Libanije

Libanije (grč. Λιβάνιος, oko 314-oko 394) bio je starogrčki, odnosno ranovizantijski pisac i učitelj retorike, obrazovani paganin u poznom Rimskom carstvu koje je sve više postajalo hrišćansko.

Životopis

Rodio se u uglednoj i nekada uticajnoj porodici u Antiohiji, koja je međutim nešto pre njegova rođenja izgubila većinu svoga bogatstva i uticaja. Sa 14 godina života Libanije je snažno zavoleo retoriku i otada je njoj posvetio ceo svoj život. Kao i mnogi drugi visoko obrazovani pagani u 4. veku, i Libanije se povukao iz javnog života i posvetio se literarnim studijama. Pokazivao je prezir prema izučavanju rimske književnosti i žalio zbog uticaja koji je ona vršila kao i zbog sve većih pritisaka carske administracije na tradicionalnu gradsku kulturu koju su podržavali i kojom su dominirali viši slojevi. Libanije je svoju retoričku veštinu koristio kako bi snažno istupao kako u ličnim stvarima, tako i po pitanjima koja su se ticala šire zajednice. Libanije je jedan od poslednjih ljudi na prelazu iz antike u srednji vek koju su zagovarali versku toleranciju: njegovi pogledi na religiju i kulturu nisu isključivali prijateljski suživot sa hrišćanima, kako pojedincima tako i carskim zvaničnicima. Studirao je u Atini, a karijeru privatnog učitelja započeo je u Carigradu, ali je uskoro bio proteran u Nikomediju.

Pre progonstva Libanije se sprijateljio sa carem Julijanom, i njegova korespondencija sa ovim carem je sačuvana. U Julijanovu spomen napisao je i govore, između 362. i 365. godine, koji predstavljaju vrhunac Libanijevog književnog rada.

Među Libanijevim učenicima bili su Jovan Hrizostom, Vasilije Veliki i istoričar Amijan Marcelin. Libanijeva dela značajna su kao istorijski izvor o jednom fanatičnom stanju u kome se našlo poznorimsko društvo 4. veka. Jedan od Libanijevih govora, napisan prvo 374. godine, a zatim prepravljan i dopunjavan tokom celog njegovog života, predstavlja živopisan autobiografski zapis, koji se na kraju pretvara u dnevnički zapis jednog ostarelog prognanika.

Godine 354. prihvatio je mesto učitelja retorike na visokoj školi u Antiohiji, gde je ostao sve do smrti. Premda je bio paganin, među njegovim učenicima bili su, pored istoričara Amijana Marcelina, i Jovan Hrizostom, Vasilije Veliki i Teodor iz Mopusetije. Premda je bio prijatelj paganskog cara Julijana, upravo ga je hrišćanski car Teodosije I imenovao za prefekta pretorija.

Jedan od Libanijevih govora, napisan prvo 374. godine, a zatim prepravljan i dopunjavan tokom celog njegovog života, predstavlja živopisan autobiografski zapis, koji se na kraju pretvara u dnevnički zapis jednog ostarelog prognanika.

Dela

Od Libanija su nam sačuvana 64 govora iz sve tri vrste retorike: sudski, savetodavni i pohvalni govori, kako oni napisani za izvođenje u javnosti tako i oni koji je trebalo da budu održani u privatnim prilikama. Najpoznatiji je njegov Lament o uništavanju paganskih hramova. Pored toga, sačuvana je 51 deklamacija na istorijske i mitološke teme, te 57 hipoteza, tj. uvoda u Demostenove govore, napisanih oko 352. godine, u kojima bez polemičkih osvrta stavlja svaki od Demostenovih govora u istorijski kontekst. Kao istorijski izvor značajna su i Libanijeva pisma, njih 1.544. Libanije uglavnom nastoji da piše čisto atičkim stilom, pa je često nejasan. Pripisivan mu je i jedan priručnik epistolografije, koji je, međutim, napisao neki hrišćanin iz 4–6. veka.

Vanjske veze

• (fr) Centre Libanios Arhivirano 2005-10-17 na Wayback Machine-u, the Libanius Site by P.-L. Malosse.
• Two moral anecdotes from the Progymnasmata: (in English) on the harshness of classical Roman education and an encomium of Thersites
• Libanius: "Funeral Oration on Julian" Arhivirano 2008-06-01 na Wayback Machine-u
• Libanius and Eurasian political economy on the history of the so-called Libaniusian model