici novca i ugroženosti Jajca i Hrvatske, ali u listopadu se razišao u neredu.
- Bosanski paša napada tvrđavu Klis i Skradin.
- Tutor Zagrebačke biskupija Toma Bakač dovršio utvrde oko Zagrebačke katedrale, uključujući Bakačevu kulu (porušeno 1906-07).
- svibanj, koncem - Ban Berislavić sa hrvatskim knezovima napada turski kaštel u blizini Skradina.
- srpanj, početkom - Građani Skradina dogovorili davati harač Turcima.
- 25. 7. - Zasebni sabor ugarskog nižeg plemstva u Tolni, predsjedava kraljevski personal Stjepan Verbeci - zaključci o odbrani Jajca i krajine.
- srpanj-kolovoz - Turci zauzeli poslednji ugarski kaštel u okolini Jajca, svađa bana Berislavića sa primasom Tomom Bakačom i palatinom Emerikom Perenjom; na bana se žali i općina Gradec.
- listopad - Sabor u Baču, izmirenje između velikaša i nižeg plemstva, uključujući bana Berislavića i ostale, određena pomoć za Jajce.
- Šimun Bakač novi zagrebački biskup.
- Molitvenik Krste i Apolonije Frankopan.
- ožujak - Krbavski knez Ivan Karlović dobija pomoć u Veneciji, njegov poslanik Stjepan Posedarski kod pape Lava X. (sačuvan njegov latinski govor).
- ca. 24. 6. - Ivan Karlović poražen u boju sa Turcima.
- 13/14. 10. - Krsto Frankapan pobjegao poslije pet godina iz mletačkog zarobljeništva (tj. iz francuskog Milana kamo je premješten u siječnju)[1] - opet je u habsburškoj službi.
- 12. 12. - Toma Niger, izaslanik bana Berislavića, u Rimu izlaže nevolje Hrvata (imenovan skradinskim biskupom).
BosnaUredi
- jun - Car Maksimilijan I poslao poverenika bosanskom paši Feriz-begu sa pozivom da napadne Mletke[4].
- rujan - listopad - Turci zauzeli Srebreničku banovinu (Srebrenik, Tešanj, Sokol i još dva mjesta).
- 1512/13 - Turci zauzeli Blagaj na Sani od Babonića (ali pominju se i druge godine).
- siječanj - Turci zauzeli Čačvinu (do 1718), Nutjak na Cetini, Vir (posljednje mjesto Hercegovine koje su Turci osvojili).
- 25. 5. - Srpski despot Ivaniš Berislavić po sopstvenom zahtevu razrešen dužnosti jajačkog bana.
- svibanj - Bosanski paša razbio bana Petra Berislavića kod Novigrada, nakon što je ovaj upadao u Bosnu.
- lipanj - Turci opsedaju Jajce do kolovoza (u pomoć došao palatin Emerik Perenj).
- Ban Berislavić uspeo doprijemiti hranu u Jajce, Turci zauzeli Bočac i Jezero.
- 26. 4. - Nakon Ahmed-paše Hercegovića, novi veliki vezir je Hadum Sinan-paša Borovinić.
- Zapis popa Vuka iz Sarajeva: "pravoslavne vere hrišćanske u ovoj zemlji [je] velika oskudica, tako da se ništa ne nalazi"[5].
- 22. 1. - Bitka kod Ridanije je odlučujuća Selimova pobeda, koji 3. 2. ulazi bez otpora u Kairo; poginuo veliki vezir Hadum Sinan-paša Borovinić.
- Od Bosanske vikarije nastaju dvije franjevačke provincije: Bosna Srebrena (područje pod turskom vlašću) i Bosna Hrvatska.
- veljača/ožujak - Nakon što je ban Petar Berislavić upao u Bosnu, u boju pobedio bosanskog sandžakbega[6].
- srpanj-kolovoz - Turci zauzeli poslednji ugarski kaštel u okolini Jajca.
- ca. 11. 11. - Izgladnela ugarska posada Jajca zarobila turski karavan sa hranom iz Bočca.
- siječanj-veljača - Ban Petar Berislavić s vojskom donio hranu u Jajce.
- Turci zauzeli Kotor-Varoš; utvrđuju Jezero kod Jajca[7].
