Svetosavski nacionalizam – razlika između verzija
Uklonjeni sadržaj Dodani sadržaj
Nema sažetka izmjene |
m Vraćene izmene korisnika 212.200.65.21 na poslednju izmenu korisnika EmausBot |
||
Red 1:
'''Svetosavski nacionalizam''' je [[desnica|desna]] [[politika|politička]] [[ideologija]] koja predstavlja spoj [[Srbi|srpskog]] [[nacionalizam|nacionalizma]] i [[pravoslavlje|pravoslavnog]] [[klerikalizam|klerikalizma]].
Ova ideologija je nastala [[1930e|1930-ih]] godina u [[Kraljevina Jugoslavija|Kraljevini Jugoslaviji]]. Njeni najzačajniji ideolozi su pravoslavni [[episkop]] [[Nikolaj Velimirović]] i srpski pro-fašistički političar [[Dimitrije Ljotić]].<ref name="Falina"/> Pobedom [[komunizam|komunizma]] nakon [[Drugi svetski rat|Drugog svetskog rata]] ova ideologija je potisnuta, a neki njeni aspekti nastavljaju da se razvijaju među pravoslavnim teolozima. Svetosavski nacionalizam je od [[1990e|1990-ih]] ponovo prisutan na političkoj sceni Srbije, a zastupaju ga neke desničarske organizacije ([[Otačastveni pokret Obraz]], Sveti Justin, [[Dveri srpske]]...) i pojedinci unutar [[Srpska pravoslavna crkva|Srpske pravoslavne crkve]].
Suština svetosavske ideologije je sintagma - jedan [[narod]], jedne [[religija|religije]] u jednoj [[država|državi]].<ref>[http://www.hic.hr/books/jugoistocna-europa/semiz.htm Dženana Efendić Semiz, SRPSKA AGRARNA REFORMA I KOLONIZACIJA 1918. GODINE]</ref> Svetosavski nacionalisti se zalažu za ono
Pojedini kritičari u pojavi svetosavskog nacionaliza unutar Pravoslavne crkve vide [[filetizam]], koji je na Carigradskom saboru [[1872]]. osuđen kao moderna [[jeres]].<ref name="Republika"/>
Red 9:
== Pojam ==
[[Image:Sveti Sava Kraljeva Crkva.jpg|thumb|150px|desno|[[Sveti Sava]], osnivač [[Srpska pravoslavna crkva|srpske crkve]].]]
Termin ''svetosavlje'' je počeo da se koristi u Srbiji krajem 1930-ih godina po osnivaču srpske crkve [[Sveti Sava|Svetom Savi]], i njime je naglašavan etnički srpski karakter, nasuprot univerzalnom karakteru [[pravoslavna crkva|pravoslavne crkve]].<ref name="Republika"/>
Analitičari smatraju da je svetosavlje „sofisticirana intelektualna konstrukcija“ koja ima obeležja sakralizacije [[nacija|nacije]] i nacionalizacije [[religija|religije]]; ono postavlja pravoslavlje u središte srpskog nacionalizma, zatvarajući tako prolaz nepravoslavnima u srpsku političku sferu.<ref name="Falina">[http://www.timeandspace.lviv.ua/files/research/27_Falina_Druckfahnen_korr_59.pdf Maria Falina, Svetosavlje: A Case Study in the Nationalization of Religion]</ref>
Neki autori izbegavaju reč svetosavlje za opisivanje ove ideologije, zato što ona »nema neposrednu vezu sa imenom i delom [[Sava Nemanjić|Save Nemanjića]]«.<ref name="Republika">[http://www.yurope.com/zines/republika/arhiva/2001/262/262_21.html Moderna i antimoderna u Srbiji]</ref> Oni naglašavaju da je [[Nikolaj Velimirović]] Svetom Savi pripisao [[nacionalizam]] kojeg kod njega nema.<ref name="Republika"/>
