Pokušaj stvaranja Balkanske Federacije – razlika između verzija
Uklonjeni sadržaj Dodani sadržaj
m Разне исправке |
|||
Red 19:
Sa prvog zasedanja [[Antifašističko veće narodnog oslobođenja Albanije|Antifašističkog veća narodnog oslobođenja Albanije]] (AVNOA) u Permetu [[24. 5.|24. maja]] [[1944]]. poslat je telegram Titu u kome se kaže da je borba naroda Jugoslavije "garantija bratstva balkanskih naroda i ostvarenja ideje balkanske konfederacije".<ref>Vladimir Dedijer, Jugoslovensko-albanski odnosi (str. 94.), Beograd 1949.</ref> Još u toku rata stvarali su se svojevrsni pokroviteljski odnosi KPJ prema [[KP Albanije]]. Poslije rata, veze između Moskve i Tirane su se ostvarivale preko Jugoslovena, uključujući i isporuku naoružanja.<ref name="Popović"/>
Povezivanje i Albanije se dešavalo u svim oblastima. Jugoslavije je slala Albaniji stručnjake svake vrste, isporučivala je hranu, mada je i sama oskudevala.<ref>[http://uciteljneznalica.org/item-Susreti%20sa%20Staljinom-793.htm Milovan Đilas, Susreti sa Staljinom] (str. 76)</ref> Za vrijeme sovjetsko-jugoslovenskih razgovora u Moskvi, u maju 1946. godine, Staljin nije imao ništa protiv želje Jugoslovena da uključe Albaniju u FNRJ.<ref name="Popović"/>
[[1. 7.|1. jula]] [[1946]]. godine zaključen je Ugovor o prijateljstvu i saradnji između FNR Jugoslavije i NR Albanije.<ref name="Vickers">[http://books.google.com/books?id=IzI0uOZ2j6gC&pg=PA170&dq=%22Balkan+Federation%22&as_brr=3&client=firefox-a&cd=8#v=onepage&q=%22Balkan%20Federation%22&f=false Miranda Vickers, The Albanians: a modern history]</ref> Postignut je dogovor o vođenju jedinstvene ekonomske politike i formiranju mješovitih jugoslovensko-albanskih preduzeća.
Dio albanskog rukovodstva je bio protiv "totalnog upada Jugoslovena u najrazličitije sfere albanskog življenja", protiv čega je januara [[1947]]. godine javno ustao albanski ministar ekonomije [[Nako Spiru]]. On je od Beograda optužen za sabotažu ekonomske saradnje, a od ostatka albanskog rukovodstva za šovinizam. Ubrzo potom je izvršio samoubistvo, čime je otpočelo zaoštravanje albansko-jugoslovenskih odnosa.<ref>[http://uciteljneznalica.org/item-Susreti%20sa%20Staljinom-793.htm Milovan Đilas, Susreti sa Staljinom] (str. 77)</ref>
Red 37:
U jesen 1944. godine na sastanku jugoslovenske i bugarske delegacije se raspravljalo o federaciji. [[Georgi Dimitrov]] je 23. novembra 1944. zapisao u svom dnevniku "tada smo se dogovorili o pripremi za sklapanje saveza između Bugarske i Jugoslavije, imajući u vidu perspektivu stvaranja zajedničke federacije Južnih Slovena".<ref name="Popović">[https://www.scribd.com/doc/100756062/Danijela-D-POPOVI%C4%86-REZOLUCIJA-INFORMBIROA-I-1948-GODINA-U-O%C4%8CIMA-RUSKIH-ISTORI%C4%8CARA-I-ISTRA%C5%BDIVA%C4%8CA Rezolucija Informbiroa i 1948. godina u očima ruski historičara i istraživača]</ref> U predlogu Sporazuma o savezu, koji su razradili dvojica lidera BKP G. Dimitrov i V. Kolarev, je stajalo:
{{citiranje|Ovaj savez će biti važan korak za povezivanje svih balkanskih naroda, radi zaštite od bilo kakve agresije i radi objezbjeđivanja sigurnosti i prosperiteta na Balkanu.<ref name="Popović"/>}}
Između Jugoslavije i Bugarske su postojale nesuglasice oko forme ujedinjenja. Bugari su predlagali da se zajednička država organizuje na principima konfederacije, a Jugosloveni su insistirali da Bugarska uđe u sastav već postojeće [[FNRJ]] sa istim pravima kao ostale republike. Staljin nije odobravao "upijanje" Bugarske u jugoslovensku federaciju, ali jeste ujedinjenje.<ref name="Popović"/>
Red 43:
