|
'''Renesansa u Nizozemskim''' bila je kulturološki period [[sjevernoevropska renesansa|sjeverne renesanse]] koji se desio oko 16. vijeka u [[nizozemske|Nizozemskim]] (današnja [[Belgija]], [[Nizozemska]] i [[Francuska Flandrija]]).
Kultura u Nizozemskim pri kraju 15. vijeka bila je pod utjecajem [[talijanska renesansa|talijanske renesanse]], putem trgovine kroz [[Bruges]] kojom se Flandrija obogatila. Njezina vlastela naručivala je umjetnike koji su postali poznati u čitavoj Evropi. U nauci je predvodio [[anatomija|anatom]] [[Andreas Vesalius]]; u [[kartografija|kartografiji]], karte [[Gerardus Mercator|Gerardusa Mercatora]] pomagale su istraživačima i navigatorima. U umjetnosti, [[holandsko i flamansko renesansno slikarstvo]] obuhvatalo je sve od neobičnih djela [[Hieronymus Bosch|Hieronymusa Boscha]] do prikaza svakodnevnog života [[Pieter BrueghelBreughel Stariji|Pietera Brueghela Starijeg]]. U arhitekturi, muzici i književnosti kultura Nizozemskih je također prešla u renesansni stil.
== Geopolitička situacija i pozadina ==
Dva faktora odredila su sudbinu te regije u 16. vijeku. Prvi je bio ujedinjenje sa Španskim kraljevstvom 1496. kroz brak [[Philip I. Lijepi|Philipa Lijepog]] od [[vojvoda Burgundije|Burgundije]] i [[Juana I od Kastilje|Juane od Kastilje]]. Njihov sin, Karlo V., rođen u [[Gent]]u, naslijedio je najveće carstvo na svijetu, te je time [[Sedamnaest Provincija|Nizozemska]], iako istaknut dio carstva, postala ovisna o velikoj stranoj snazi.
Drugi faktor uključivao je religijske procese. [[Srednji vijek]] je dao nove oblike religioznog razmišljanja. Praksa [[Devotio Moderna]], na primjer, bila je naročito snažna u toj regiji, dok su kritike [[Katolička crkva|Katoličke crkve]] iz 16. vijeka koje su se proširile širom Evrope također zahvatile Nizozemske. [[renesansni humanizam|Humanisti]] poput [[Erazmo Roterdamski|Desideriusa Erasmusa od Rotterdama]] bili su kritični, ali ostali odani crkvi. Međutim, širenje [[reformacija|reformacije]], koje je započeo [[Martin Luther]] 1517. godine, na kraju je dovelo do otvorenog rata. Reformacija, naročito ideje [[John Calvin|Johna Calvina]], dobile su značajnu podršku u Nizozemskim, te nakon [[ikonoklazam|izbijanja ikonoklazma]] 1566. Španija je pokušala zaustaviti protok i održati autoritet [[Tridentski koncil|posttridentske]] crkve putem sile uvevši [[Fernando Álvarez de Toledo, vojvoda Albe|Fernanda Álvareza od Toleda, vojvodu Albe]].<ref name="Kamen">{{cite book | last =Kamen | first = Henry | year = 2005 | title = Spain, 1469–1714, A Society of Conflict | edition = 3rd | publisher = Pearson Education | location = Harlow, United Kingdom | url = http://www.pearsoned.co.uk | isbn = 0-582-78464-6}}</ref> Represija koja je uslijedila dovela je do [[holandska pobuna|holandske pobune]], početka [[osamdesetogodišnji rat|Osamdesetogodišnjeg rata]], te osnivanja [[Nizozemska Republika|Nizozemske Republike]] u sjevernim provincijama. Nakon toga, Južna Nizozemska postala je utvrda [[kontrareformacija|kontrareformacije]], dok je [[kalvinizam]] postao glavna religija onih na snazi u Nizozemskoj Republici.
