Wikipedija

Antički Rim – razlika između verzija

Interaktivna pretraga historije
← Starija izmjenaNovija izmjena →
Uklonjeni sadržaj Dodani sadržaj
VizualnoWikitekst
BokicaK (razgovor | doprinos)
9.240 izmena
Autobot (razgovor | doprinos)
Botovi
177.192 izmene
m Wikipedia python library
Red 6:
]]
[[Datoteka:Vexilloid of the Roman Empire.svg|thumb|Zastava antičkog Rima]]
'''Antički Rim''' je bila civilizacija koja je nastala od [[polis|grada-države]] osnovanog na [[Apeninsko poluostrvo|Apeninskom poluostrvu]] po tradiciji koju nam prenosi [[Tit Livije]] [[753. p. n. epne.]] do ogromnog carstva koje je okruživalo [[Sredozemno more]]. Tokom svog postojanja, rimska civilizacija je prešla put od [[Monarhija|monarhije]], [[Republika|republike]] sa kombinacijom [[Oligarhija|oligarhije]] i [[Demokratija|demokratije]], do [[dominat|autokratskog carstva]]. Rimska civilizacija je dominirala [[zapadna Evropa|zapadnom Evropom]] i područjima oko Sredozemnog mora putem osvajanja i [[kulturološka asimilacija|asimilacije]].
 
[[Zapadno rimsko carstvo|Zapadni deo carstva]], uključujući [[Hispanija|Hispaniju]], [[Galija|Galiju]] i [[Italija|Italiju]], se u [[5. vek|5. veku]] raspalo posle [[Velika seoba naroda|seobe naroda]] u nezavisne kraljevine. [[Vizantijsko carstvo|Istočno rimsko carstvo]], čiji je centar bio [[Istanbul|Konstantinopolj]], se obično naziva [[Vizantijsko carstvo]] nakon [[476]], tradicionalnog datuma pada [[Rim]]a i potonjeg početka ranog [[srednji vijek|srednjeg veka]], takođe znanog kao [[mračni vek]].
Red 17:
[[Datoteka:Forum Romanum panorama 2.jpg|thumb|right|370px|Forum Romanum- danas]]
 
Na osnovu starorimskih izvora [[osnivanje Rima]] se vezuje za 753. p.n.epne. Već od 10. veka p.n.epne. postojala su na bregu [[Kapitol]]u prva naselja. Kasnije su se raširila na brežuljke kod reke [[Tibar]] i njihovim spajanjem je nastao [[grad]] čiji je verski i politički centar bio Kapitol. Osnivanje grada u sredini 8. veka p.n.epne. se poklapa sa kolonizacijom [[Italija |Italije]].
 
Prema legendi nastanak Rima nadovezao se na istorija [[Troja|Troje]]. Potomci [[Eneja|Eneje]], sina Anhisa i boginje [[Venera (boginja)|Venere]], braća blizanci – [[Romul i Rem]] bili su po naređenju kralja grada [[Alba Longa|Alba Longe]] odmah po rođenju bačeni u [[Tibar]]. Kako je blizance rodila vestalka Rea Silvija, sa bogom rata [[Mars (bog)|Marsa]], bogovi su uredili da sanduk sa blizancima reka izbaci na obalu gde ih je u prvo vreme usvojila [[Vuk|vučica]]. Braća su kasnije kralja Alba Longe i osnovali su vlastiti grad na mestu gde ih je nekada voda izbacila. Pošto se Rem narugao brazdama kojima je njegov brat blizanac označio buduće [[zid]]ine grada, Romul ga je ubio. Usled toga, grad je dobio ime po Romulu Roma tj. Rim, a Romul je postao prvi od sedam legendarnih kraljeva Rima.
[[Datoteka:She-wolf suckles Romulus and Remus.jpg|thumb|250px|left|'''Kapitolska vučica''', antička statua sa predstavom vučice koja doji Romula i Rema.]]
 