== Istorijat ==
=== Kraljevina Jugoslavija ===
Svetosavski nacionalizam kao ideologija je nastao je u vreme uspona [[fašizam|fašizma]] u Evropi, [[1930e|1930-ih]] godina. Razvio ju je [[Nikolaj Velimirović]] ([[1880]]-[[1956]]), [[episkop]] SPC, čiji politički [[stav]]ovi do danas izazivaju podeljenost [[javnost]]i.<ref>[http://www.nin.co.rs/2003-05/22/28968.html Naličje kulta]</ref><ref>[http://www.vreme.com/cms/view.php?id=341695 Sporno slovo u crkvenom kalendaru]</ref><ref>[http://www.rferl.org/reports/eepreport/2004/02/4-180204.asp CANONIZING THE 'PROPHET' OF ANTI-SEMITISM]</ref> Tokom 1930-tih Velimirović je bio glavni glas hrišćanskog nacionalizma u Srbiji.<ref name="Kanonizacija"/> Zalagao za uspostavljanje društva na pravoslavnim hrišćanskim tradicijama i srpskom obliku religioznog nacionalizma i [[monarhizam|monarhizma]]. U svom predavanju pod naslovom „Nacionalizam Svetog Save“ na Kolarčevom narodnom univerzitetu u [[Beograd]]u [[1937]]. godine on je izneo kontroverznu tvrdnju da su pokušaji [[Adolf Hitler|Adolfa Hitlera]] o nemačkoj nacionalnoj crkvi slične idejama [[Sveti Sava|Svetog Save]] o narodnoj veri i crkvi:
[[Image:Nikolaj-velimirovic.jpg|thumb|desno|150px|[[Nikolaj Velimirović]]]]
{{citat3|Ipak se mora odati priznanje [[Adolf Hitler|sadašnjem nemačkom Vođi]], koji je kao prost zanatlija i čovek iz naroda uvideo da je nacionalizam bez vere jedna anomalija, jedan hladan i nesiguran mehanizam. I evo u 20-om veku on je došao na ideju [[Sveti Sava|Svetoga Save]], i kao laik poduzeo je u svome narodu onaj najvažniji posao, koji priliči jedino [[svetitelj]]u, [[genije|geniju]] i heroju.<ref name="Nacionalizam Svetog Save">[http://www.scribd.com/doc/2884610/Vladika-Nikolaj-Velimirovic-Nacionalizam-Svetog-Save Nikolaj Velimirović, Nacionalizam Svetog Save]</ref>|[[Nikolaj Velimirović]]}}
Velimirović nakon toga zaključuje da je nama taj posao svršio Sveti Sava još pre 700 godina, i „otuda je [[nacionalizam]] srpski, kao stvarnost, najstariji u Evropi“.<ref name="Nacionalizam Svetog Save"/> Nikolaj Velimirović je propagirao odbacivanje "svih stranih običaja i površnih zapadnih tradicija", uključujući demokratiju, jednakost, individualizam, religioznu toleranciju i druge vrednosti modernizma i prosvećenosti.<ref name="Kanonizacija"/> On smatra da je arijevskoj rasi sudbina dodelila ulogu da bude glavni nosilac hrišćanstva u svetu.<ref>http://www.rastko.rs/kosovo/duhovnost/nvelimirovic-kosovo_c.html Nikolaj Velimirović, Čiji si ti, maleni narode srbski?</ref>
