Kozaci – razlika između verzija

 

== Istorija ==

Kozaci se dele na dve glavne grupe: Ukrajinske (Maloruske) i Donske. Od Maloruskih kozaka potiču Zaporošci i slobodski pukovi Belgorodske gubernije, a od Donskih-Volški, Terski, Grebenski, Jajički i Sibirski kozaci. Maloruski kozaci nastali su 1320-ih i 1340-ih godina na sledeći način: kada su [[Tatari]] pod vođstvom svog hana Batija [[1240]]. godine osvojili [[Kijev]], opustošili su sve okolne zemlje, i od tog vremena oni su kako u Kijevu, tako i u drugim kneževstvima postavljali i zbacivali ruske kneževe. Videći da je Rusija porobljena i zbog toga slabija, veliki litavski knez Gedimin pođe [[1320]]. godine na [[Kijevsko kneževstvo]] i pobedivši kijevskog kneza Stanislava potpuno ovlada gradom Kijevom, u kome je kasnije postavljo svoje namesnike. S druge strane [[Poljaci]] [[1340]]. godine osvojiše sav onaj deo Rusije koji se danas naziva Crvena Rusija. To je navelo mnoge Ruse koji su živeli u tim zemljama da, plašeći se tuđinske vlasti, napuste svoje domove i nasele se na mestima, u donjem toku reke Dnjepra. Broj ovih doseljenika još više se povećao kada su Tatari [[1415]]. po drugi napali Kijev i okolna mesta, a naročito [[1417]]. godine kada je poljski kralj Kazimir prisajedinio Kijevsko kneževstvo Poljskoj kruni, i kada su se ubrzo zatim Poljaci počeli tu naseljavati, proganjajući i vređajući narod, tako da su ljudi morali da beže svojim zemljacima koji su ranije izbegli. Ovi begunci naseljavali su se sve do reka Buga i Dnjestra i u zemljama koje leže između ovih dveju reka i [[Dnjepar|Dnjepra]]. Da bi se zaštitili od stalnih upada i napada Poljaka, Litvanaca i Tatara osnovali su vojsku i podigli gradove i sela. Mladi i hrabri krstarili su preko leta po pustinji i pričinjavali velike nevolje Tatarima i [[Turci]]ma. Na taj način oni su za Poljsku i Litvu predstavljali bedem i štit od tih neprijatelja. Neki poljski kraljevi videli su u tome svoju korist i ne samo što nisu ometali Ruse u ovim pohodima nego su se trudili da pridobiju njihovu naklonost i da zavedu veći red među njima. Zato su im dali razne povlastice i privilegije, čime su ih čvrsto vezali uz sebe. Da bi ih bolje zaštitio od turskih i tatarskih najezdi, kralj [[Sigismund I]] preselio ih je više Dnjeparskih pragova, poklonivši im za naseljavanje veliku teritoriju. Kralj [[Stefan Batori]], osnovavši od njih [[1576]]. godine šest pukova, svaki po hiljadu ljudi, odredio je svakom puku posebnog komandanta, a nad svima jednog glavnog komandanta sa poljskom titulom hetman, kome je radi većeg ugleda podario kraljevsu zastavu, bunčuk (konjski rep), bulavu (buzdovan) i pečat i još grad Terehtemirov za večita vremena. Narodu je dozvolio da se naseljava u okolini ovog grada čak do Kijeva, a teritoriji na istočnoj strani dodao još 10 milja zemlje. Tada su određene i glavne starešine, i to: komorski sudija, pisar i esaul. Namerno do sada nismo pominjali ime kozak, zato što ovi Rusi koji su pobegli na Dnjepar, ranije nisu bili kozaci, nego su to ime dobili od Tatara. Kozak na tatarskom jeziku znači lako naoružan vojnik koji nanosi štetu neprijatelju češće najezdom, nego organizovanim napadom, a označava i najamnog vojnika ili čoveka koji brije glavu. Rusi koji su bežali od litavske i poljske vlasti, kao što smo već spomenuli, naseljavali su se u krajevima gde su živeli Tatari i primili su sve tatarske običaje, jednom rečju postali su isti kao i Tatarski kozaci, kojih je među tamošnjim Tatarima bilo veoma mnogo, i odatle je poteklo ime ruskih kozaka, koji su u zemljama dobijenim od kralja Stefana slobodno živeli samo do njegove smrti. Njegov naslednik kralj [[Sigismund III]] zabranio je kozacima da napadaju Turke i ukinuo im je samoupravne ustanove. Poljaci su zahtevali da kozački ataman bude potčinjen kraljevskom hetmanu. Poljske velmože podigle su u Maloj Rusiji sela u koja su došli rimokatolički sveštenici, a u Kijevu je postavnjen rimski episkop. Tu su izgrađeni kašteli, manastiri i katolička učilišta, s jednom jedinom namerom: da se rasprostrani katolička vera. Na saboru održanom u litvanskom gradu [[Breste]] [[1598]]. godine, veći deo maloruskog sveštenstva prišao je Rimskoj crkvi. Ovi postupci poljskog kralja ogorčili su narod, a naročito kozake koji su smatrali svojom dužnošću da štite ne samo pravoslavlje grčkoruske vere već i privilegije svog naroda i otadžbine. Zato su oni vodili dugogodišnji rat sa Poljacima i na kraju sa svojim tadašnjim hetmanom (kojega su sami izabrali) [[Bogdan Hmeljnicki|Bogdanom Hmeljnickim]] odlučili da se pripoje narodu od kog su potekli i njihovi preci, i tako su [[1654]]. godine priznali vlast ruskog cara, što su iste godine učinili i svi gradovi i žitelji sa istočne strane Dnjepra zajedno sa glavnim gradom Malorusije, Kijevom. Godine 1650. gore pomenuti Hmeljnicki imao je pod oružjem oko 40 hiljada koje je podelio na 15 pukova, od kojih je večina živela na zapadnoj obali Dnjepra. Kasnije je kozačka vojska narasla na 60 hiljada i podenjena je na 10 pukova, kojima je određeno mesto na istočnoj obali Dnjepra, i koji su dobili imena po tamošnjim većim gradovima.