Krajem 7. veka p.n.epne. napali su Rim [[Etrurci]] kojima je Rim u to vreme bio lokalni rival. Za vreme vladavine etrurskih kraljeva Rim je brzo narastao u najveći grad na Apeninskom poluostrvu jer je kontrolisao značajne trgovačke puteve. Kralj [[Servije Tulije]] je sagradio rimske zidine i sproveo je reformu vojske. Poslednji etrurski kralj [[Tarkvinije Oholi]] bio je iz grada isteran od strane aristokratije pod vođstvom [[Lucije Junije Brut|Lucija Junija Bruta]]. U svakom slučaju, posle oslobođenja Rima od etrurske vladavine značaj grada je porastao. Godina 509. p.n.epne. koja je tradicionalno vezana za ove događaje je dodata kasnije i nije smatrana za sigurno datiranje. Kulturno su Rimljani bili pod jakom uticajem Etruraca. Njihovim posredstvom Rim je došao u kontakt sa [[antička Grčka|starogrčkom]] kulturom čiji se uticaji mogu videti u upotrebi etrurskih brojeva, pisma iz kojeg se razvija [[latinica|latinsko pismo]], ptičje perspektive u plastičnim umetnostima, pogrebni rituali itd.
 
== Rimska republika ==
Red 37:
[[Datoteka:Via_appia.jpg|thumb|left|180px|[[Via Appia]] [[Apijev put]] u južnoj Italiji ]]
 
U 5. veku p. n. epne. Rim je vodio brojne ratove sa svojim susedima koji su 493. godine p. n. epne. priznali njegovu vladavinu i tražili su zaštitu od njega od spoljnih neprijatelja. Posle uništenja etrurskog grada [[Veji|Veja]] 396. godine p. n. e, moćnog rimskog rivala, Rim je počeo da širi svoju hegemoniju nad celim Apeninskim poluostrvom, mada su ga jednom prilikom opljačkali [[Gali]], što je oslabilo uticaj Rima na ostala plemena u Italiji. Sledećih pola veka obeležile su borbe sa [[Gali]]ma i borbom sa latinskim saveznicima a posle ratova većina Latina je dobila rimsko državljanstvo. Na prelazu 4. i 3. veka p. n. epne. u ratovima su Rimljani porobili [[Samniti|Samnite]] čime su ova plemena pala pod vlast Rima.
 
Tajna relativno brzog rimskog napredka počiva u sklapanju savezništva sa u tom vremenu moćnim i na kraju porobljenim neprijateljem koji je postao lojalni rimski saveznik. Porobljenu Italiju je Rim pokrio sa velikim brojem puteva na čijim strateškim mestima su bili osnivane kolonije što je omogućavalo kontrolu nad zemljištem koje je bilo osvojeno. Iz toga doba je Rim izašao kao čvrsta državna tvorevina sa moćnom armijom i daljim uslovima za napredak i dalji rast i time su položeni temelji za njegovu budućnost i prosperitet.
Red 43:
=== Pir, Punski ratovi i Hanibalova invanzija na Italiju===
 
U trećem samnitskom ratu 298–290. p. n. epne. Rimljani su savladali koaliciju Samnita i to im je omogućilo da preuzmu kontrolu nad celom današnjom Italijom. Rim se 282. p. n. epne. umešao u sukob [[Grčka |grčkih]] polisa i grada [[Tarent]]a koji je pozvao u pomoć epirskog kralja [[Pir]]om. Pir se 280. p. n. epne. iskrcao u Italiji sa velikom vojskom i slonovima. Iako je Pir pobeđivao više puta rimski saveznički sistem je bio dovoljno imun i Rimljani su umesto da prihvate Pirove mirovne ponude, bili su uporni i nastavljali su sa borbama i onemogućili su da iskoristi svoje „[[Pirova pobeda |Pirove pobede]]“ tako da je njegov položaj u Italiji doveden do neizdrživosti. Nakon poraza 275. p. n. epne. Pir je otplovio natrag u Grčku čime su Rimljani stekli kontrolu nad svim grčkim gradovima računajući i Tarent.
 