Izrazito anti-komunističko, pa čak i pro-fašističko opredeljenje ove ideologije je nastalo delom pod uticajem [[Ruska zagranična crkva|Ruske zagranične crkve]] (osnovane [[1921.]] u [[Sremski Karlovci|Sremskim Karlovcima]]) i pripadnika ruske monarhističke [[bela emigracija|bele emigracije]] koji su nakon [[Oktobarska revolucija|Oktobarske revolucije]] i [[Ruski građanski rat|Ruskog građanskog rata]] izbegli u [[Kraljevina Jugoslavija|Kraljevinu Jugoslaviju]].<ref>[http://www.pescanik.net/content/view/2731/94/ Mirko Đorđević, Hitlerovi pravoslavci]</ref>
=== Drugi svetski rat ===
[[Image:Dimitrije.jpg|thumb|desno|150px|[[Dimitrije Ljotić]]]]
Izgradnji ove ideologije je doprineo i [[Dimitrije Ljotić]], srpski desničarski političar i [[Kvisling|saradnik nemačkih nacista]] tokom [[Drugi svetski rat|Drugog svetskog rata]]. On je bio veliki protivnik zapadne demokratije, pluralizma i individualističkog načela, a zalagao se za stalešku monarhiju i [[korporativizam|korporativističko]] uređenje društva ([[sabornost]]).<ref>[http://www.czipm.org/drzava.html Država sa Božjim blagoslovom]</ref> Veličao je seoske vrednosti i tradicionalno uređenje društva po forumuli: [[Bog]] u vaseljeni, [[kralj]] u državi, domaćin u domu.<ref>[http://www.scribd.com/doc/9694913/- Dimitrije Ljotić - tekstovi]</ref> Pod Velimirovićevim ideološkim uticajima, Ljotić je osnovao svoj fašistički pokret [[Zbor]] čija su glavna načela bila: anti-komunizam, borba protiv „jevrejske zavere“ i zalaganje za staleško uređenje države.<ref name="Kanonizacija"/> Ovaj pokret je nakon nemačke okupacije Srbije 1941. godine stavljen u službu nacističkog režima.
{{citat3|Danas kako stoje stvari, nama jedino [[Berlin]] i [[Hitler]] mogu doneti novu preporođenu svetosavsku Srbiju.<ref name="III deo"/>|[[Dimitrije Najdanović]]}}
Tokom vojne uprave u Srbiji (1941-44), antisemitizam je postao jedna vrsta "kulturološkog rodnog pojma" koji je, između ostalog, obuhvatao komunizam, demokratiju, liberalizam, kapitalizam i ostalo.<ref name="Nikolić">Kosta Nikolić, Nemački ratni plakat u Srbiji 1941-1944, Boanrt, Nova Pazova, 2000. ISBN 86-503-0003-0</ref> Jevrejima je, pored kolektivne krivice za ubistvo Hrista, pripisivana i krivica za francusku i oktobarsku revoluciju, kao i za [[boljševizam]] koji je predstavljen kao „poslednja forma jevrejske pakosti“.<ref name="Nikolić"/> [[22. oktobar|22. oktobra]] [[1941]]. u [[Beograd]]u je otvorena propagandistička [[Antimasonska izložba]] protiv [[Komunizam|komunista]], [[Jevreji|jevreja]] i [[Masoni|masona]], koju je finansirao grad Beograd.
Za razliku od Ljotića, Velimirović je odbio da sarađuje sa nacistima tokom okupacije, zbog čega je odveden u nemački [[logor Dahau]].<ref name="Kanonizacija"/> U svojoj knjizi „Kroz tamnički prozor“, napisanoj [[1944]]. godine u logoru Dahau, Velimirović vidi [[kultura|kulturu]] kao „zbir svih zala“, i predlaže da Crkva propiše jedan molitveni dan u godini, kad će se sav narod sa svojim starešinama moliti Bogu da ga spase od kulture.