=== Utjecaj talijanske renesanse ===
[[Image:Holbein-erasmus.jpg|thumb|upright|[[Erazmo Roterdamski|Desiderius Erasmus]] 1523. godine]]
TradeTrgovina inu theluci port ofu [[Bruges]]u andi thetekstilna textile industryindustrija, mostlyvećinom inu GhentGentu, turnedpretvorili Flanderssu intoFlandriju theu wealthiestnajbogatiji partdio ofSjeverne NorthernEvrope Europekrajem at the end of the 15th15. centuryvijeka. TheBurgundijski Burgundiandvor courtpretežno dwelledje mostlyobitavao inu BrugesBrugesu, GhentGentu andi [[BrusselsBrisel]]u. TheVlastela noblesi andtrgovci richmogli traderssu weredavati ableumjetnicima to commission artistsnarudžbe, creating astvorivši classklasu ofvrlo highlyvještih skilledslikara paintersi andmuzičara musicianskoji whosu werebili admiredcijenjeni andi requestedtraženi aroundna thečitavom continentkontinentu.<ref name="Heughebaert">{{cite book | last = Heughebaert | first = H. |author2=Defoort, A. |author3=Van Der Donck, R. | year = 1998 | title = Artistieke opvoeding | publisher = Den Gulden Engel bvba. | location = Wommelgem, Belgium | isbn = 90-5035-222-7}}</ref>
ThisTo ledje todovelo frequentdo exchangesčestih betweenrazmjena theizmeđu LowNizozemskih Countriesi andsjeverne Northern ItalyItalije. ExamplesPrimjeri toga aresu Italiantalijanski architectsarhitekti [[Tommaso Vincidor]] andi [[Alessandro Pasqualini]], whokoji workedsu inradili theu LowNizozemskim Countriesveći fordio mostsvojih of their careerskarijera, Flemishflamanski painterslikar [[Jan Gossaert]], whosečija visitje toposjeta Italy inItaliji 1508. in the companyu ofdruštvu [[PhilipFilip of BurgundyBurgundijski, Bishopbiskup of UtrechtUtrechta|PhilipPhilipa of BurgundyBurgundijskog]] left aostavila deepdubok impressionutisak,<ref name="Janson"/> musicianmuzičar [[Adrian Willaert]] whokoji madeje pretvorio [[Venicevenecija|Veneciju]] into the most importantu musicalnajvažniji centremuzički ofcentar itssvog timevremena<ref name="Heughebaert"/> (seevidjeti [[VenetianVenecijanska Schoolškola (musicmuzika)|VenetianVenecijanska Schoolškola]]) andi [[Giambologna]], aflamanski Flemishkipar sculptorkoji whoje spentproveo hissvoje mostnajproduktivnije productivegodine years inu [[Florencefirenca|Firenci]].
Prije 1500. godine, talijanska renesansa je imala malo do nikakvog utjecaja iznad Alpa. Nakon toga počinju se primjećivati renesansni utjecaji, ali, za razliku od talijanske renesanse, gotički utjecaji ostali su značajni. Oživljavanje klasičnog perioda također nije centralna tema kao u Italiji, "preporod" se prikazuje više kao povratak prirodi i ovosvjetskoj ljepoti.<ref name="Heughebaert"/>
Before 1500, the Italian Renaissance had little or no influence above the Alps. After this we begin to see Renaissance influences, but unlike the Italian Renaissance, Gothic elements remain important. The revival of the classical period is also not a central theme like in Italy, the "rebirth" shows itself more as a return to nature and earthly beauty.<ref name="Heughebaert"/>
== Renesansa u Nizozemskim ==
=== Umjetnost ===
{{main|DutchHolandsko andi Flemishflamansko Renaissancerenesansno paintingslikarstvo}}
[[Image:Hieronymus Bosch - The Garden of Earthly Delights - Hell.jpg|thumb|upright|''HellPakao'', thedesna rightploča panel from the triptychtriptiha ''[[TheVrt Garden of Earthly Delightsnaslade]]'' by [[Hieronymus Bosch|Hieronymusa Boscha]]]]
[[Image:Bruegel, Pieter de Oude - De val van icarus - hi res.jpg|thumb|250px|left|''[[LandscapePejzaž withsa theIkarovim Fall of Icaruspadom]]'' afterprema [[Pieter Bruegel theStariji|Pieteru Breugelu ElderStarijem]]]]
[[Rano nizozemsko slikarstvo|Slikarstvo 15. vijeka u Nizozemskim]] još uvijek pokazuje snažne religijske utjecaje, suprotno germanskom slikarstvu. Čak i nakon 1500. godine, kada se renesansni utjecaj počinje primjećivati, utjecaj majstora iz prethodnog vijeka vodi većinom religijskom i narativnom stilu slikanja.
