Leusinium

Leusinium je naziv rimskog naselja koje se u izvorima spominje kao naselje na putnom pravcu Narona - Nikšić. U prvoj polovini I stoljeća, Rimljani su na teritoriji provincije Dalmacije izgradili brojnu putnu komunikaciju među kojima je bila i navedena cesta, kao dio značajnog putnog pravca Salona - Dirahium (Drač) u današnjoj Albaniji. Dio istraživača (Dimitrije Sergejevski, Esad Pašalić) bavili su se određivanjem itinerera navedene trase, sa donekle različitim rješenjima. Razlike su se očitovale i u ubikaciji naselja na trasi. Lesinium je smještan u Trebinje i Grančarevo.

Rimske ceste u provinciji Dalmaciji gdje je put do Leusiniuma prikazan u "primorskoj" varijanti preko Popova polja

Podizanjem brane Grančarevo na rijeci Trebišnjici, stvoreno je Bilećko jezero. Voda je prekrila nekoliko naselja, među kojima i naselje Panik. Osim kuća i imanja, ispod Bilećkog jezera tada je ostalo i bogato kulturno-istorijsko naslijeđe na dva lokaliteta, Crkvina-Parežani i Dračeva strana.

Krajem pedesetih i tokom šesdesetih godina, da bi se djelimično spasilo veliko kulturno naslijeđe, vođeni su istraživački radovi. Irma Čremošnik vodila je istraživanja na teritoriji naselja Panik.

U Paniku se u rimsko doba na epihorskoj osnovi, na raskrsnici puteva prema Nikšiću, s jedne strane, a prema Bileći i Gacku sa druge strane razvilo bogatije naselja. Način građenja zidova ovog naselja, ukrašavanje njegovih prostorija mozaicima i freskama, zagrijavanje prostorija hipokaustom pokazuju uticaj rimskog građevinarstva i na ove krajeve.

Na osnovama rezultata ispitivanja Irme Čremošnik u Paniku, Ivo Bojanovski je zaključio da je naselje u Paniku rimsko naselje Leusinium. Trasa puta išla je itinererom: Narona - Tasovčiči - Stolac - Leusinium - Nikšić, što je kontinentalna varijanta trase, za razliku od ranije, "primorske ceste", koja je je išla preko Popova polja..

Natpis iz Kosijereva

Godine 1959, Dimitrije Sergejevski pronašao je natpis na lijevoj obali Trebišnjice, oko 1 km. od mjesta gdje je stajao most (Mostište), kojim je rimska cesta produžavala prema Nikšiću. Natpis je bio uklesan na živoj kraškoj stijeni, zarastao u mahovinu i šikaru, oštećen algama i lišajevima. Natpis spominje guvernera Dalmacije od 80-83. god. Kasnije je pronađen još jedan natpis i oba su 1967. god, pred potapanje, izrezani iz stijene i prebačeni u muzej u Nikšiću.

Lokalitet Crkvina-Parežani

U kontesktu konsolidacije rimske vlasti, uspostavljanja običaja i načina života uslovljenih razvojem ekonomije i dolaska isluženih vojnika, stvaraju se latifundije – u smislu postojanja i razvoja velikih zemljišnih posjeda, i rustične vile (villa rustica) koje predstavljaju objekte ili skup objekata izvan ili podalje od grada i zadovoljavaju osnovne potrebe vlasnika u smislu stambene i gospodarske funkcije. Ovakvo imanje bilo je kompleksna poljoprivredna jedinica na čijem je čelu stajao upravik – villicus. Kasnije se grade raskošne palate – villa urbana.

Villa urbana na lokaliteu Crkvina-Parežani bila je smještena na najljepšem položaju uz rijeku Trebišnjicu, izgrađena u obliku tzv. „U vile“. Dva kompleksa prostorija koja su ležala naspramno, i obuhvatala banju i reprezentativne prostorije, bile su na jednom kraju vezane trijemovima i tako zatvarali veliki četverougaoni prostor, vjerovatno vrt. Gabariti objekta, sitni nalazi, luksuznost u opremanju, posebno stambenih dijelova, blizina manjih vila rustika koje su ulazile u domen ovih velikih zdanja ukazuju da je ova vila bila sjedište jednog velikog posjeda.