<ref>[http://www.svetosavlje.org/biblioteka/vlNikolaj/KrozTamnickiProzor/Nikolaj070208.htm Vladika Nikolaj, Reči Srpskom narodu kroz tamnički prozor]</ref> U istom spisu, Velimirović za izbijanje [[Drugi svetski rat|Drugog svetskog rata]] optužuje gotovo sve savremene ideologije Evrope, osim fašizma, čiji izum pripisuje [[Jevreji]]ma, odnosno „njihovom ocu [[Đavo]]lu“<ref>Nikolaj Velimirović. ''"O Jevrejima"'' u: ''Reči srpskom narodu kroz tamnički prozor'', IHTUS-Hrišćanska knjiga, Beograd 2000 (str. 193-194)</ref><ref>[http://www.svetosavlje.org/biblioteka/vlNikolaj/KrozTamnickiProzor/Nikolaj070277.htm Vladika Nikolaj, Reči Srpskom narodu kroz tamnički prozor]</ref>:
{{citat2|Sva moderna gesla evropska sastavili su Židi, koji su [[Hrist]]a raspeli: i [[demokratija|demokratiju]], i [[štrajk]]ove, i [[socijalizam]], i [[ateizam]], i [[tolerancija|toleranciju]] svih vera, i [[pacifizam]], i sveopštu [[revolucija|revoluciju]], i [[kapitalizam]], i [[komunizam]]. Sve su to izumi Židova, odnosno oca njihova [[đavo]]la.}}
Zbog ovog i drugih tekstova, mnogi autori smatraju Nikolaja Velimorovića za bitnog ideologa srpskog [[antisemitizam|antisemitizma]].<ref>[http://www.hereticus.org/arhiva/antisemitizam-u-srbiji.html Aleksandar Lebl, Antisemitizam u Srbiji]</ref><ref name="Byford"/> Velimirovićevi antijevrejski stavovi su bili mešavina religioznog anitisemitizma, koji je imao dugu istoriju u hrišćanstvu, i antisemitskih [[teorija zavere]] iz [[19. vek]]a, koje su bile rasprostranjene širom Evrope uoči Drugog svetskog rata.<ref name="Kanonizacija"/>
Dimitrije Ljotić je poginuo [[23. april]]a [[1945]]. kod [[Ajdovščina|Ajdovščine]] u Sloveniji prilikom povlačenja pred [[Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije|Narodnooslobodilačkom vojskom Jugoslavije]]. Nikolaj Velimirović je u nadgrobnoj besedu istakao da je Ljotić bio veliki „hrišćanski državnik“ i da sada „pripada nebeskoj Srbiji“.<ref>[http://www.czipm.org/odar.html Sveti Nikolaj Žički i Ohridski, NAD ODROM DIMITRIJA LjOTIĆA]</ref> Po okončanju [[fašizam|fašističke]] okupacije i uspostavljanju nove [[komunizam|komunističke]] vlasti, Nikolaj Velimirović je, zbog bliskosti sa Dimitrijem Ljotićem i povezanosti sa političkom organizacijom [[Zbor]], izbegao iz zemlje.<ref name="Kanonizacija">[http://www.pescanik.net/content/view/995/129/ Kanonizacija "proroka" antisemitizma]</ref> Umire u egzilu.
=== SFR Jugoslavija ===
[[Image:Artemije Justin Amfilohije.jpg|desno|thumb|[[Justin Popović]] sa učenicima [[Artemije Radosavljević|Artemijem]] i [[Amfilohije Radović|Amfilohijem]]]]
U periodu [[SFRJ|SFR Jugoslavije]] Nikolaj Velimirović je smatran saradnikom fašista i izdajnikom.<ref name="Byford">[http://www.helsinki.org.yu/serbian/doc/Ogledi06.pdf Jovan Byford, Sećanje na vladiku Nikolaja Velimirovića u savremenoj srpskoj pravoslavnoj kulturi]</ref> Crkva je bila odvojena od države, a Nikolajeva politička ideologija u Jugoslaviji nije imala javnih zastupnika ni pristalica.