Rat sa Pirom bio je prethodnica za mnogo veće ratove. Rast rimske moći doveo je neizbežno do konflikta sa [[Antička Kartagina|Kartaginom]] koja je štitila svoje interese u politici i trgovini. Predmet spora je bila [[Sicilija]] gde se prožimao uticaj Feničana i Grka. Zahvaljujući kolonizaciji [[Fenikija |Feničana]] zapadna i severozapadni deo ostrva bio je pod uticajem Kartagine, dok su na istoku i jugu od 8. veka p. n. epne. bili [[Grci]] i grčki najmoćniji grad [[Sirakuza]] bio je u sukobu sa Kartaginom.
[[Datoteka:HannibalTheCarthaginian.jpg|thumb|210px|Hanibal- najveći neprijatelj Rimljana]]
 
Posle incidenta u Mesini ravnoteža na Siciliji je bila u korist Rimljana i to je izazvalo punsku flotilu na napade italijanske obale i lokalni konflikt je prerastao u rat između velikih sila. To je bio [[Prvi punski rat]] 264–241. p. n. epne. Na kopnu su pobeđivali rimske legije, ali su Rimljani na moru bili bespomoćni u odnosu na pomorsku dominaciju Kartagine. Posle nekoliko poraza Rimljani su se trajno naselili na Siciliji. Posle ove pobede Kartaginjani su morali da plate velike odštete po mirovnom ugovoru između Rima i njih. Rim je porobio i [[Sardinija |Sardiniju]]. Ubrzo zatim ipak Kartagina staje na noge na čemu je u mnogome doprineo [[Hamilkar Barka]].
 
Kada je Hamilkarev sin [[Hanibal]] napao grad [[Saguntum]], koji je bio rimski saveznik u današnjoj Španiji, i kada su Kartaginjani odbili njegovu ekstradiciju došlo je ponovo do [[Drugi punski rat |Drugog punskog rata]] 218–201. p. n. epne. kada je Hanibal preduzao naporan put preko Hispanije i južne Galije i posle prelaska Alpi upao na teritoriju Italije sa svojom vojskom. Posle serije od nekoliko pobeda Hanibal je Rimljane doveo do ruba poraza. No Hanibal je tu ipak ostao odsečen i nije mogao da Rimljanima nanese konačan poraz i morao je da se povuče. Posle 202. godine rimski vojskovođa [[Scipion Afrikanac]] je pobedio Hanibala u odlučujućoj [[bitka kod Zame|bici kod Zame]].
 
Kartagina je morala da se odrekne svih svojih vanafričkih teritorija, da raspusti svoju pomorsku flotu i bila je prinuđena da isplati velike ratne odštete čime je bila slomljena njena moć. U spoljašnjoj politici je postala u potpunosti zavisna od volje Rima. Ipak je zadržala značajne trgovačke pozicije, a Rim je posle Drugog punskog rata postao glavna sila u Sredozemnom moru a [[Hispanija]] je postala rimska provincija.
Red 57:
 
{{main|Makedonski ratovi|Mitridatski ratovi|Sirski rat|Ilirski ratovi}}
Posle pobede nad Kartaginom, Rim se usmerio ka istoku. [[Helenistička era|Helenističke]] države [[Pergamska kraljevina|Pergam]] i [[Rodos]], ugrožene koalicijom [[seleukidsko carstvo|seleukidskog]] kralja [[Antioh III Veliki|Antioha III Velikog]] i [[Antička Makedonija|makedonskog]] kralja [[Filip V |Filipa V]], obratile su se za pomoć Rimu i rimski Senat je iskoristio to što je već u toku Punskih ratova zaratio sa Filipom čime je prekinuo makedonsku hegemoniju u staroj Grčkoj. [[Tit Flaminije]] proglasio je na [[Istamske igre|Istamskim igrama]] u [[Korint]]u slobodu helenskih gradova. Dalje angažovanje na istoku pridonela je ekspanzija seleukidskog kralja [[Antioh III Veliki|Antioha III]] u [[Mala Azija|Maloj Aziji]] i u Grčkoj sa kojim je vođen rat 192–188. p. n. epne. Rat se završio pobedom Rima i predajom svih teritorija u Maloj Aziji, čime je Rim postao najjača sila na istočnoj obali Sredozemnog mora.
[[Datoteka:Expansion of Rome, 2nd century BC.gif|thumb|350px|Ekspanzija rimske republike u 2. veku p. n. epne.]]
 
