1848 – razlika između verzija
Uklonjeni sadržaj Dodani sadržaj
dop. iz sr Wiki |
dop. iz proleksis i global chronology of conflict |
||
Red 31:
=== Mart/Ožujak ===
* [[2. 3.]] - Proglašeno univerzalno muško pravo glasa u Francuskoj.
* [[3. 3.]] - [[Lajos Kossuth]] drži govor na Ugarskom saboru u Požunu: traži odgovornu vladu za Ugarsku i za ostatak Habsburškog carstva.
* [[4. 3.]] - [[Kraljevina Sardinija]]-Pijemont dobila ustav, ''Statuto Albertino'', koji će važiti i kasnijoj Kraljevini Italiji.
* [[11. 3.]] - Svetovaclavski odbor u [[Prag]]u sastavio peticiju kojom se traže građanska prava, [[češki jezik]] u školama i zajednički sabor za Bohemiju, Moravsku i Šleziju.
Linija 36 ⟶ 37:
* [[13. ožujka]] - [[Austrijska revolucija 1848.]]: nakon krvavih demonstracija u Beču, kancelar [[Klemens von Metternich]] podnosi ostavku pod pritiskom nadvojvode [[Ludwig von Österreich (1784–1864)|Ludwiga]] nakon 27 godina na čelu austrijske vlade.
* [[14. 3.]] - Objavljen Fundamentalni statut, ustav [[Papinska Država|Papinske Države]] - crkva zadržava odlučujući uticaj.
* [[15. ožujka]] - [[Mađarska revolucija 1848.]]:
* [[18. 3.]] - Srpski Narodni odbor u [[Budim]]u ([[Isidor Nikolić-Džaver]]) doneo zaključke: autonomija crkve i škole, priznanje narodnosti i jezika, sabor itd.
* 18. 3. - Počinje [[Pet milanskih dana]] - ustanak proterao austrijske trupe maršala [[Joseph Radetzky von Radetz|Radetzkog]] iz Milana,
* 18. 3. - [[Nemačka revolucija 1848.]]: demonstracije u Berlinu, glavnom gradu [[Pruska|Pruske]], se pretvaraju u okršaj sa vojskom, ginu stotine ljudi.
* [[20. 3.]] - Kralj Bavarske [[Ludwig I. (Bavarska)|Ludwig I.]] radije abdicira nego da vlada po ustavu, nasleđuje ga [[Maximilian II. Joseph (Bavarska)|Maximilian II. Joseph]] (do [[1864]]).
* 20. 3. - Počinje neuspešan [[Velikopoljski ustanak 1848.]] protiv pruske vlasti - ugušen u maju, [[Veliko Vojvodstvo Poznanjsko]] postaje [[Provincija Posen]].
* [[22. 3.]] - Srbi u [[Zemun]]u i [[Pančevo|Pančevu]] zbacili (nemačke) opštinske vlasti i obrazovali gardu.
* 22. 3. - [[Datoteka:Flag of the Republic of Venice 1848-49.gif|25px]] U Veneciji proglašena [[Republika Svetog Marka]] (''Republica de San Marco''), predsednik [[Daniele Manin]], jedan od ministara Šibenčanin [[Nikola Tommaseo]].
[[Datoteka:Flag of Croatia (Josip Jelačić).JPG|mini|150px|Zastava Jelačića bana]]
* [[23. 3.]] - [[Josip Jelačić]]
* [[24. 3.]] -
* 24. 3. - Počinje [[Prvi rat za Šlezvig]] - spor [[Danska|Danske]] i nemačkih država oko [[Schleswig-Holstein]]a (traje do 1851).
* [[25. 3.]] - [[Hrvatska u Revoluciji 1848.]]: Velika narodna skupština Kraljevine Dalmacije, Hrvatske i Slavonije, formulirani glavni politički zahtjevi ("[[Zahtijevanja naroda]]").
* ožujak - [[Lajos Kossuth]] pridobio Ugarski sabor u Požunu ([[Bratislava]]) za "[[Ožujski zakoni|Ožujske zakone]]" (odn. "Travanjski zakoni") - ustavna monarhija sa parlamentom, personalna unija sa Bečom, Transilvanija i Hrvatska pripojeni jedinstvenoj Ugarskoj.
* ožujak - Habsburški dvor garantuje položaj Hrvatske, čiji je Sabor raskinuo veze sa Ugarskom.
* [[29. 3.|29]] - [[31. 3.]] - [[Nijagarini vodopadi]] privremeno presušili jer je je led začepio izvor istoimene reke iz [[Jezero Erie|jezera Erie]].
=== April/Travanj ===
* [[8. 4.]] - Josip Jelačić unapređen u podmaršala, vrhovnoga vojnog zapovjednika u civilnoj Hrvatskoj i Slavoniji te Vojnoj granici.
* [[10. 4.]] - ''Monster Rally'' [[čartizam|čartističkog]] pokreta u Londonu, Parlamentu predstavljena peticija kojom se traži šire pravo glasa.