Međutim, neke aspekte ove ideologije, posebno njen anti-ekumenski karakter, su razvijali pojedini teolozi Srpske pravoslavne crkve. U osudi "svejeresi ekumenizma" posebno su prednjačili episkop [[Justin Popović]] i njegovi učenici.<ref>[http://www.svetosavlje.org/biblioteka/Izazovi/justin.htm Justin Popović, Pravoslavna crkva i ekumenizam]</ref><ref>[http://www.svetosavlje.org/biblioteka/Izazovi/SavremeniIzazoviEpiskopArtemije.htm Episkop Artemije, Pravoslavlje i savremeni izazovi kod nas]</ref>
Nakon [[Tito]]ve smrti, sredinom 1980-ih godina, započinje proces rehabilitacije Nikolaja Velimirovića u Šabačko-valjevskoj eparhiji, gde je kao episkop služio Jovan Velimirović, njegov sinovac.<ref>[http://www.pescanik.net/content/view/3712/130/ Jovan Byford, NATO u blato]</ref>
=== Jugoslovenski ratovi ===
Raspadom SFRJ i dolaskom Miloševića na vlast, [[Srpska pravoslavna crkva]] je vraćena na političku scenu u Srbiji.<ref name="Petakov">Zoran Petakov, Od desekularizacije ka klerikalizaciji (u zborniku [http://www.kuda.org/files/kuda/Kritika%20klerikalizacije%20Srbije_final.pdf Kritika klerikalizacije Srbije])</ref> Pritom, svetosavski nacionalizam postaje dominantna struja unutar Srpske pravoslavne crkve.<ref name="Byford"/><ref name="Petakov"/> Istoričar Petar Atanacković smatra da je suština ideološkog programa SPC sadržana u tezi da snažna država u simbiozi sa snažnom pravoslavnom crkvom treba zajednički da predvode jedno, u svakom pogledu homogeno, srpsko društvo.<ref name="Atanacković">Petar Atanacković, Od psihopatologije do političkog programa: crkvena ofanziva na pragu 21. veka (u zborniku [http://www.kuda.org/files/kuda/Kritika%20klerikalizacije%20Srbije_final.pdf Kritika klerikalizacije Srbije])</ref> Ova idelogija se pri tom oslanja na stara načela: „pravoslavlje-samodržavlje-sabornost” ili „bog na nebu-kralj na zemlji-domaćin u kući”.<ref name="Atanacković"/> Atanacković smatra da Srpska pravoslavna crkva „očito teži postizanju jednog staleškog poretka“, koji je postojao u srednjem veku, ali koji je izgubljen i koji stoga treba oživeti.<ref name="Atanacković"/>
Tokom 1990-ih godina u Srbiji se javljaju pojedinci i skupine koje počinju javno da zastupaju ideologiju svetosavskog nacionalizma ([[Otačastveni pokret Obraz]], [[Sveti Justin Filozof]], [[Dveri srpske]]). Takođe, dolazi do obnovljenog interesovanja za ideologije Dimitrija Ljotića, Milana Nedića, Nikolaja Velimirovića i [[Velika Srbija|Velike Srbije]].<ref name="Đorđević"/> Trijada svetosavskog nacionalizma - bog na nebu, kralj u državi, domaćin u porodici - postaje veoma frekventna u govorima nacionalističkih prvaka.<ref name="Đorđević">[http://www.bhdani.com/arhiva/281/t28109.shtml Mirko Đorđević, analitičar Srpske pravoslavne crkve]</ref> Kao glasnogovornike nacionalizma unutar Crkve 1990-ih godina, kritičari navode sledeća četiri episkopa: [[Amfilohije Radović|Amfilohija Radovića]], [[Artemije Radosavljević|Artemija Radosavljevića]], [[Atanasije Jevtić|Atanasija Jevtića]] i [[Irinej Bulović|Irineja Bulovića]].<ref name="Byford"/> Nacionalistička struja u Srpskoj pravoslavnoj crkvi je smatrala Velimirovićevu rehabilitaciju načinom da se srpsko nacionalno biće „pročisti od sablasti komunizma“.<ref name="Byford"/> [[Mošti]] vladike Nikolaja prenete su u Srbiju u maju [[1991]]. godine, u danima kada je otpočinjao rat na teritoriji bivše Jugoslavije.<ref name="Petakov"/>