[[Early Netherlandish Painting|15th-century painting in the Low Countries]] still shows strong religious influences, contrary to the Germanic painting. Even after 1500, when Renaissance influences begin to show, the influence of the masters from the previous century leads to a largely religious and narrative style of painting.
ThePrvi firstslikar painterkoji showingpokazuje theosobine marksnovog ofdoba the new era isje [[Hieronymus Bosch]]. HisNjegova workdjela issu strangečudna andi fullpuna ofnaizgled seeminglyiracionalnog irrationalslikovitog imageryizlaganja, makingčineći itga difficultteškim toza interpretrazumijevanje.<ref name="Janson"/> MostPrije ofsvega allse itčini seemsiznenađujuće surprisingly modernmodernim, introducing a world of dreamsuvodeći thatsvijet highlysnova contrastskoji withje theu traditionalsnažnom stylekontrastu ofsa thetradicionalnim Flemishstilom mastersflamanskih ofmajstora hisnjegovog dayvremena.
AfterPoslije 1550. theflamanski Flemishi andholandski Dutchslikari painterspočinju beginpokazivati toviše showzanimanja moreza interestprirodu ini nature and in beautyljepotu ''an sich'', leadingšto toje adovelo styledo thatstila incorporateskoji Renaissanceinkorporira elementsrenesansne elemente, butali remainsostaje veryvrlo farudaljen fromod theelegantne elegantlakoće lightnesstalijanske ofrenesansne Italian Renaissance art,umjetnosti<ref name="Heughebaert"/> andi directlyvodi leadsdirektno todo thetema themesvelikih offlamanskih thei great Flemish and Dutchholandskih [[Baroquebarok]]nih paintersslikara: landscapespejzaža, stillmrtve lifesprirode andi genrežanrovskog paintingslikarstva - scenes fromscena everydayiz lifesvakodnevnice.<ref name="Janson"/>
ThisOva evolutionevolucija isvidi seense inu the works ofdjelima [[Joachim Patinir|Joachima Patinira]] andi [[Pieter Aertsen|Pietera Aertsena]], butali thepravi truegenij geniusmeđu amongtim theseslikarima paintersbio wasje [[Pieter BrueghelBruegel the ElderStariji]], wellpoznat knownpo forsvojim hisprikazima depictionsprirode ofi nature and everyday lifesvakodnevnice, showingpokazujući apreferencu preferenceza forčovjekovo theprirodno natural condition of manstanje, choosing to depict theodabravši peasantda insteadprikazuje ofseljaka theumjesto princeprinca.