* 10. 4. - Završen ''[[Illinois and Michigan Canal]]'', veza [[Velika jezera|Velikih jezera]] i [[Misisipi (reka)|Misisipija]].
Linija 60 ⟶ 62:
* [[14. 4.]] - U [[Sremski Karlovci|Sremskim Karlovcima]] postavljen program: Srpska Vojvodina (Srem, Banat, Bačka i Baranja) u savezu sa [[Trojedna Kraljevina Hrvatska, Slavonija i Dalmacija|Trojednom Kraljevinom]].
* [[18. 4.]] - Incidentom kod [[Multan]]a počinje [[Drugi anglo-sički rat]] (do 1849).
* [[19. 4.]] - Jelačić proglašava raskid unije sa Ugarskom; osniva se Banska konferencija iz koje nastaje vlada.
* 23 - [[24. 4.]] - Legislativni izbori u Francuskoj: 600 mesta za umerene republikance, 200 za [[Legitimizam (Francuska)|legitimiste]] (burbonske monarhiste), 80 za socijaliste.
* [[24. 4.]] - U [[Kikinda|Kikindi]] skinuta [[mađarska zastava]] i sukob sa mesnim garnizonom.
Linija 73 ⟶ 76:
* [[13. 5.]] (1. 5. po j.k.) - [[Majska skupština]] u [[Sremski Karlovci|Sremskim Karlovcima]] izabrala mitropolita [[Josif Rajačić|Josifa Rajačića]] za patrijarha i pukovnika [[Stevan Šupljikac|Stevana Šupljikca]] za vojvodu.
* [[15. 5.]] (3. 5. po j.k.) - U Sremskim Karlovcima proglašena [[Srpska Vojvodina]]; Srbi proglašeni "za narod politično slobodan i nezavisan pod domom austriskim i obštom krunom ugarskom"; objavljen politički savez sa Trojednom kraljevinom.
* 15. 5. - Pariski radnici napadaju Skupštinu
* [[17. 5.]] - [[Habsburg|Habsburški]] dvor pobegao iz Beča u [[Innsbruck]].
* 17. 5. - [[Rumuni]] u Blažu (''Blaj'') usvojili nacionalne zahteve, protive se priključenju Transilvanije Mađarskoj.
Linija 88 ⟶ 91:
* [[12. 6.]] (31. 5. po j.k.) - Mađarske jedinice odbijene od Sr. Karlovaca.
* 12. 6. - Izbio Duhovski ustanak u Pragu, prekinut rad slovenskog kongresa.
* 12. 6. - Američke trupe napuštaju [[Mexico City]] a [[Vera Cruz]] 2. avgusta.
* [[17. 6.]] - Austrijske trupe gen. [[Alfred Vindišgrec|Vindišgreca]] ugušile ustanak Čeha u [[Prag]]u.
* [[19. 6.]] - Srpska deputacija kod cara Ferdinanda - odluke karlovačkog sabora se ne mogu potvrditi.
* [[21. 6.]] - [[Datoteka:Flag of Wallachian Revolution of 1848, horizontal stripes.svg|25px]] [[Vlaška revolucija 1848.]]: usvojena [[Islaska proklamacija]] koju ''domnitor'' [[Gheorghe Bibescu]] prihvata dva dana kasnije, pod pritiskom masa.
* [[23. 6.]] - [[Giuseppe Garibaldi]] sa 62 druga se vratio u Nicu iz Urugvaja.
* [[23. 6.|23]] - [[26. 6.]] - [[Dani lipnja]] u Parizu: radnički ustanak zbog zatvaranja Nacionalnih radionica biva ugušen od strane Nacionalne garde na čelu sa [[Louis Eugène Cavaignac|Cavaignacom]].
* [[28. 6.]] - General [[Louis Eugène Cavaignac]] novi francuski šef vlade (do decembra).
Linija 109 ⟶ 114:
* avgust - Car Ferdinand I se vratio u Beč, gde zaseda Ustavotvorna skupština.
* [[2. 8.]] - Po zahtevu Mađara, habzburški dvor smenio Patrijarha Rajačića.
* [[9. 8.]] - Salascovo primirje između Pijemonta i Austrije.
* [[11. 8.]] - [[Stevan Knićanin]] prešao iz Srbije u Vojvodinu i stavlja se na čelo srbijanskih dobrovoljaca.
* [[14. 8.]] - Zemlja [[Oregon]] anektirana SAD kao [[Teritorija Oregon]].
Linija 115 ⟶ 121:
* 19. 8. - Na Istočnu obalu [[SAD]] stigla vest o pronalasku zlata u Kaliforniji.
* [[24. 8.]] - Požar na barku ''[[Ocean Monarch (bark)|Ocean Monarch]]'' kod severnog Velsa, stradalo 178 ljudi, uglavnom iseljenika za Ameriku.
* [[29. 8.]] - [[Bitka kod Boomplaatsa]]: Britanci uspešniji od Bura u južnoj Africi.
