Prvi peloponeski rat – razlika između verzija

|komandant2=[[Pleistoanakt]]<br />[[Nikodem od Sparte|Nikodem]]

}}

[[Datoteka:Hellas_431bc.jpg|thumb|300px|Grčka pred početak peloponeskog rata]]

'''Prvi peloponeski rat''' je moderni naziv za niz sukoba između [[Atina|Atine]] i njenih saveznika okupljenih u [[Atinski pomorski savez]], s jedne strane, i saveznika [[Sparta|Sparte]] okupljenih s njom u [[Peloponeski savez]], s druge strane, u periodu od 460. do 446. godine stare ere.

 

== Uvod u sukobe ==

[[Pentekontaetija]] je predstavljala je doba najvećeg [[Spoljna politika|spoljnopolitičkog]] angažovanja Atine. Nikada ranije i nikada kasnije spoljna politika Atine nije imala takvog zamaha kakav je dobila posle učvršćivanja [[Demokratija|demokratskog poretka]] i njegovog uspona pod [[Periklo]]m. Ta politika bila je usmerena na dalje učvršćivanje državne moći Atine i proširenje sfere njene [[Politika|političke]] i [[Ekonomija|ekonomske]] delatnosti i uticaja. Tom politikom su pre svega bili pogođeni saveznici Atine. U ovo se doba, naime, najjasnije ispoljilo stremljenje Atinjana da uguše državnu samostalnost saveznika, da ih konačno pretvore u svoje podanike i da istovremeno povećaju broj gradova zavisnih od Atine. Atinjani su sada počeli da teže da pod svoju hegemoniju stave gradove centralne Grčke i gradove [[Peloponez]]a.

 

 

== Sukobi i rat ==

 

=== Atina i Korint ===

Na prvi peloponeski rat (460–446) trebalo bi verovatno u suštini gledati kao na sukob između Atine i Korinta, u koji se povremeno uključivala Sparta. Današnja neslaganja koncentrišu se oko pitanja zašto Sparta nije igrala aktivniju ulogu u ovom sukobu. Jedno gledište je čisto vojno i poziva se na teškoću da se upadne u [[Atika|Atiku]] dok se planine iznad Megare nalaze pod kontrolom Atine. Po drugom, verovatnijem gledištu, Sparta jednostavno nije imala volje da deluje konzistentno. U svakom slučaju, ne treba preterivati u vezi sa neaktivnošću Sparte. U Sparti je, izgleda, uvek postojala jedna grupacija ljudi koja je imala, uslovno rečeno, ekspanzionističke tendencije prema srednjoj Grčkoj, i njene su ideje ponekada provlađivale.

 

 

=== Atina i Sparta ===

Uspesi Atine konačno su nagnali Spartu da se umeša: 457. godine st. e. velika peloponeska vojska pod komandom Nikomeda (tutora maloletnog kralja [[Pleistoanakt]]a) prešla je Korintsku prevlaku i krenula u srednju Grčku. Zvanično objašnjenje ovog pohoda Spartanaca bilo je posredovanje u sporu koji se vodi između stanovnika male [[Dorida|Doride]] i [[Fokida|Fokide]]. Verovalo se, naime, da su u legendarnim vremenima prvi [[Dorani]] krenuli u osvajanje Peloponeza upravo iz ove male grčke države. Ne treba potcenjivati ovaj sentimentalni aspekt, ali je Sparta svakako imala i druge, konkretnije ciljeve. Ti su se ciljevi ispoljili onda kada je Nikomed sa svojom vojskom stigao pred [[Teba (Grčka)|Tebu]], smestio svoj logor oko nje i sa Tebancima stupio u pregovore. Politička supremacija u Tebi u to je vreme bila na strani [[Oligarhija|oligarhijske]] grupacije, koja je održavala bliske veze sa političkim izgnanicima iz Atine (oligarsima). Nikomed je uspeo ne samo da pridobije Tebu za sebe, već takođe da oko nje okupi grupacije u drugim [[Beotija|beotskim]] gradovima koje su bile neprijateljski raspoložene prema Atini. Atinjani su shvatili kakva im opasnost preti te su mobilisali sve snage koje su im stajale na raspolaganju; atinska građanska vojska, popunjena odredima iz Argosa, Tesalije i gradova [[Atinski pomorski savez|Atinskog pomorskog saveza]], ušla je u Beotiju. U žestokoj [[Bitka kod Tanagre|bici kod Tanagre]] Atinjani su bili potučeni, ali su i njihovi neprijatelji skupo platili svoju pobedu značajnim gubicima. Nikomed se stoga nije usudio da napadne Atiku i povukao se na Peloponez.