''[[Pejzaž sa Ikarovim padom]]'', koji se sada smatra ranom kopijom, kombinira nekoliko elemenata sjevernog renesansnog slikarstva. On nagovještava obnovljeno zanimanje za antiku (legenda o [[Ikar]]u), ali heroj Ikar skriven je u pozadini. Glavni likovi u slici su sama priroda i, najvažnije od svega, seljak, koji ni ne diže pogled sa pluga dok Ikar pada. Brueghel pokazuje čovjeka kao antiheroja, smiješnog i ponekada grotesknog.<ref name="Heughebaert"/>
The ''[[Landscape with the Fall of Icarus]]'', now thought to be an early copy, combines several elements of northern Renaissance painting. It hints at the renewed interest for antiquity (the [[Icarus (mythology)|Icarus]] legend), but the hero Icarus is hidden away in the background. The main actors in the painting are nature itself and, most prominently, the peasant, who does not even look up from his plough when Icarus falls. Brueghel shows man as an anti-hero, comical and sometimes grotesque.<ref name="Heughebaert"/>
=== Arhitektura i skulpturakiparstvo ===
AsKao ini paintingu slikarstvu, Renaissancerenesansnoj architecturearhitekturi tooktrebalo someje timevremena toda reachdospije thedo HighVisokih Countries, and didZemalja noti entirelynije supplantsasvim thezamijenila Gothicgotičke elementselemente. TheNajvažniji mostkipar importantu sculptorJužnoj inNizozemskoj thebio Southern Netherlands wasje [[Giambologna]], whokoji spentje mostproveo ofvećinu hissvoje careerkarijere inu ItalyItaliji. AnArhitekta architectpod directlydirektnim influencedutjecajem bytalijanskih themajstora Italianbio masters wasje [[Cornelis Floris de Vriendt]], whokoji designedje thedizajnirao [[Antwerpgradska Cityvijećnica HallAntwerpa|citygradsku hallvijećnicu of AntwerpAntwerpa]], finished indovršenu 1564. godine.
[[File: Well of Moses at CMArt (Cropped).JPG|thumb|left|200px|Sluter, ''Mojsijev bunar'', 1395-1405]]
[[File: Well of Moses at CMArt (Cropped).JPG|thumb|left|200px|Sluter, ''The Well of Moses'', 1395-1405]]In sculpture, however, 15th-century Flemish artists, while adhering to Christian subjects, developed techniques and a naturalistic style which compares favorably to the work of early-Renaissance Italian contemporaries such as [[Donatello]]. [[Claus Sluter]] (fl. ~1400) produced works such as the [[Well of Moses]] with a dynamism almost unknown at the turn of the 15th century; and Dutch-born [[Nikolaus Gerhaert]] van Leyden (b. ~1420) made sculptures such as "Man Meditating" which even today appear more "modern" than does Italian Quattrocento carving. [[File:Nicolaus von Leyden, Self-portrait2.JPG|thumb|right|200px|Gerhaert, ''Man Meditating'', 1467]]
U kiparstvu, međutim, flamanski umjetnici 15. vijeka, iako su se pridržavali kršćanskih tema, razvili su tehnike i naturalistički stil koji izlazi pozitivan u usporedbi sa djelima ranorenesansnih talijanskih savremenika kao što je [[Donatello]]. [[Claus Sluter]] (fl. ~1400) je stvorio djela poput [[Mojsijev bunar|Mojsijevog bunara]] sa dinamizmom koji je na početku 15. vijeka bio gotovo nepoznat; [[Nikolaus Gerhaert]] van Leyden (b. ~1420), rođen u Holandiji, pravio je skulpture kao što je "Čovjek u razmišljanju" koja se i danas čine "modernijima" nego talijansko Quattrocento rezbarenje.
[[File:Nicolaus von Leyden, Self-portrait2.JPG|thumb|right|200px|Gerhaert, ''Čovjek u razmišljanju'', 1467]]
In the early-17th-centuryU [[DutchNizozemska RepublicRepublika|Nizozemskoj Republici]] ranog 17. vijeka, [[Hendrick de Keyser]] playsigra anvažnu importantulogu roleu in developing therazvoju [[Amsterdamamsterdamska Renaissancerenesansa|amsterdamskog renesansnog]] stylestila, notne slavishlyslijedeći followingropski theklasični classical stylestili, butveć incorporatingugrađujući manymnoge decorativedekorativne elementselemente, givingšto aje resultdalo thatrezultat couldkoji alsose betakođer categorizedmože askategorizirati i kao [[Mannerismmanirizam]]. [[Hans Vredeman de Vries]] wasje bio još anotherjedna importantvažna nameličnost, primarilyprije assvega akao gardenvrtni architectarhitekt.