U februaru 1945. godine na Jaltskoj konferenciji Velika Britanija i SAD-a su istupili protiv zaključenja Sporazuma o ujedinjenju i uzajamnoj pomoći između Bugarske i Jugoslavije. Oni su smatrali da Bugarska, koja se nalazi u fazi primirja, ne može da zaključi takav sporazum. SSSR nije želeo prkositi britanskom "vetu". Sovjetska vlada je predložila da se sačeka sa bugarsko-jugoslovenskim ujedinjenjem, dok Bugarska potpiše mirovni ugovor. O tome je dogovoreno u Moskvi na sastanku sovjetskih rukovodilaca i jugoslovenske delegacije, koju je predvodio Tito, 7. juna 1946. godine.<ref name="Popović"/>
Konačno, Jugoslavija i Bugarska su nakon sastanka na Bledu, od 30. jula do 1. avgusta 1947. godine, potpisali Sporazum o prijateljstvu, saradnji i uzajamnoj pomoći. U Sporazumu je bio paragraf o uspostavljanju tijesne veze, zbog čestih pograničnih provokacija o strane grčkih monarhista i zajednički stav dvije zemlje prema Anketnoj komisiji, formiranoj po odluci Savjeta bezbjednosti OUN, kao i zabrana ulaska njenim predstavnicima na teritoriju Jugoslavije i Bugarske.<ref name="Popović"/> Međutim, Staljin je već [[8. avgust]]a 1947. upozorio da će obnarodovanje ujedinjenja, prije ratifikacije mirovnog ugovora, biti iskorišćeno od Amerikanaca i Engleza za povećanje vojne pomoći Grčkoj i Turskoj, mada je do stupanja na snagu mirovnog ugovora ostalo samo mjesec dana. Titu i Dimitrovu 12. avgusta 1947. godine bili su uručeni identični telegrami od Staljina povodom toga. Dimitrov je odmah sljedećeg dana 13. avgusta uputio u Beograd šifrovani telegram, čiji je sadržaj bio:
{{citiranje|Neophodno je poništiti ovaj akt do nastupanja povoljnih okolnosti i konsultacija sa SSSR-om.<ref name="Popović"/>|Telegram Georgi Dimitrova Titu od 13. avgusta 1947.}}
Mirovni ugovor sa Bugarskom, stupio je na snagu u septembru 1947. godine. 14. septembra G. Dimitrov je dobio sljedeći telegram iz Moskve: "16. septembra stupa na snagu potpisani mirovi ugovor. Mislim da Vlade Bugarske i Jugoslavije mogu pristupiti ostvarivanju sporazuma o prijateljstvu i međusobnoj pomoći. Druškov (Staljin) Aleksejev (Molotov)".<ref name="Popović"/>
Red 57:
U septembru 1947. održan je III plenuma CK KPG na jugoslovenskoj teritoriji, na kojem je odobren plan za stvaranje takozvane Slobodne Grčke sa centrom u Solunu i donesena je odluka da se tri puta uveća brojnost Demokratske armije Grčke do proljeća, i da se formira korpus koji bi zauzeo [[Solun]].<ref name="Popović"/>
U decembru 1947. godine grčki komunisti su formirali Privremenu demokratsku Vladu Grčke, računajući da će ih priznati Beograd, Sofija i, možda, Moskva. Krajem decembra, preko beogradskog radija, Komunističke partije Grčke i privremena Vlada čestitali su Novu godinu grčkom narodu. Samim tim, Jugoslavija se pojavila kao glavni partner KP Grčke. Grčka vlada je, iz Atine, oštro reagovala i uručila notu jugoslovenskom otpravniku poslova u Grčkoj, zbog javnog saopštenja o formiranju PDVG-a, a takođe i u vezi sa radom radiostanice “Slobodna Grčka” na jugoslovenskoj teritoriji.<ref name="Popović"/>
Formiranje privremene Vlade Grčke je shvaćeno u Vašingtonu kao opasnost od otvorene vojne podrške Jugoslavije i Bugarske grčkim partizanima. U izvještaju Ministarstva odbrane SAD se naglašava da bi priznavanje privremene demokratske vlade Grčke bilo kršenje rezolucije OUN od 21. oktobra 1947, i osuđuju se aktivnosti Albanije, Bugarske i Jugoslavije, koje se mogu shvatiti kao oružani napad (u slučaju slanja oružanih formacija) na člana OUN - Grčku.<ref name="Popović"/>
Red 65:
[[Datoteka:Drug Tempo u dolini Karadžove 1943.jpg|thumb|[[Svetozar Vukmanović|Drug Tempo]] pozdravlja Prvu makedonsku brigadu i grčke partizane u dolini Karadžove 1943.]]