* [[31. 8.]] - Car Ferdinand traži od Mađara opozivanje mera protiv patrijarha i bana, i vraćanje Vojne Granice pod upravu bečkog Vojnog Ministarstva (kraj popuštanja).
* 31. 8. - Praizvedba [[Marš Radeckog|Marša Radeckog]] u Beču.
Linija 124 ⟶ 131:
* [[12. 9.]] - [[Švajcarska]] dobija federalni [[Ustav Švajcarske|ustav]], čime postaje jedna od prvih demokratskih država u Evropi.
* [[13. 9.]] - Amerikanac [[Phineas Gage]] preživeo gvozdenu šipku dužine 1,1 m koja mu je probila glavu.
* [[16. 9.]] - Otkriven [[Hiperion (mjesec)|Hiperion]], [[Saturn (planeta)|Saturnov]] satelit.
* [[17. 9.]] - [[Nasrudin-šah Kadžar]] novi vladar Persije (do [[1896]]).
* [[18. 9.]] - Đorđe Stratimirović smenjen s čela Narodnog odbora.
* [[21. 9.]] (9.9. po j.k.) - Još jedna srpska pobeda kod Sentomaša, koji se neformalno počinje nazivati [[Srbobran]].
Linija 134 ⟶ 142:
=== Oktobar/Listopad ===
* [[2. 10.]] - Nacionalni obrambeni komitet (''Országos Honvédelmi Bizottmány'') na čelu sa [[Lajos Kossuth|Lajosem Kossuthom]] preuzima izvršnu vlast u Mađarskoj (do aprila '49).
* [[3. 10.]] -
* 3. 10. - Austrijski general [[Anton von Puchner]] i rumunske grupe počinju borbu protiv Mađara u Erdelju.
* [[6. 10.]] - [[Bečki ustanak]]
* 6. 10. - U Karlovce iz Italije stigao vojvoda Šupljikac.
* [[11. 10.]] - Novi [[Ustav Holandije]] uvodi parlamentarnu demokratiju.
Linija 148 ⟶ 157:
* [[4. 11.]] - Izglasan [[Ustav Francuske (1848)|Ustav Francuske]]: apsolutna podela vlasti, Predsednik nije odgovoran Skupštini ali ne može je ni raspustiti.
* [[7. 11.]] - Predsjednički izbori u SAD, prvi održani u svim državama istog dana; pobjedio Whigovac [[Zachary Taylor]].
* [[10. 11.]] - Gen. [[Friedrich von Wrangel]] nenasilno zauzeo Berlin i proterao okupljene skupštinare.
* 10. 11. - Umro regent i naslednik Egipta [[Ibrahim Paša Egipatski|Ibrahim Paša]], nasleđuje ga sinovac [[Abas I Egipatski|Abas I]] (stari [[Muhamed Ali Egipatski|Muhamed Ali]] je senilan). * [[15. 11.]] - U Rimu ubijen [[Pellegrino Rossi]], papin ministar pravde.
* [[21. 11.]] - [[Jonas Furrer]] izabran za prvog predsednika [[Švajcarska|Švajcarske]] Konfederacije.
* 21. 11. - Knez [[Felix zu Schwarzenberg]] novi predsednik austrijske vlade (do 1852).
* [[24. 11.]] - Suočen s liberalnom agitacijom, Papa beži iz Rima u napuljsku [[Gaeta|Gaetu]].
Linija 156 ⟶ 167:
[[Datoteka:Franz Josef I. 1849 Litho.jpg|mini|150px|[[Franjo Josip I.]] (vl. 1848-1916)]]
* [[2. 12.]] - Habsburški car Ferdinand I abdicirao u korist svog mladog nećaka [[Franjo Josip I.|Franje Josipa I.]] (vlada do [[1916]]).
* 2. 12. - Hrvatski ban Jelačić obnaša i dužnost guvernera Rijeke i Dalmacije.
* [[6. 12.]] - Austrijski general [[Franz Schlik]] napada Ugarsku sa severa.
* [[10. 12.]] - Princ [[Napoleon III|Luj-Napoleon Bonaparta]] ubedljivo pobedio na predsedničkim izborima (položio zakletvu deset dana kasnije).
Linija 165 ⟶ 177:
=== Kroz godinu ===
* U francuskim i danskim kolonijama ukinuto ropstvo.
* 1848-49 - Epidemija [[kolera|kolere]] u Vojvodini.
Linija 213 ⟶ 225:
* [[7. kolovoza]] - [[Jöns Jakob Berzelius]], švedski kemičar (* [[1779]])
* [[12. 8.]] - [[George Stephenson]], pionir železnice (* [[1781]])
* [[5. 9.]] - [[Muhamed-šah Kadžar]], persijski šah (* [[1808]])
* [[24. 9.]] - [[Branwell Brontë]], slikar, pisac, brat sestara Brontë (* [[1817]])
* [[10. 11.]] - [[Ibrahim Paša Egipatski]], vojskovođa, prestolonaslednik (* 1789)
| |||