U jednoj od prostorija nađeni su najraniji tragovi hrišćanstva u BiH. Prostorija je u obliku krsta i predstavlja najvjerovatnije prostor namjenjen za tajne hrišćanske aktivnosti u vremenu kada je hrišćanstvo bilo van zakona i proganjano. U njoj se u određenoj mjeri sačuvao mozaik izuzetnih umjetničkih vrijednosti i simbolične sadržine. Mozaik se sastojao iz dva dijela – kvadratnog polja sa centralnom figurom Orfeja i duguljastog polja ispod njega sa bistom Muze. Oba mozaika vezana su u jednu cijelinu dvostrukim okvirom. Orfej je prikazan u zelenoj tunici sa crvenim opasačem i ogrnut crvenim plaštom. Na desnoj ruci su tri znaka krsta, jedan ispod drugog. Orfej je okružen životinjama, desno od njega je bik, a iznad njega zmija. Vidljive su i noge neke životinje i dio drveta ispod koga sjedi, panter koji goni divokozu i ptice na granama. Muza je prikazana u zelenoj tunici sa perjem na glavi.

Jasno poredani krstovi na Orfejevom rukavu upućuju na hrišćansku simboliku – slika Orfeja kao pastira svoga stada odnosno preteča Hrista kao dobrog pastira, u periodu sa kraja III vijeka kada je hrišćanstvo još zabranjeno. Muza istorije simbolizuje mudrosti i znanje Orfeja, odnosno Hrista kao spasitelja svijeta, dakle na rukavu Orfeja pjesnika iz grčke mitologije javljaju se predstave krsta, odnosno kriptohrišćanski elementi koje na ovom prostoru prvi put susrećemo u ovako ranom periodu. S druge strane, na freskama se javlja glava meduze kao simbol zla i fragmentarna figura sa dva uzdignuta prsta desne ruke koji u hrišćanstvu predstavljaju znak blagosiljanja. Takođe, i stakleni prilozi pronađeni u jednoj od grobnica – loptasta, bočica, čaša i krčag, karakteristični su za hrišćanske grobove III i IV vijeka.

Vlasnici ovog fundusa bile su pristalice hrišćanstva prije nego što je ono prihvaćeno od države. To su, prema istraživanjima, najraniji tragovi hrišćanstva do sada ustanovljeni na teritoriji Bosne i Hercegovini.

Ostaci mozaika konstatovani su još u sedam prostorija. Riječ je o geometrijskim mozaicima od kojih većina nije polihromna, nego samo u bijelo-plavoj boji. Motivi su jednostavni i siromašni, te se dosta ističe bijela pozadina, a omiljeni su pelta, čvor, krugovi, rombovi, pletenice. Na osnovu analogija sa sličnim mozaicima uklapaju se u period III vijeka. Po svemu sudeći, vlasnik vile na Paniku bio je bogati Italik, predstavnik aristokratskog zemljoradničkog sloja. Ovakva pretpostavka temelji se na veličini objekta, kao i njegovoj luksuznosti i opremljenosti. Navedeni elementi dokazuju visoke stambene standarde koje je na prostore istočne Hercegovine mogao donijeti doseljeni Italik.

Lokalitet Dračeva strana

Vila rustika na Dračevoj strani, je posjedovala pomoćne prostorije u funkciji radionica, ostava, staja i slično. U neposrednoj blizini ove vile može se nazrijeti stan villicusa, nadzornika ovog imanja. Nadzornik imanja je dokaz da vlasnik posjeduje više imanja sa vilama, zbog čega je prinuđen da ga angažuje radi vođenja poslova na dotičnom imanju.

Prema sistematskim ispitivanjima koja su provedena 1968. godine, utvrđeno je postojanje i tri grupe zgrada koje se sastoje od uskih i dugih krakova jednakih širina i u njima se nalaze jedan red velikih ili dva reda manjih prostorija. Po nalazima poljoprivrednog oruđa i velikih kamenih sudova za preradu poljoprivrednih proizvoda (mlinovi za mljevenje žita) može se zaključiti da su ove gospodarske prostorije služile, prije svega, za radove u vezi sa poljoprivredom. Kompleks zgrada na Dračevoj strani nastao je najvjerovatnije krajem I i u II vijeku n.e.

U vilama rustikama na Dračevoj strani nađeni su samo pojedinični fragmenti mozaika crveno ili bijelo obojeni. Većina nađenih motiva predstavlja motive arhitekture, ali je uočeno i prisustvo biljnih motiva, dok su likovni prikazi malobrojni. Pokretni nalazi i reprezentativni mozaici preneseni su u prostorije muzeja.

Iznad rimskog građevinskog kompleksa datiranog u doba Galijena, pronađena je mala starohrišćanska crkva koja je izgrađena još u VI vijeku, a kasnije je iznad nje sagrađena mala starohrišćanska crkva oko koje se sahranjivalo stanovništvo.

Reference

Leusinium na Wikimedijinoj ostavi