Životinje – razlika između verzija
Uklonjeni sadržaj Dodani sadržaj
m Bot: Migrating 180 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q729 (translate me) |
Dopuna |
||
Red 1:
{{Taxobox
| boja = pink
| naziv =
| raspon_fosila = [[edijakarijum]] — danas
| slika =
| slika_širina= 250px
| slika_opis =
| domena = [[Eukarya]]
| superregnum = [[Opisthokonta]]
Red 58:
Sve životinjske vrste su, prema njihovoј većoј ili manjoј sličnosti i njihovu evoluciјskom srodstvu, svrstane u prirodni sistem životinja. Slične vrste svrstane su u rodove, slični rodovi u porodice, slične porodice u redove, slični redovi u klase (razrede), slične klase u odeljke (kola, filume, kolena).
== Etimologija ==
Naziv '''Animalia''' vuče poreklo od latinske reči ''animalis'', koja znači "imati dah".<ref>{{cite book|last=Cresswell|first=Julia|title=The Oxford Dictionary of Word Origins|year=2010|publisher=Oxford University Press|location=New York|edition=2nd|isbn=978-0-19-954793-7|quote= 'having the breath of life', from anima 'air, breath, life' .}}</ref> U svakodnevnoj upotrebi se iz životinja često (i nepravilno) isključuju ljudi, ili se, na primer, taj naziv odnosi samo na čovekove bliže srodnike, poput sisara i drugih kičmenjaka.<ref>{{cite web |url=http://m-w.com/dictionary/animals |title=Animals |publisher=[[Merriam-Webster's]] |quote=2 a : one of the lower animals as distinguished from human beings b : mammal; ''broadly'' : vertebrate |accessdate=16 May 2010}}</ref> Prema biološkoj definiciji te reči, ona se odnosi na sve pripadnike kraljevstva Animalia, uključujući i bića poput [[sunđeri|sunđera]], [[meduze|meduza]], [[insekti|insekata]] i [[čovek|ljudi]].<ref name=americanheritage_animal>{{cite encyclopedia |year=2006 |title=Animal |encyclopedia=The American Heritage Dictionary |publisher=Houghton Mifflin Company |edition=4th}}</ref>
== Poreklo i fosilni ostaci ==
[[File:Dunkleosteus BW.jpg|thumb|left|240px|''[[Dunkleosteus]]'' je bila prethistorijska riba dužine oko 10 m<ref>[http://www.smh.com.au/news/science/jaws-of-steel-on-this-fish-tank/2006/11/29/1164777657728.html Monster fish crushed opposition with strongest bite ever]</ref>]]
Većinom se smatra da su životinje potekle od [[eukarioti|eukariotskih]] [[bičari|bičara]].<ref>{{cite book|last=Campbell|first=Niel A.|title=Biology|year=1990|publisher=Benjamin/Cummings Pub. Co.|isbn=978-0-8053-1800-5|edition=2nd|page=560}}</ref> Njihovi najbliži živući srodnici su [[Choanoflagellatea|hoanoflagelati]], koji imaju morfologiju koja podsjeća na hoanocite nekih sunđera (ćelije koje im pokrivaju unutrašnju površinu).<ref>{{cite book|title=Emerging model organisms: a laboratory manual, Volume 1|year=2008|publisher=Cold Spring Harbor Laboratory Press|isbn=978-0-87969-872-0|page=1|edition=illustrated|editor=Richard R. Behringer, Alexander D. Johnson, Robert E. Krumlauf, Michael K. Levine, Nipam Patel, Neelima Sinha}}</ref> Molekularna istraživanja svrstavaju životinje u nadgrupu pod nazivom Opisthokonta, u koji spadaju i hoanoflagelati, [[gljive]] i nekolicina malenih parazitskih [[protisti|protista]].