Koski Mehmed-pašina džamija

Koski Mehmed-pašina džamija u Mostaru je smještena u Starom gradu, na lijevoj obali Neretve, između rijeke, ulice Kujundžiluk, oko 150 metara sjeverno od Starog mosta i oko 20 metara južno od Male tepe. Proglašena je za nacionalni spomenik Bosne i Hercegovine. Nacionalni spomenik čine Koski Mehmed-pašina džamija sa medresom, šadrvanom, turbetom i haremom.

Mehmed Koski pašina džamija

Historija

Mehmed Koski-paša rođen je u Mostaru. Kod velikog vezira Lala Mehmed-paše Sokolovića (1604-1606. godine) bio je roznamedžija (kronik), a zatim postao je vojni defterdar. Poslije povlačenja iz službe Koski Mehmed-paša je živio još pet godina i umro je 1611 godine. Izgradnju džamije je dovršio njegov brat Mahmud. U vakufnami se spominje i izgradnja Koski Mehmed-pašina hanikaha. Ovaj dobrotvor je za izdržavanje džamije i hanikaha ostavio nekretnine u Mostaru, Suhodolu i Vrapčićima. Natpis o izgradnji džamije rađen je u stihovima na turskom jeziku i uklesan je u kamenoj ploči, veličine 35 x 65 cm, uzidanoj nad glavnim ulazom u džamiju.

Opis

Od svih mostarskih džamija i mesdžida samo su tri presvođene kupolama, dok su sve ostale prekrivene viševodnim, drvenim krovnim konstrukcijama. Te tri džamije su Karađoz-begova, Nesuh-age Vučijakovića i Koski Mehmed-pašina.

Džamija spada u red jednoprostornih potkupolnih džamija sa otvorenim trijemom natkrivenim sa tri kupolice i kamenom munarom prislonjenom uz centralni kubus objekta. Centralni prostor džamije omeđen je kamenim zidovima (tenelija) debljine cca. 1,10 m i čini pravilan kubus vanjskih dimenzija 12,60 x 12,60 x 12,50 m. Centralni prostor je presvođen kupolom sa tjemenom na visini od 15,25 m. Velika i prilično udubljena kupola prečnika cca. 10,00 m oslanja se na kružni (spolja osmougaon) tambur. Prijelaz iz kvadratne osnove centralnog dijela u kružni tambur je riješen pomoću ugaonih stalaktita (kamene stalaktitima ukrašene konzole), polukalotastih trompi (po tri u svakom uglu) sa prelomljenim čeonim lucima i osam sfernih trouglova.

Munara je prigrađena uz desni vanjski zid. Visina kamene munare bez alema iznosi 29,90 m. Četrnaestostrana munara ima 78 kamenih stepenica, a šupljina prostora munare iznosi 1,30 m. Postoje dva ulaza na munaru, od kojih je prvi postavljen u desnom uglu molitvenog prostora i služi ujedno i kao prolaz za mahvil, a drugi je postavljen iznad prvog, u visini mahvila. Šerefe ove munare nije dekorirano.

Slikana dekoracija

Nakon istraživanja džamijske dekoracije i kaligrafije došlo se od sljedećih zaključaka: dezeni centara glavne kupole sa cjevkastim oblicima pripadaju klasičnom osmanskom vremenu XVI stoljeća. Između obručastih dezena i centra dekoracije kupole postoji pet dekorativnih polja u obliku sunca, iz kojih se dalje niz kube razvija osam polja. Na kraju dekoracija u obliku sunca najbližem obručastom dezenu izrađeni su dezeni lale. Između prozora na kubetu nalazi se ukupno osam stabala: šipka, limuna, masline, kruške, hurme, trešnje, grožđa i naranče. Od ovog drveća oko 95% je bilo rasuto sa zidova. Uz motive stabla sa obje strane nalaze se po dvije ruže i četiri karanfila u kompoziciji s vazama - oko čitave kupole nalazi se 16 vaza ruža i 16 karanfila. Iznad pandantifa nadstrešno nalaze se motivi lale u naopako – ravnom obliku iz klasičnog osmanskog perioda XVI stoljeća.

Zidna slikana dekoracija, koja je bila u velikom obimu oronula, u potpunosti je rekonstruirana na novoj podlozi. Slikarstvo ove džamije je generalno podređeno prirodnim bojama sa bež podlogom.

Literatura

• Alija Bejtić, Prilozi za orijentalnu filologiju i istoriju jugoslovenskih naroda pod turskom vladavinom, III-IV, 1952-53., Veselin Masleša,
• Ibrahim Krzović, Arhitektura Bosne i Hercegovine 1878-1918., Umjetnička galerija Bosne i Hercegovine, Sarajevo, 1987.
• Andrejević, Andrej (1984). ISLAMSKA MONUMENTALNA UMETNOST XVI VEKA U JUGOSLAVIJI Kupolne dzamije. Beograd: Filozofski fakultet u Beogradu, Institut za istoriju umetnosti. 

Vanjski linkovi

• Zvanična stranica grada Mostara
• Zvanična stranica komisije nacionalnih spomenika Bosne i Hercegovine