- Zvonik se prvi put pominje u obliku Zvornik.
Srbija, Crna Gora, SrbiUredi
- 12. 3. - Mircea III Dracul nakratko postaje vladar Vlaške, nakon što je njegov otac Mihna Zli ubijen od Dmitra Jakšića, pristalice njegovih vlaških protivnika.
- Despot Ivaniš Berislavić postavljen i za jajačkog bana, uzima Brod za sedište; u leto ove godine kralj Vladislav II. piše o lošem stanju beogradske tvrđave (ruina muri pene esse desolatum).
- Sazidana srpska crkva u Komoranu/Komarnu (Eparhija budimska).
- jesen - Kapetan Donje Ugarske Stjepan Bator odbio Turke kod Beograda[8].
- Naseljeno selo Bežanija kod Zemuna.
- Neagoe Basarab je novi vladar Vlaške (do 1521) - prijatelj Maksima Brankovića[4], pokrovitelj mnogih manastira.
- Sretenjska crkva u Krušedolu, prvobitno ženski manastir (zadužbina Mati Angeline).
- Oružani međustaleški sukob u mletačkom Baru, 62 poginulih, uspostavljena dva gradska vijeća, patricijsko i pučko[9].
- Skender-beg Crnojević poslat da upravlja Crnom Gorom, sledeće godine označenom kao poseban sandžak, ostaje do smrti 1528-30.
- Gazi Bali-beg Jahjapašić smederevski sandžakbeg (do 1515).
- Erdeljski vojvoda Ivan Zapolja provalio do turskog Smedereva i uzeo mnogo plijena[8]; iste godine upao u kraljevski dvor u Budimu tražeći princezu Anu za ženu[10].
- Maksim Branković postao beogradski mitropolit (do smrti 1516).
- januar? - Umro despot Ivaniš Berislavić, ostaje maloletni sin Stevan i despotica Jelena rođ. Jakšić.
- maj - Pobuna kuruca u Mađarskoj - ubijanje plemića i paljenje dvorova, vođa im je Đerđ Doža.
- Crna Gora izdvojena iz skadarskog sandžaka, do 1528. njome vlada Skenderbeg Crnojević.
- 11. 2. - Mučeništvo Đorđa Kratovca u Sofiji.
- 6. 5. - Bali-beg smederevski porazio Ivana Zapolju pod Avalom (Žrnovom), ovaj je pri tome izgubio topove i municiju dovezene sa beogradske tvrđave, koji do 1521. neće biti nadoknađeni.
- 18. 1. - Umro beogradski arhiepiskop Maksim i bivši despot Đorđe Branković, sahranjen u svojoj zadužbini Krušedolu - ovim se završavaju mnogi srpski letopisi i spiskovi stare gospode[4], mada se titula despota koristi još par decenija.
- Andronik Kantakuzin s braćom podigao crkvu sv. Jovana Preteče kod Leskovca[11].
- Vesti o napadu turskih četa na Beograd[12].
- 1519-38 - Božidar Vuković iz Podgorice štampa crkvene knjige i tekstove u Veneciji[13], prva knjiga je Služabnik.
ReferenceUredi
- ↑ 1,0 1,1 V. Klaić, str. 246
- ↑ V. Klaić, str. 247
- ↑ V. Klaić, str. 248
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 V. Ćorović, Srpska despotovina u Sremu, rastko.rs
- ↑ V. Ćorović, Književnost u Bosni i Hercegovini, rastko.rs
- ↑ V. Klaić, str. 283
- ↑ V. Klaić, str. 286
- ↑ 8,0 8,1 Klaić, str. 254
- ↑ L. Ćoralić, Staleški raskol - tragom građe o društvenim sukobima u Baru, str. 66, hrcak.srce.hr/file/26698
- ↑ Klaić, str. 261
- ↑ Gojko Subotić, Umetnost od pada srpskih država pod tursku vlast do Velike seobe (1459-1690), rastko.rs
- ↑ V. Klaić, str. 275
- ↑ Ćorović, Obnova pećke patrijaršije, rastko.rs
- Vjekoslav Klaić, Svezak drugi: dio treći.... Treća knjiga: Doba kralja Matijaša Korvina i Jagelovića (1458-1526) (archive.org)