<ref>{{cite book |title=Strickberger's evolution: the integration of genes, organisms and populations |year=2008 |publisher=Jones & Bartlett Learning |isbn=978-0-7637-0066-9 |last1=Hall |first1=Brian Keith |last2=Hallgrímsson |first2=Benedikt |last3=Strickberger |first3=Monroe W. |page=278}}</ref> Hoanoflagelati su dobili naziv po posteriornoj poziciji svog biča, u pokretljivim ćelijama, što je također slučaj kod spermatozoida većine sisara, dok većina ostalih eukariota ima anteriorni bič.<ref>{{cite book |last=Hamilton |first=Gina |title=Kingdoms of Life – Animals (ENHANCED eBook) |publisher=Lorenz Educational Press |isbn=978-1-4291-1610-7 |page=9}}</ref>
Prvi fosili koji možda predstavljaju životinje javljaju se u formaciji Trezona u [[Južna Australija|Južnoj Australiji]].<ref name=roseMaloof>{{cite journal|title= Possible animal-body fossils in pre-Marinoan limestones from South Australia |journal= Nature Geoscience | volume= 3 | page= 653 |date= 17 August 2010 |url= http://www.nature.com/ngeo/journal/vaop/ncurrent/full/ngeo934.html |doi=10.1038/ngeo934 | issue= 9|bibcode = 2010NatGe...3..653M|last1= Maloof|first1= Adam C.|last2= Rose|first2= Catherine V.|last3= Beach|first3= Robert|last4= Samuels|first4= Bradley M.|last5= Calmet|first5= Claire C.|last6= Erwin|first6= Douglas H.|last7= Poirier|first7= Gerald R.|last8= Yao|first8= Nan|last9= Simons|first9= Frederik J.|displayauthors=9 }}</ref> Smatra se da su u pitanju rani sunđeri. Pronađeni su u stenama starim 665 miliona godina.<ref name=roseMaloof/>
Sledeći mogući najstariji fosil životinja potiče iz kraja prekambrija, pre oko 610 miliona godina, te spada u tzv. [[ediakaran|edijakarijsku biotu]].<ref>{{cite book |title=The annotated Origin: a facsimile of the first edition of On the origin of species |year=2009 |publisher=Harvard University Press |isbn=978-0-674-03281-1 |last1=Costa |first1=James T. |last2=Darwin |first2=Charles |page=308}}</ref> Međutim, vrlo ih je teško povezati sa kasnijim fosilima. Neki od njih možda predstavljaju pretke današnjih kolena životinja, ali možda su i odvojene grupe, te s obzirom na to uopće i ne spadaju u životinje.<ref>{{cite book |last=Schopf |first=J. William |title=Evolution!: facts and fallacies |year=1999 |publisher=Academic Press |isbn=978-0-12-628860-5 |page=7}}</ref>
Osim njih, najpoznatija [[koljeno (taksonomija)|kolena]] životinjskog carstva javljaju se više ili manje u isto vreme tokom perioda [[kambrij]]a, prije oko 542 miliona godina.<ref>{{cite book |last1=Milsom |first1=Clare |last2=Rigby |first2=Sue |title=Fossils at a Glance |year=2009 |publisher=John Wiley and Sons |isbn=978-1-4051-9336-8}}</ref> Još uvek je predmet rasprava da li taj događaj, koji se naziva [[kambrijska eksplozija|kambrijskom eksplozijom]], predstavlja brzu divergenciju među različitim grupama ili promenu uslova u staništu zbog kojih su se njihovi ostaci lakše fosilizirali.