Prema memoarima [[Svetozar Vukmanović|Svetozara Vukmanovića]], kada su formulisali političke ciljeve partizanske borbe u Makedoniji [[1943]]. godine, našli su se pred dilemom: da li kao neposredan cilj postaviti oslobođenje i ujedinjenje makedonskog naroda? Dogovoreno je da se u prvo vreme ograniče na oslobođenje Makedonije u sastavu Jugoslavije, i da se bore za pobedu narodno oslobodilačkog pokreta u okolnim zemljama, koji će priznati makedonskom narodu slobodu i ravnopravnost. Tako će, kada sazru uslovi za Balkansku federaciju, u njoj biti slobodna i ujedinjena Makedonija.<ref name="automatski generisano2">[http://znaci.net/00003/495.htm Svetozar Vukmanović Tempo: REVOLUCIJA KOJA TEČE - MEMOARI, knjiga I] (str. 407-408)</ref> Ovo je izazvalo izvesne otpore. Grupa Makedonaca je izdala proglas zahtevajući slobodu i ujedinjenje cele Makedonije kao neposredan cilj borbe. S druge strane, rukovodstvo bugarskog Otečestvenog fronta izjasnilo se da priznaje makedonskom narodu pravo na samoopredeljenje ali s tim da se Makedonija ne sme prisajediniti ni jednoj balkanskoj državi.<ref name="automatski generisano2" />
[[1944]]. godine [[Komunistička partija Bugarske]], [[Komunistička partija Jugoslavije]] i [[Savez komunista Makedonije|Komunistička partija Makedonije]] nalaze rešenje za stari srpko-bugarski spor oko oblasti Makedonije, priznajući poseban makedonski identitet i pravo na ujedinjene makedonskog naroda. Sukladno tome, dogovorena je kulturna autonomija za [[pirinska Makedonija|pirinsku Makedoniju]] u Bugarskoj.<ref>[http://www.segabg.com/online/new/articlenew.asp?sid=2009111900040001301 Иван Петрински, „Малкият СССР” на Балканите остава само проект]</ref>
Makedonski jezik je oformljen kao književni jezik 1944 godine. Bugarska je u Pirinskoj Makedoniji uvela novi makedonski književni standard u školama. Jugoslavija je takođe u škole uvela makedonski. Zvanična bugarska politika je podsticala upisivanje žitelja [[pirinska Makedonija|pirinske Makedonije]] na popisu kao Makedonaca, tokom Kulturne autonomije Pirinske Makedonije 1944-1948.<ref>[https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Telegrama_makedonizam1.jpg File:Telegrama makedonizam1.jpg - Wikimedia Commons<!-- Botovski generisani naziv -->]</ref> Slično izjašnjavanje je poticala i službena jugoslovenska politika u vardarskoj Makedoniji. Takođe, bugarsko ministarstvo prosvete je 30. januara naložio da se istorija oblasti Makedonije izučava posebno od bugarske istorije.<ref>[https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Bulgarian_state_program_about_Pirin_Macedonia.JPG File:Bulgarian state program about Pirin Macedonia.JPG - Wikimedia Commons<!-- Botovski generisani naziv -->]</ref>
Istovremeno, makedonski [[Narodno osloboditelen front]] se u Grčkoj borio za ujedinjenje Makedonaca.
Red 76:
[[Datoteka:NS024206 - USS Franklin D. Roosevelt at anchor at Piraeus, Greece in September 1946.jpg|minijatura|Američki nosač aviona Franklin Roosevelt u Grčkoj, septembar [[1946]].]]
Zapad je [[1945]]. godine, kada se saznalo o planovima bugarsko-jugoslovenskog zbližavanja, izrazio krajnje negativan stav o ideji bugarsko-jugoslovenske federacije, zbog straha da će imati teritorijalne pretenzije prema Grčkoj, kada je u pitanju [[Egejska Makedonija]].