Tokom jugoslovenskih ratova 1990-ih, neke vladike i sveštenici Srpske pravoslavne crkve su propovedali nacionalizam, stavivši se otvoreno u službu vojske.<ref name="Sprega">[http://www.koreni.net/modules.php?name=News&file=article&sid=924 Mirko Đorđević, O sprezi pravoslavne crkve sa strukturama političke moći]</ref> [[Patrijarh srpski Pavle]] se otvoreno izjasnio protiv takve pojave, ali nije mogao da zaustavi vladike u ratnim vremenima.<ref name="Sprega"/> Suočavajući se sa zahuktalim nacionalizmom, srpski patrijarh je apelovao:
„Budimo [[ljudi]], iako smo [[Srbi]]“.<ref name="Đorđević"/> Patrijarh Pavle je 1990-ih otvoreno govorio da ne želi ni najmanju Srbiju ukoliko će ona biti stvorena po cenu smrti i jednog deteta bilo koje vere i nacije.<ref name="Sprega"/>
{{citat3|A ja kažem: ako bi trebalo da se održi [[Velika Srbija]] zločinom, ja na to pristao ne bih nikada; neka nestane Velike Srbije, ali zločinom da se održava – ne. Ako bi bilo potrebno i nužno jedino da se održi [[Uža Srbija|Mala Srbija]] zločinom, ja i na to ne bih pristao. Neka nestane i Male Srbije ali zločinom da se održi – ne. I kad bi trebalo da se održi poslednji Srbin, ja da sam taj poslednji Srbin, a da se održi zločinom – ne pristajem, neka nas nestane ali da nestanemo kao ljudi, jer nećemo onda nestati, živi ćemo otići u ruke Boga Živoga.<ref>[http://www.dverisrpske.com/tekst/230 Intervju sa Njegovom Svetošću Patrijarhom srpskim Pavlom]</ref>|[[Patrijarh srpski Pavle]]}}
=== Savremeni period ===
Nakon [[Demonstracije 5. oktobra 2000.|petooktobarskih promena 2000. godine]], u Srbiji dolazi do jačanja [[klerikalizam|klerikalizma]]<ref name="Petakov"/>. U novembru 2000. godine Arhijerejski sabor zahteva da se veronauka uvede kao redovni predmet u državne škole, a predstavnici Kancelarije za veronauku pri srpskoj patrijaršiji su saopštili da bi „država morala pravoslavlje da proglasi državnom religijom, odnosno, da naša država treba da se verifikuje kao pravoslavna država“.<ref name="Petakov"/> Krajem iste godine odobravava se prisustvo sveštenika u vojnim institucijama.<ref name="Petakov"/> [[2001]]. godina je uredbom Vlade Republike Srbije veronauka uvedena u državne škole kao izborni predmet.<ref name="Petakov"/> U narednim godinama, lik i delo Nikolaja Velimirovića bivaju rehabilitovani, a [[Sveti arhijerejski sabor Srpske pravoslavne crkve]] ga [[19. maj]]a [[2003]]. godine [[kanonizacija|kanonizuje]] za [[svetac|sveca]].
[[Image:Obraz.gif|thumb|desno|[[Otačastveni pokret Obraz]]]]
U ovom periodu, grupe koje zastupaju svetosavski nacionalizam počinju da jačaju. Jedna od njih, [[Otačastveni pokret Obraz]], skreće na sebe pažnju javnosti nakon nasilnog gušenja [[povorka ponosa|povorke ponosa]] [[2001]]. godine.<ref>[http://www.b92.net/info/vesti/index.php?yyyy=2001&mm=06&dd=30&nav_id=27332&nav_category=1 SILOM PREKINUTA GEJ PARADA U BEOGRADU]</ref> Tokom narednih godina, ova organizacija silom sprečava veliki broj političkih, kulturnih, umetničkih i verskih manifestacija sa čijom se sadžinom ne slaže.