[[Antička Makedonija|Makedonija]] je posle protivrimske pobune pretvorena u rimsku provinciju 148. god. p. n. epne. Konflikt sa [[Numidija|numidskim]] kraljem koji je bio saveznik Rima i koji je svojevoljno napao Kartaginu doveo je do [[Treći punski rat |Trećeg punskog rata]] posle čega je Kartagina bila potpuno uništena i razorena. Osvojena teritorija je bila ustrojena u [[Afrika (provincija)|provinciju Afriku]]. Slično se dogodilo i sa nezavisnošću Helena, a [[Korint]], centar grčkog otpora Rimljanima, takođe je snašla slična sudbina. Grad je bio razoren i opljačkan, a građani prodati u roblje i deportovani u Rim. Posle zaveštanja poslednjeg pergamskog kralja [[Atal III|Atala III]] 133. p. n. epne. teritorija [[Pergamska kraljevina|Pergamske kraljevine]] (zapadni deo Male Azije) je postao rimski posed i pretvoren je u provinciju [[Azija (provincija)|Aziju]].
 
U novim provincijama su a pre svega u bogatim istočnim zemljama određeni su veliki porezi koji su skupljani od strane patricija koji su davali državi fiksni deo. Ovo je dovodilo do učestalih ustanaka. Rimske pobede su bile veličanstvene ali unutar rimske države je dolazilo do postepenog propadanja republikanskih vrednosti i uređenja.
Red 70:
Republika je tako, pored napredka države i povećanja teritorije, došla do unutrašnjepolitičke krize koje je dovedila do građanskih ratova i na kraju do kraja dotadašnjih državnih formi. Razlog je bila duboka socijalna polarizacija rimskog društva i poziv ka [[reformama]] pre svega u agrarnoj oblasti. Jedan od posledica rimskih vojno-političkih uspeha je priliv velikog bogatstva i robova. Sitni poljoprivrednici i zanatlije plebejskog porekla bili su odsutni u ratovima na velikim udaljenostima od svojeg prebivališta što je otežavalo njihovu upravu poseda i privrede. Nasuprot tome veliki posednici su povećevali svoje imovine često proteravši stare vlasnike što je dovodilo do stvarenja velikih poseda - [[latifundija]] i iskorištavanja robovskog rada. Opadanjem broja zemljoradnika narastao je broj ljudi bez imovine i do oslabljivanja borbene sposobnosti rimskih legija. Rast Rima doveo je do propasti rimskih širokih slojeva koji su imali najveće zasluge za njegov razvoj. Osiromašavanje ovog sloja dovodilo je do migracija stanovništva u gradove, propadanje sela i do narstvajućeg nespokojstva ljudstva.
 
Narastajući socijalni nemiri kulminirali su kada je 133. godine p. n. epne. narodni tribun [[Tiberije Sempronije Grah|Tiberije Grah]] pokušao da predloži zemljišni zakon kojim bi trebala da se podeli i ograniči posede velikoposednika. Razlog za ovakove reforme bio je nedostatak regruta za legije. Predlog Graha nije prošao jer je drugi tribun uložio veto. Ovim je došlo do krize u donošenju odluka, koji je rezultirao Grahovim ubistvom, a dalje reforme su zaustavljene. Njegov brat [[Gaj Sempronije Grah|Gaj Grah]] je posle deset godina sledio bratovljevo zalaganje za reforme. Ništa bolje nije prošao ni Gaj Graj koje je ubijen 121. p. n. epne.
 
Pobeda senatske većine [[optimati|optimata]] nad narodnom stranom [[populari|populara]] u republici nije doneo smirenje. Kriza države se stalno produbljivala. Rim je potresao ustanak robova pod vođstvom [[Spartak|Spartak]]a u godinama 73–71. p. n. epne. kao i dalji konflikti na granicama imperije. U ovoj krizi je prosperirao sa svojim reformama [[Gaj Marije|Gaja Marija]] čije reforme su se razlikovale od reformi braće Grah. U legijama su mogli da služe i bezemljaši koji su bili nagrađivani dodeljivanjem zemlje kao veterani i od tih vremena vojnici nisu osećeli lojalnost prema drževi već prema tome ko im je omogućavao da steknu posed i tako se stvaraju uslovi za početak građanskih ratova.
 
