Ranokršćanska bazilika u Žitomislićima
43°12′10″N 17°46′58″E / 43.20278°N 17.78278°E Ranokršćanska bazilika u Žitomislići, nalazila se na lokalitetu Crkvina, u naselju Žitomislići, opština Mostar, Bosna i Hercegovina. Proglašena je za nacionalni spomenik BiH. [1] Nacionalni spomenik čini arheološko područje sa bazilikom, zgradom za stanovanje, nekropolom sa stećcima i dio pokretnog naslijeđa pronađenog na arheološkom području, koje se nalazi u Muzeju Hercegovine u Mostaru, a koje je popisano u inventarnim knjigama nalaza Muzeja.
Lokacija uredi
Dvojna bazilika je smješten na lokalitetu Crkvine, u istočnom dijelu aktivnog pravoslavnog groblja u Žitomislićima, između desne obale rijeke Neretve i magistralnog puta Mostar-Metković. Selo Žitomislići je udaljeno 18 km od Mostara uz magistralni put ka jadranskoj obali.
Istraživanja uredi
Od juna 1970. do 1973. godine izvedeno je sistemsko arheološko iskopavanje. U toku 1972. i 1973. godine izvedeni su konzervatorski radovi pod rukovodstvom Ive Bojanovskog. U Muzeju Hercegovine u Mostaru nalazi se jedan fragment kamene ploče. Ostali arheološki materijal nije sačuvan.
Bazilika u Žitomislićima okvirno se datira u 5. odnosno 6. stoljeće.[2]
Opis uredi
Bazilika se sastoji iz sjeverne i južne crkve.[3] Ukupna dužina je 17 m, a širina 25,57 m. Sjevernu crkvu čine: naos sa prezbiterijem, baptisterij, narteks, đakonikon i protezis. Naos sa prezbiterijem je pravougaona središnja prostorija sa polukružnom apsidom na istočnoj strani. Tragovi poda, debljine 8 cm, sačuvani su na maloj površini desno od apside. Sastojala se od sloja riječnih oblutaka i preko njih vapnene žbuke. Jedan sačuvani ulomak muljike in situ najvjerojatnije je ostatak male oltarske pregrade. Bazilika je zidana od lomljenog i malo pritesanog kamena vapnenca, složenog u vodoravnim slojevima (opus incertum), u krečnjačkom malteru.
Južna crkva je podignuta u isto vrijeme kad i sjeverna. Sastoji se od dvije prostorije: naosa i narteksa.
Najvećim dijelom pronađeni kameni ulomci pripadaju oltarskoj pregradi: bazamenti, stupovi i pluteji. Kao dekorativni motivi pojavljuju se stilizirani listovi u obliku virovitih rozeta, listovi i grozdovi vinove loze, ljiljani, čempres, troprutasta pletenica, zatim prikazi životinja, ptice i jagnjeta. Na jednom malom komadu ploče nepoznate funkcije je niz urezanih kvadratića, motiv koji predstavlja jedinstven primjer kod nas. Na stupovima se vide kružni paralelni urezi. Kapiteli su ukrašeni volutama i lišćem sličnim akantusovim
Među malobrojnim sačuvanim arhitektonskim fragmentima ističe se jedan impost, na čijoj je kosoj strani vaza sa vinovom lozom i grožđem. Između listova loze nalaze se volute, a iznad njih plastični krug sa krstom (crux coronata). Na drugoj strani je krst sa proširenim krajevima i sa dužim okomitim krakovima (crux commissa).
U literaturi još nije dovoljno razjašnjena namjena dvojnih crkava u kasnoantičkom dobu. Sjeverna crkva je bila glavna crkva, za južnu crkvu su date razne pretpostavke. Smatra se da se radi o crkvama unutar manastirskih zajednica.[4]
Sadašnje stanje uredi
Konzervirani zidovi bazilike i objekta za stanovanje su u dobrom stanju.
Literatura uredi
- Enver Imamović, Ranohrišćanske bazilike u Bosni i Hercegovini
Reference uredi
- ↑ „Bazilika u Žitomislićima”. kons.gov.ba. Pristupljeno 13. 7. 2016.
- ↑ „Ivo Bojanovski: BOSNA I HERCEGOVINA U ANTIČKO DOBA”. Akademija nauka i umjetnosti Bosne i Hercegovine, 1988. Pristupljeno 9. 2. 2016.
- ↑ „Alojz Benac-Đuro Basler-Borivoj Ćović-Esad Pašalić-Nada Miletić-Pavao Anđelić - KULTURNA ISTORIJA BOSNE I HERCEGOVINE”. Veselin Masleša, Sarajevo, 1966. Pristupljeno 9. 2. 2016.[mrtav link]
- ↑ „Edin Veletovac: Kasnoantičke bazilike u Bosni i Hercegovini”. Filozofski fakultet Sarajevo, Knjiga XVII. Pristupljeno 9. 2. 2016.