<ref>[http://www.borba.rs/content/view/9363/123/ „Obraz", „Dveri", „Naši", „1389", čuvari i higijeničari nakaradnog morala]</ref> Obraz glasno zastupa svetosavski nacionalizam<ref name="Načela">[http://www.obraz.org.rs/Obraz/Nacela/Osnovna_nacela.htm Osnovna načela Obraza]</ref>, zalažući se za uspostavljanje "hrišćanskih" vrednosti, služeći se nasiljem kao sredstvom.<ref>[http://www.b92.rs/info/vesti/index.php?yyyy=2009&mm=09&dd=23&nav_id=382934&nav_category=11 Razlozi za zabranu ekstremista]</ref> Vremenom je delovanje Obraza skrenulo na sebe pažnju policije, koja je [[2005]]. godine objavila izveštaj u kojem njihovu ideologiju ocenjuje kao klerofašizam, mešavinu pravoslavnog [[klerikalizam|klerikalizma]] i [[fašizam|fašizma]].<ref name="Spisak">[http://www.b92.net/info/vesti/index.php?yyyy=2005&mm=12&dd=10&nav_id=182260 Prvi zvaničan spisak neonacista]</ref>
{{citat3|Mi hoćemo našu vojsku, srpsku vojsku, zato što smo, po rečima vladike Nikolaja Velimirovića, po krvi [[Arijevci]], po poreklu [[Sloveni]], a po srcu i duhu [[hrišćani]].<ref>[http://drama.org.rs/D8_txt4.asp Izveštaj sa tribine „Zar je zločin braniti otadžbinu“]</ref>|[[Mladen Obradović]], sekretar Obraza}}
U [[nedelja|nedelju]] [[9. novembar|9. novembra]] 2008. godine militantne pristalice svetosavskog nacionalizma, tzv. „obrazovci“ su čak prekinuli i liturgiju u pravoslavnoj sabornoj [[Hram svetog Georgija u Smederevu|Crkvi svetog Georgija]] u [[Smederevo|Smederevu]], jer se nisu slagali sa načinom na koji je izvođena.<ref name="Prekinuli liturgiju">[http://www.mtsmondo.com/news/vesti/text.php?vest=115115 "Obrazovci" prekinuli liturgiju]</ref>
[[9. maj]]a 2009. u Sabornoj crkvi u Beogradu je održan pomen [[Milan Nedić|Milanu Nediću]], Dimitriju Ljotiću i njihovim pristalicama.<ref>[http://www.e-novine.com/index.php?news=25832 Pomen mrtvim fašistima u Sabornoj crkvi u Beogradu]</ref>
Kritičari ocenjuju da je poslednjih godina odnos Srpske pravoslavne crkve prema ostatku hrišćanskog sveta sve više sektaški i da SPC vodi politiku izolacionizma.<ref name="III deo">[http://www.pescanik.net/content/view/4028/171/ Zašto se u crkvi šapuće, III deo]</ref> Na katoličku crkvu se isključivo gleda kroz Nezavisnu državu Hrvatsku, Pavelića, pokolje i Jasenovac.<ref name="III deo"/> Odnos prema pravoslavnoj Vaseljenskoj patrijaršiji je takođe loš zbog toga što se SPC protivi njenom ekumenskom opredeljenju.<ref name="III deo"/>
== Obeležja ==
Obeležja svetosavskog nacionalizma su:
* „Srbstvo“, odnosno zalaganje za obnovu srednjevekovnih srpskih vrednosti („bogoljublje“, „viteštvo“, „sabornost“<ref name="Načela">[http://www.obraz.org.rs/Obraz/Nacela/Osnovna_nacela.htm Osnovna načela Obraza]</ref>).
* [[Pravoslavlje]], odnosno srpska verzija pravoslavlja - svetosavlje.
* [[Nacionalizam]], koji ima obeležja krajnjeg [[šovinizam|šovinizma]] prema [[Albanci]]ma<ref>[http://www.borba.rs/content/view/2957/123/ Govor mržnje: Quo vadis, Srbijo?]</ref>, [[Hrvati]]ma<ref name="Izveštaj LGBT">[http://www.gsa.org.rs/cms-run/press/pdf/godisnji_izvestaj_2007.pdf Izveštaj o stanju ljudskih prava LGBT osoba u Srbiji 2007. godine]</ref>, [[Bošnjaci]]ma<ref>[http://www.e-novine.com/index.php?news=22742 Obraz pozvao na nož]</ref> i drugim narodima.