 

 

=== Pad Egine ===

U celoj srednjoj Grčkoj Spartancima je, kao njihov oslonac, ostala samo Teba. U isto vreme pala je Egina. Ona je morala da poruši svoje bedeme, da preda brodove i da plaća Atinjanima danak. Neki izvori pominju da je Egini data neka vrsta [[Autonomija|autonomije]]; alternativno gledište kaže da je ta autonomija data Egini jednom klauzulom mirovnog ugovora sklopljenog sa Spartom 446. godine. Navodno atinsko narušavanje autonomije Egine predstavljalo je jedan od sekundarnih povoda za izbijanje [[Peloponeski rat|peloponeskog rata]]. Takođe, pokoravanje Egine, velikog grada arhajskog doba, čiji ponosni [[Dorani|dorizam]] i tradicionalnu pomorsku veštinu i gostoljubivost naglašava [[Pindar]] u svojim ''Nemejskim odama'', bio je događaj ogromnog značaja. Teza da Atina samo predvodi jedan dobrovoljan savez [[Jonjani|jonskih]] gradova kojima je potrebna zaštita nije mogla opstati posle pokoravanja Egine.

 

 

=== Događaji u Egiptu ===

Da se poduhvat u [[Egipat|Egiptu]] nije završio katastrofom, mogli su se očekivati dalji uspesi Atine. Atinjani su, naime, u Egipat ranije uputili jače snage u cilju pružanja podrške ustanku koji je buknuo protiv [[Persija]]naca. Na ušću [[Nil]]a i kod [[Kipar|Kipra]] bilo je koncentrisano preko dve stotine atinskih i savezničkih ratnih brodova i znatne kopnene snage za desant. U slučaju uspeha, Atinjani su mogli računati da će učvrstiti na novom tržištu i da će u svoje ruke prigrabiti najbogatiju žitnicu [[Mediteran]]a. U početku su se ratne operacije odvijale povoljno po Atinjane, ali su Persijanci oko 454. godine sakupili veliku vojsku. Atinska vojska zajedno sa Egipćanima koji su digli ustanak držala je opsadu [[Memfis (Egipat)|Memfisa]] i tu je bila žestoko potučena, a zatim je odmah uništen i veći deo atinske flote (Atinjani su u Egiptu ukupno izgubili oko dvesta ratnih brodova i oko 35.000 vojnika). U takvim okolnostima oni su imali razloga da strahuju od nove najezde Persijanaca i od potresa u samom Atinskom savezu, jer sad Atinjani nisu više uživali doskorašnju premoć na moru u odnosu na saveznike. Opasnost persijske najezde uplašila je i Spartu. Kao rezultat toga ponovo je došlo do pregovora između Atinjana i Spartanaca koji su završeni sporazumom o primirju na pet godina. U isto vreme Sparta je zaključila mir s [[Argos]]om na 30 godina, što je za Atinu bilo vrlo nepovljno (454).

 

=== Kalijin mir ===

Međutim, pokazalo se da Grčka ovoga puta nije bila izložena persijskoj najezdi. U proleće 449. godine Atinjani su sa svojim saveznicima u [[Bitka kod Salamine na Kipru|bici kod kiparske Salamine]] do nogu potukli Persijance, zaplenivši blizu 100 njihovih brodova. Posle ove bitke sa Persijancima je bio zaključen [[Kalijin mir]]. Međutim, ne može se biti sasvim siguran u postojanje tog mirovnog ugovora (na primer, [[Tukidid]] ga uopšte ne pominje), ali je činjenica da posle 449. godine, koliko je poznato, više nije bilo sukoba sa Persijancima.

 

== Tridesetogodišnji mir ==

Prestankom ratnih operacija protiv Persije za mnoge članove Atinskog pomorskog saveza nestalo je razloga za dalji opstanak tog saveza. To je izazvalo niz novih komplikacija u odnosima između Atine i saveznika. U isto vreme, Atinjani preduzimaju mere za proširenje granica svoje države. U vezi s tim, pod vođstvom samog Perikla izvršena je velika pomorska ekspedicija u [[Crno more]]. Izgleda da je tada u Atinski savez ušao čitav niz grčkih gradova sa obala Crnog mora.

 

Atina je zbog stalnih sukoba bila veoma iscrpljena, te je 446/5. godine otpočela pregovore sa Spartom o zaključenju mira na trideset godina. Taj je mir bio sklopljen pod sledećim uslovima: Atina se odrekla svih teritorija stečenih na [[Peloponez]]u – Ahaje, Trezena i Megare; ostali su joj samo Naupakt i Egina. Obe ugovorne strane su odlučile da razgraniče svoje uticajne sfere. Svaka od njih obavezala se da u svoj savez neće primiti one koji pripadaju tuđem savezu, a takođe da u gradovima tuđeg saveza neće pružati podršku svojim pristalicama. Za Atinu je ovaj sporazum značio odricanje od one politike koju je poslednjih godina sprovodila.

 

* [[Peloponeski rat]]