=== Muzika ===
{{main|FrancoFranko-Flemishflamanska Schoolškola}}
[[Image:Orlando de Lassus2.jpg|thumb|left|[[Orlande de Lassus]] leadingpredvodi akomorni chamber ensemblesastav, painted by [[Hans Mielich]]]]
WhileDok insu painting, theu Lowslikarstvu CountriesNizozemske werepredvodile leadingu NorthernSjevernoj EuropeEvropi, inu musicmuzici theje [[Dutch Schoolfranko-flamanska (music)škola|"Francofranko-Flemishflamanska" orili "Dutchholandska Schoolškola"]] dominateddominirala allčitavom of EuropeEvropom. InU theranoj early Renaissancerenesansi, [[Polyphonypolifonija|polyphonicpolifoni]] musiciansmuzičari andi composerskompozitori fromiz theNizozemskih, Lowkao Countries,što likeje [[Johannes Ciconia]], wereradili workingsu atna allsvim theevropskim Europeandvorovima courtsi andu churchescrkvama. EducatedObrazovani inu thecrkvenim churchi andkatedralnim cathedralškolama schoolssvoje ofvlastite their own regionregije, they spread out andširili wouldsu bringse theiri styledonosili tosvoj thestil wholečitavom continentkontinentu, sotako thatda byse thedo latekasne renaissancerenesanse au unifiedčitavoj musicalEvropi stylepojavio emergedujedinjen throughoutmuzički Europestil.<ref name="Heughebaert"/>
AlthoughIako therene ispostoji noveza referencesa to antiquityantikom, thereprisutna isje ajasna clear Flemishflamanska "Renaissancerenesansna consciousnesssvijest", askao indicatedšto byje theukazao wordsi offlamanski Flemish theoristteoretičar [[Johannes Tinctoris]], whokoji saidje ofza thesete composerskompozitore rekao: ''"AlthoughIako itnije is beyond beliefuvjerljivo, nothing worthništa listeningvrijedno toslušanja hadnije beenbilo composedkomponovano beforeprije theirnjihovog timevremena."''.<ref name="Janson"/>
Renesansni elementi u muzici su povratak sa "božanskog porijekla" muzike ovozemaljskoj ljepoti i senzornoj radosti. Muzika postaje više struktuirana, uravnotežena i melodična. Dok je u srednjem vijeku izbor instrumenata bio slobodan, kompozitori sada počinju organizirati instrumente u homogene grupe i pišu muziku specifično za određene rasporede.<ref name="Heughebaert"/>
Renaissance elements in the music are the return from the "divine origin" of music to earthly beauty and sensory joy. The music becomes more structured, balanced and melodic. Whereas in the Middle Ages the choice of instruments was free, composers now start to organize instruments into homogenous groups, and write music specifically for certain arrangements.<ref name="Heughebaert"/>
[[Josquin des Prez]] wasje thebio mostnajslavniji celebratedkompozitor composer during thetokom [[Highvisoka Renaissancerenesansa|visoke renesanse]], andi duringtokom hissvoje careerkarijere enjoyeduživao theje patronagepokroviteljstvo oftrojice three popespapa. EquallyPodjednako atprilagođen easei insekularnoj seculari andreligioznoj religious musicmuzici, he can bemože consideredse thesmatrati firstprvim musicalmuzičkim geniusgenijem weza knowkojeg ofznamo.<ref name="Janson"/>
OtherOstali importantvažni composerskompozitori fromiz theNizozemskih Lowbili Countries weresu [[Guillaume Dufay]], [[Johannes Ockeghem]], [[Jacob Clemens non Papa]] andi [[Adrian Willaert]]. [[Orlande de Lassus]], aflamanac Flemingkoji whoje hadživio livedu inItaliji Italyu asmladosti ai youthproveo andvećinu spentsvoje mostkarijere of his career inu [[MunichMünchen]]u, was the leadingbio composerje ofvodeći thekompozitor latekasne Renaissancerenesanse.
=== Književnost ===
| 