Urinarni sistem – razlika između verzija

'''Urinarni''', '''mokraćni''' ili '''uropoezni sistem''' (organa urinaria) čine: [[bubreg|bubrezi]] (ren), [[mokraćovod|mokraćovodi]] (ureter), [[mokraćna bešika]] (vesica urinaria) i [[mokraćna cijev|mokraćna cev]] (urethra).

Razvoj ovih organa je u tesnoj vezi sa razvojem polnih organa. Kod osoba muškog pola oni ostaju sjedinjeni na nivou [[mokraćna cevcijev|mokraćne cevi]] (tokom ejakulacije kroz nju prolazi [[sperma]]), a kod žena dolazi do potpunog odvajanja mokraćnih i polnih puteva.

Ti organi učestvuju u regulaciji zapremine i sastava telesnih tečnosti. Posredstvom urinarnog sistema iz [[krv|krvne plazme]] se eliminišu sve štetne materije (krajnji produkti [[metabolizam|metabolizma]], toksini i sl) kao i višak [[voda|vode]] i elektrolita, i pri tome nastaje [[mokraća]] (urin). Od karbohidrata i masti nastaju [[ugljen-dioksid|ugljikov dioksid]] i voda. Razlaganjem proteina se kod različitih životinjskih skupina dobijaju različiti krajnji produkti. Kod većine beskičmenjaka i kod većine riba krajnji produkt je [[amonijak]]. Kod složenijih organizama amonijak se transformira i nastaju urea i mokraćna kiselina sa njenim solima. Kod ptica se u mokraći najviše izlučuje [[urična kiselina|mokraćna kiselina]], a kod sisara uglavnom [[urea]]. Osim navedenih, izlučuju se i druge organske i neorganske tvari koje ulaze u sastav organizma. Međutim, jedino se ugljikov-dioksid ne izlučuje u vidu tečnosti.

Centralni organ urinarnog sistema je [[bubreg]], u kome se i dešava stvaranje [[mokraća|mokraće]] kroz procese glomerulske filtracije i tubulske sekrecije i reapsorpcije. Obavljajući ovu primarnu ulogu, [[bubreg|bubrezi]] vrše i druge funkcije bitne za funkcionisanje organizma. Ovako stvorena [[mokraća]] se kroz desni i levi [[mokraćovod]] transportuje do [[mokraćna bešika|mokraćne bešike]]. To je neparni organ koji služi kao privremeni rezervoar [[mokraća|urina]] i iz nje se [[mokraća]] odvodi u spoljašnju sredinu putem [[mokraćna cevcijev|mokraćne cevi]].

Posebne stanice sa kontraktilnim vakuolama javljaju se i kod nekih višećelijskih organizama, kao što su [[spužve|sunđeri]], pa one kod njih predstavljaju ekskretorne organe. Međutim, kod višećelijskih organizama su ekskretorni organi u pravilu mnogo složeniji.

[[InsektiInsekt]]i poseduju tzv. [[Malpigijevi kanalići|Malpigijeve kanaliće]]. Oni počinju u telesnoj duplji, a izlevaju se u probavni trakt. Za njih je specifično da luče [[kalij]] u šupljinu Malpigijevih kanalića, zajedno s vodom, nakon čega dolazi do pasivnog lučenja zbog nastale razlike u osmotskom pritisku. Reapsorpcija se odvija u probavnom traktu, što nije slučaj sa drugim životinjskim grupama, kod kojih se to odvija u samim ekskretornim organima.

[[Mekušci]] imaju izdiferencirane [[bubrezi|bubregebubreg]]e koji funkcioniraju na sličan način kao bubrezi kičmenjaka.

[[Kralješnjaci|Kičmenjaci]] kao ekskretorne organe imaju bubrege. Najveći deo produkata metabolizma i drugih tvari izlučuje se preko bubrega u mokraći.

[[Mokraćna cijev|Mokraćna cev]] polazi od mokraćne bešike i njezin izvodni otvor se kod žena nalazi ispred vaginalnog otvora, a kod muškaraca na vrhu spolnog organa. Kod žena je duga 4 do 5 cm, a kod muškaraca 16 do 18 cm.

Proces stvaranja mokraće počinje u Malpigijevom telašcu gde pod delovanjem krvnog pritiska dolazi do filtracije krvne plazme kroz zidove kapilara, zatim unutrašnji zid Bowmanove čahure, te kroz bazalne membrane, što sve čini neku vrstu cedila. Lako prolaze molekule mase ispod 10 000, a one sa masom iznad 200 000 ne mogu proći. Tako u početnom delu nefrona nastaje ultrafiltrat krvi. On se od krvi razlikuje po odsustvu uobličenih elemenata i maloj količini proteina. Često se naziva i primarna mokraća zbog svoje sličnosti krvnoj plazmi. U roku od 24 sata u bubrezima nastane 180 l primarne mokraće. Međutim, količina mokraće koja se na kraju izluči mnogo je manja jer dolazi do reapsorpcije tvari iz nje. Primarna mokraća, naime, sadrži određenu količinu vrlo korisnih tvari: [[voda|vode]], [[glukoza|glukoze]], [[hormoni|hormona]], [[vitamini|vitaminavitamin]]a, [[enzimi|enzimaenzim]]a, neorganskih [[sol]]i, [[proteini|proteinaprotein]]a, [[aminokiseline|aminokiselina]], te se njihovom reapsorpcijom, tj. vraćanjem u krv duž bubrežnog kanalića, te tvari mogu iskoristiti, umesto da se odbace. U početnom delu bubrežnog kanalića vrši se aktivna reapsorpcija glukoze, aminokiselina, proteina, vitamina, neorganskih soli itd. Također dolazi do prelaska vode iz kanalića u krv. Sve reapsorbirane tvari vraćaju se u kapilare.

Obavljanje ekskretorne funkcije kod bubrega je toliko efikasno da nema potrebe da rade punim kapacitetom. Iz tog razloga je moguće odstraniti jedan bubreg bez većih posledica. Međutim, bubrezi se ipak ne smiju trajno i prekomerno opterećivati, na primer unošenjem tečnosti poput [[alkoholalkoholi|alkohola]]a.

[[Glomerulonefritis]] je upalni proces koji zahvata glomerule, tj. membrane početnog dela bubrežnog kanalića. Obično se javlja nakon streptokoknog zapaljenja grla. Zbog upale, natečene ćelije glomerula ne mogu pravilno funkcionisati, zbog čega dolazi do općeg otoka, smanjenog stvaranja mokraće i povećanog krvnog pritiska. U mokraći se mogu naći [[proteiniprotein]]i i [[eritrociti]]. Ukoliko se to obolenje ne leči, može doći do trajnog bubrežnog obolenja. Moguća je pojava povišenog krvnog pritiska, dijabetesa, malignih promena itd.

[[Pijelonefritis]] je često upalno obolenje, gdje dolazi do širenja infekcije iz donjih delova urinarnog sistema u gornje. Upala se razvija u prostorima između bubrežnih kanalića, a najčešće se javlja kod žena, koje su sklonije infekcijama [[mokraćnimokraćna mehurbešika|mokraćnog mehura]]. Moguće je širenje infekcije na bubrežne kanaliće, što može izazvati prestanak rada samih bubrega. Simptomi su bol u predelu bubrega, groznica i ukočenost, a može doći i do čestih i bolnih mokrenja.