Neki paleontolozi smatraju da su se životinje pojavile mnogo pre kambrijske eksplozije, moguće čak i pre milijardu godina.<ref>{{cite book |last1=Campbell |first1=Neil A. |last2=Reece |first2=Jane B. |title=Biology |year=2005 |publisher=Pearson, Benjamin Cummings |isbn=978-0-8053-7171-0 |edition=7th |page=526}}</ref> Fosilizirani tragovi, poput otisaka tela i jazbina, iz ere [[tonij]]a ukazuju na prisustvo triploblastulnih crva, sličnih [[metazoe|metazoama]], te otprilike iste veličine (širine oko 5 mm) i kompleksnosti kao gliste.<ref name=Seilacher1998>{{cite journal |last1=Seilacher |first1=Adolf |last2=Bose |first2=Pradip K. |last3=Pfluger |first3=Friedrich |title=Animals More Than 1 Billion Years Ago: Trace Fossil Evidence from India |journal=Science |volume=282 |pages=80–83 |year=1998 |doi=10.1126/science.282.5386.80 |pmid=9756480 |issue=5386 |bibcode=1998Sci...282...80S}}</ref> Početkom perioda tonija, pre oko milijardu godina, došlo je do smanjenja diverziteta [[stromatoliti|stromatolita]], što možda ukazuje na pojavu životinja koje su se njima hranile, budući da im je diverzitet također porastao nakon [[permsko-trijasko izumiranje|permsko-trijaskog]] i [[ordovicijsko-silursko izumiranje|ordovicijsko-silurskog izumiranja]], kada su te životinje nestale, te vrlo naglo opao nedugo zatim, nakon što se populacija tih životinja oporavila. Međutim, otkriće da tragove vrlo slične onima iz stena i dan danas stvara ogromni jednoćelijski protist ''[[Gromia sphaerica]]'' baca sumnju na njihovo interpretiranje kao dokaza rane evolucije životinja.<ref name=Matz2008>{{cite journal |last1=Matz |first1=Mikhail V. | last2=Frank |first2=Tamara M. |last3=Marshall |first3=N. Justin |last4=Widder |first4=Edith A. |last5=Johnsen |first5=Sönke |title=Giant Deep-Sea Protist Produces Bilaterian-like Traces |journal=Current Biology |volume=18 |issue=23 |pages=1–6 |year=2008| url=http://www.biology.duke.edu/johnsenlab/pdfs/pubs/sea%20grapes%202008.pdf |doi=10.1016/j.cub.2008.10.028 |accessdate=2008-12-05 |pmid=19026540 |archiveurl=http://web.archive.org/web/20081216211211/http://www.biology.duke.edu/johnsenlab/pdfs/pubs/sea%20grapes%202008.pdf |archivedate=16 December 2008 |deadurl=no}}</ref><ref name=MSNBC200811>{{cite news |last=Reilly |first=Michael |title=Single-celled giant upends early evolution |publisher=MSNBC |date=20 November 2008 |url=http://www.msnbc.msn.com/id/27827279/ |accessdate=2008-12-05}}</ref>
Procenjuje se da je 99,9% svih životinja koje su ikada postojale izumrlo.<ref>[http://www.bbc.co.uk/lastchancetosee/sites/about/extinction.shtml The thing about extinction] retrieved 20 October 2012</ref>
== Karakteristike životinja ==
Linija 70 ⟶ 87:
# poseduju gastralnu šupljinu sa jednim ili dva otvora
==
=== Istorija klasifikacije ===
[[Aristotel]] je podelio živi svet na životinje i biljke, a u tome ga je sledio [[Carl Linnaeus|Karl Line]] (Carl von Linné) u svojoj prvoj hijerarhijskoj klasifikaciji.<ref name=Linn1758>{{cite book |last=Linnaeus |first=Carolus |authorlink=Carl Linnaeus |title=Systema naturae per regna tria naturae :secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. |edition=[[10th edition of Systema Naturae|10th]] |publisher=Holmiae (Laurentii Salvii) |year=1758 |url=http://www.biodiversitylibrary.org/bibliography/542 |accessdate=22 September 2008 |language=Latin | archiveurl=http://web.archive.org/web/20081010032456/http://www.biodiversitylibrary.org/bibliography/542 |archivedate=10 October 2008 |deadurl=no}}</ref> Od tada su biolozi mnogo puta izmenili taj prikaz, te ga donekle ograničili. Na primer, mikroskopske protozoe isprva su se smatrale životinjama jer se kreću, ali sada ih se svrstava u odvojenu skupinu.
U Lineovoj prvobitnoj šemi životinje su bile jedno od tri kraljevstva, podeljeno na klase Vermes, Insecta, Pisces, Amphibia, Aves i Mammalia. Kasnije su poslednje četiri svrstane u odvojeno koleno, [[Chordata]], a mnoge druge forme su izdvojene.
=== Odeljci ===
Napomena: prikaz podele životinja predstavljen ispod samo je jedan od mnogih postojećih prikaza, čiji izbor umnogome ovise o stavu autora:
[[Spongia]] - sunđeri (ili spužve)<br />
[[Cnidaria]] - žarnjaci<br />
Linija 83 ⟶ 107:
== Vanjski linkovi ==
* [http://tolweb.org/tree?group=Animals&contgroup=Eukaryotes Tree of Life]
* [http://www.arkive.org Multimedijalna baza podataka za razne ugrožene vrste ili one koje
== Izvori ==
<references/>
[[Kategorija:Životinje]]
| |||