U jeku građanskog rata u Grčkoj tokom ljeta [[1947]]. godine u [[Savjet bezbjednosti Ujedinjenih nacija|Savjetu Bezbjednosti OUN]] vodio se pravi verbalni rat između predstavnika SAD sa jedne, i SSSR-a i Jugoslavije, sa druge strane, u vezi optuživanja Albanije, Bugarske i Jugoslavije povodom njihovih "prijetnji miru".<ref name="Popović"/> Jugoslovensko-bugarski savez je kod zapadnih zemalja bio shvaćen kao ozbiljna prijetnja Grčkoj i njihovim interesima u tom regionu.<ref name="Popović"/> Nakon jugoslovensko-bugarskog sporazuma, pariski "Mond" od [[23. jul]]a [[1947]]. godine je pisao "Nema sumnje da se radi o postavljanju novog kamena temeljca za stvaranje Istočnog bloka". Američki novinari su jednodušno ocijenili da ovaj Sporazum prijeti Grčkoj i pretpostavljali su da je na pregovorima raspravljano o stvaranju autonomne makedonske države.<ref name="Popović"/>
Red 84:
== Reakcije Staljina ==
Staljin je govorio jugoslovenskoj delegaciji da se slaže "da Jugoslavija proguta Albaniju", iako je [[Milovan Đilas]] negodovao da "to nije gutanje nego ujedinjenje".<ref name="automatski generisano1" /> Ipak, on je skrenuo pažnju Jugoslovenima na mogućnost komplikovanja odnosa sa Engleskom, zbog njihove politike u regionu:
[[Datoteka:CroppedStalin1943.jpg|minijatura|185px|Staljin]]
Red 91:
Staljin je na razgovoru sa jugoslovenskom delegacijom u Moskvi podržavao ujedinjenje Jugoslavije i Bugarske, a potom i Albanije (tim redom), ali govorio da se ustanak u Grčkoj mora stišati (upotrebio je izraz "svernut" - saviti, zavrnuti), odnosno da se grčki partizani moraju ostaviti na cedilu, jer je Amerika, "najjača sila na svetu", rešena da interveniše.<ref>[http://uciteljneznalica.org/item-Susreti%20sa%20Staljinom-793.htm Milovan Đilas, Susreti sa Staljinom] (str. 102-103)</ref>
Sovjetsko-jugoslovenski odnosi su zaoštreni poslije [[19. januar]]a 1948. godine, kada je Tito zatražio albanskom predsjedniku [[Enver Hodža|Enveru Hodži]] da ustupi bazu za razmještanje jedne jugoslovenske divizije u Južnoj Albaniji, usled opasnosti od upada Grka na albansku teritoriju uz podršku "Anglo-amerikanaca". Tito je ovo učinio bez konsultacija sa Moskvom.<ref name="Popović"/> Kada je Staljin prigovorio protiv toga, Tito mu je odgovorio da će "''prihvatiti prihvatiti taj savjet, ali, u slučaju da Grčka zauzme Južnu Albaniju, onda će Jugoslavija zajedno sa Sovjetskim Savezom kusati tu kašu''".<ref name="Popović"/>
U uzvratnom telegramu iz Moskve od 1. februara se naglašavalo da između dvije Vlade postoje ozbiljna neslaganja. Tito je izjavio da nije očekivao da "sovjetska vlada pridaje toliki značaja ovoj stvari", primijetivši da je tokom ljeta 1947. u Albaniji bio privremeno dislociran jugoslovenski avijatičarski puk i tim povodom nije bilo zamjerki od strane sovjetske vlade.<ref name="Popović"/>
Red 105:
Po povratku iz Moskve, jugoslovenska delegacija je podnijela izvještaj, nakon čega je na sjednici Politbiroa CK KPJ [[1. mart]]a 1948. zaključeno da "SSSR ne želi da vodi računa o interesima Jugoslavije". 18. marta 1948. je rukovodilac grupe sovjetskih vojnih savjetnika u Jugoslaviji, general Barskov obavijestio Tita da je Vlada SSSR-a odlučila da opozove sve vojne instruktore jer su "okruženi neprijateljstvom". Tito je u odgovoru Moskvi 20. marta 1948. odbacio optužbe za neprijateljstvo prema SSSR-u. On je zatražio da "Vlada SSSR-a otvoreno izjavi o čemu se ovdje radi".<ref name="Popović"/>
Kao odgovor 27. marta 1948. godine je stiglo pismo sa potpisom Staljina i Molotova u ime CK KPSS u kome se taksativno navode svi "antisovjetski" istupi jugoslovenskih rukovodilaca, tipa "degeneracija KPSS", "velikodržavni šovinizam u SSSR-u", "ekonomsko porobljavanje Jugoslavije" i da je "samo Jugoslavija nosilac revolucionarnog socijalizma". U pismu su poimenično navedena četvorica "sumnjivih marksista" iz rukovodstva KPJ - ministar unutrašnjih poslova A. Ranković, načelnik političke uprave JNA S. Vukamnović Tempo, M. Đilas, B. Kidrič, dok je A. Velebit, zamjenik ministra spoljnih poslova, označen kao engleski špijun.