=== Građanski ratovi===
 
Osim sukoba unutar rimskog društva dolazilo je i na prelazu 2. i 1. veka p. n. epne. do konflikata između [[italija]]nskih saveznika koji su tražili prava kao i Rimljani. Posle savezničkih ratova u kojim su saveznici bili poraženi ipak je većina od njih dobila rimsko građansko pravo. Kada se završio saveznički rat, velika opasnost se pojavila na istoku. [[Pontska kraljevina|Pontski]] kralj [[Mitridat VI od Ponta|Mitridat VI]] je osvojio Malu Aziju i isplovio za Grčku a na njegovu stranu prešla je i [[Antička Atina|Atina]].
 
Kada je [[Kornelije Sula|Lucije Kornelije Sula]] određen da vodi vojsku posle pobede nad popularima, i kada je posle pobedonosnog pohoda protiv Mitriadesa vratio u Rim svoje protivnike je masakrirao i [[proskripcije|izdao je spisak građana]] koje je trebalo ubijiti. Sula se brzo povukao sa svoje funkcije i omogućio je nastupanje dvojici ambicioznih pojedinaca Krasu i Pompeju. Ovaj drugi je definitivno doveo u red neprilike Rima na istoku u Maloj Aziji. [[Gnej Pompej Veliki|Pompej]] je sklopio [[Prvi trijumvirat|savez]] sa [[Marko Licinije Kras|Krasom]] i ambicioznim [[Gaj Julije Cezar|Julijem Cezarom]].
 
[[Lucije Sergije Katilina]] je 63. p. n. epne. pokušao nasilno da sruši Rimsku republiku, ali njegov plan nije uspeo. Pompej, Kras i Cezar su 60. godine p. n. epne. stvorili neformalni savez u cilju vlastitih interesa nazvan prvi trijumvirat. Cezar je uz pomoć ostalih triumvira 59. godine p. n. epne. postao konzul i obezbedio vođstvo u Galiji. On je osvojio Galiju, čime je stekao veliku popularnost. Kada je Kras poginuo u [[bitka kod Kare|bici kod Kare]] protiv [[Partijsko carstvo|Parćana]], neprijateljstvo između Cezara i Pompeja je došlo do izražaja i Cezar, kojem je u slučaju povratka pretio sudski proces, prešao je 49. p. n. epne. reku [[Rubikon]] čime je započeo [[Cezarov građanski rat|građanski rat]]. On je pobedio Pompeja sledeće godine koji je pobegao u Egipat gde je posle bio ubijen a Cezar je dobio vlast nad celim Rimom. Cezarov pošaj za institualizajiju svoje vladavine nije uspeo i pao je kao žrtva republikanaca u senatu pod vodstvom [[Marko Junije Brut|Marka Junija Bruta]] i [[Gaj Kasije Longin|Gaja Kasija Longina]].
 
[[Rat protiv Cezarovih ubica|Građanski rat]] se ponovo rasplamsao. [[Marko Antonije]] i Cezarov usvojeni sin [[Oktavijan Avgust|Gaj Oktavijan]] su napravili savez sa [[Marko Emilije Lepid (trijumvir)|Emilijem Lepidom]] i stvorili [[drugi trijumvirat]] koji je bio organizovan protiv sledbenika republike i Cezarovih ubica. Posle pobede su podelili imperiju. Oktavijan je dobio zapadne provincije, Marko Antonije je bio na istoku sa [[Kleopatra VII od Egipta |Kleopatrom VII]], egipatskom kraljicom i Cezarovom ljubavnicom. Oba trijumvira su došli u sukob i posle Oktavijanove pobede u [[građanski rat između Oktavijana i Antonija|građanskom ratu]] Antonije i Kleopatra su izvršili samoubistvo. Time je završeno doba građanskih ratova i bila je završena rimska republika a Oktavijan se odrekao svih svojih prava proglasivši republiku, ali je bio jedini koji je vladao rimskim carstvom.
Izvor: https://sh.wikipedia.org/wiki/Antički_Rim