Na Plenumu CK KPJ, 12. i 13. aprila 1948, koji je sazvan u strogoj tajnosti, raspravljano je o odnosima sa SSSR-om. Tito je smatrao da se konflikt javio zbog Albanije i odluke o upućivanju jugoslovenske pješadijske divizije u Korču, kao i zbog jugoslovensko-bugarskog dogovora na Bledu. Tito je izjavio da se ne treba složiti sa kritikom, navedenom u Staljinovom pismu jer je ono "rezultat teške klevete, netačnog i pogrešnog informisanja". Skoro svi koji su učestvovali u raspravi, kategorički su odbili optužbe da se Jugoslavija ne slaže sa spoljnopolitičkom linijom SSSR-a. Jedini koji se nije složio sa opštim mišljenjem bio je [[Sreten Žujović]], koji je izjavio: "Kuda da se ide dalje, ako se zauzme takav stav protiv SSSR-a?". U daljem svom izlaganju, Žujović je postavio retoričko pitanje:
{{citat|"Šta će se desiti u međunarodni odnosima zbog našeg stava? Gdje je naše mjesto? U kojem lageru? Je li naše mjesto između SSSR-a i imperijalističkog bloka? Naše ekonomske mogućnosti i teoretski stavovi o "izgradnji socijalizma" ostaće da vise u vazduhu, ako mi ne pođemo linijom saradnje, koja će povezivati našu i sovjetsku ekonomiju".<ref name="Popović"/>|[[Sreten Žujović]]}}
Članovi CK KPJ su izjavu Žujovića okvalifikovali kao pokušaj razbijanja CK i Partije. Sutradan 13. aprila, na adresu Plenuma je stiglo pismo od A. Hebranga, koji je, takođe, podržavao Staljina. Na Plenumu je donesena odluka da se ispita antipartijska i antidržavna djelatnost Žujovića i Hebringa, zbog čega je formirana specijalna komisija.<ref name="Popović"/>
Od 20. do 28. juna [[1948]]. je održano savetovanje [[Kominform]]a u Bukureštu, na kojem je izglasana rezolucija protiv Jugoslavije, čime je počeo otvoren sukob i blokada Jugoslavije. Ocenjeno je da su jugoslovenski rukovodioci “pošli putem odcjepljenja od jedinstvene socijalističke fronte protiv imperijalizma, putem izdaje međunarodne solidarnosti radnog naroda i putem prelaska na pozicije nacionalizma”. U zaključku, “zdravi elementi” unutar KPJ pozivaju se na svrgavanje Titova vodstva.<ref name="jutarnji">[http://www.jutarnji.hr/sezdeset-godina-rezolucije-informbiroa/255342/ Šezdeset godina rezolucije Informbiroa]</ref> Malo je ko vjerovao da će Tito ostati na vlasti.<ref name="Popović"/>
Red 122:
Istovremeno su počeli staljinistički obračuni sa rukovodiocima naklonjenim Jugoslaviji u susednim državama. Maja [[1949]]. je održano suđenje u [[Tirana|Tirani]], rukovodiocu [[Komunistička partija Albanije|KP Albanije]] [[Koči Dzodze|Kočiju Dzodzeu]] pod optužbama da je podržavao Tita i radio protiv Informbiroa. Dodze je osuđen na smrt i streljan [[11. jun]]a 1949. godine.
Pritisnuta i sa Istoka i sa Zapada, Jugoslavija je zatvorila granicu grčkim partizanima u julu [[1949]]. i raspustila njihove kampove unutar Jugoslavije.
Jula [[1949]]. je preminuo predsednik Bugarske, i veliki zastupnik ujedinjenja sa Jugoslavijom [[Georgi Dimitrov]] u sanatorijumu pored Moskve. Neki sumnjaju da je otrovan, jer se Staljinu nije svidela ideja Balkanske federacije nad kojom ne bi imao kontrolu, ni njegova bliskost sa Titom.<ref <ref name="books.google.com">http://books.google.com/books?id=Tu2W_Pz_jjwC&pg=PA181</ref><ref name="ReferenceA">http://books.google.com/books?id=ME2wkYh-qAUC&pg=PA131</ref> Drugi odbacuju te tvrdnje.
Red 141:
[[Kategorija:Historija Balkana]]
[[Kategorija:Hladni rat]]
[[Kategorija:Historija Jugoslavije]]
[[Kategorija:Istorija Bugarske]]
Linija 151 ⟶ 150:
[[Kategorija:Drugi svjetski rat u Jugoslaviji]]
[[Kategorija:Grčki građanski rat]]
[[Kategorija:Albanija u Drugom
[[Kategorija:Kosovo i Metohija u Narodnooslobodilačkoj borbi]]
| |||