* [[Monarhija]], odnosno zalaganje za povratak dinastije [[Karađorđevići|Karađorđević]]a na tron.<ref>[http://www.yurope.com/zines/republika/arhiva/2000/244/244_21.html Mirko Djordjevic, Eppur si muove]</ref>
* [[Teokratija]] („država sa Božijim blagoslovom“ na čelu sa „hristoljubivim vladarom“ i verskim sistemom [[obrazovanje|obrazovanja]].<ref name="Smernice"/>)
* [[Velika Srbija]] (jedinstvena srpska država od „[[Kupa (reka)|Kupe]] do [[Vardar]]a i od [[Dunav]]a do [[Jadransko more|Jadranskog mora]]“<ref name="Ko smo mi">[http://www.obraz.org.yu/Obraz/O_nama/Ko_smo_mi.htm Obraz: Ko smo mi]</ref>)
* [[Militarizam]], oslanjanje na silu i potenciranje industrije naoružanja kao najvažnije privredne grane.<ref name="Načela"/>)
* [[Klerikalizam]], odlučujući uticaj pravoslavnog crkvenog [[kler]]a na politički i društveni život.
* [[Korporativizam]] ili [[sabornost]], odnosno staleško uređenje društva.
* Odbacivanje [[demokratija|demokratije]] i [[republika]]nskih vrednosti.<ref name="Smernice">[http://www.obraz.org.yu/Obraz/Nacela/Osnovne_smernice.htm Osnovne smernice Obraza]</ref>
* Anti-[[liberalizam]], odbacivanje ljudskih prava i sloboda, pluralizma i individualnosti.
* Anti-[[zapad]]njaštvo, odbacivanje zapadne kulture i protivljenje evropskim integracijama.<ref name="Petakov"/>
* Anti-[[ekumenizam]], protivljenje ekumenskom dijalogu i [[Svetski savet crkava|Svetskom savetu crkava]].
* Anti-[[komunizam]], koji podrazumeva odbacivanje antifašističke tradicije i političkih ideologija levice i centra.<ref>[http://www.srb-obraz.org/Aktivnosti/Saopstenja_i_komentari/2008/SaVeromUHrista.htm Sa verom u Hrista protiv komunista!]</ref>
* [[Antisemitizam]], potenciranje judeo-masonske zavere i stereotipa o Jevrejima kao bogoubicama.
* [[Viktimizacija]], poricanje sopstvenih zločina<ref>[http://www.obraz.org.yu/Obraz/Nacela/Osnovna_nacela.htm Osnovna načela Obraza] „U svojoj slavnoj krstonosnoj istoriji mi nikoga, nikada i nigde nismo ugnjetavali ni proganjali“.</ref> i naglašavanje tuđih.
* [[Ksenofobija]], iracionalna [[mržnja]] i nepoverenje prema svemu stranom.<ref>[http://www.b92.net/info/vesti/index.php?nav_id=383221&dd=25&mm=09&yyyy=2009 Zahtev za zabranu Obraza i SNP 1389]</ref>
* [[Homofobija]], mržnja prema [[homoseksualci]]ma i pripadnicima [[LGBT|seksualnih manjina]].<ref name="Izveštaj LGBT"/>
== Kritike ==
Srpski filozof [[Pero Slijepčević]] [[1938]]. godine piše da je [[hrišćanstvo]] svečovečansko, nadnacionalno, i kao takvo sasvim suprotno od [[kult predaka|kulta predaka]]. On kritikuje stanovište „srpskog patrijarhalca“ koji je ostao nasred puta i čije je hrišćanstvo više nacionalno nego [[ekumena|ekumensko]].<ref>Tekst Radmile Radić u zborniku ''Srpska strana rata'' (priredio Nebojša Popov), Samizdat B92, Beograd, 2002.</ref> Svetosavlje se smatra izvorom netolerancije i antizapadnjaštva u srpskom društvu.<ref>[http://www.examiner.com/x-27426-Volusia-County-Foreign-Policy-Examiner~y2009m11d9-Heavenly-Serbia-From-Myth-to-Genocide-book-review Heavenly Serbia: From Myth to Genocide]</ref>
Izveštaj [[Helsinški odbor za ljudska prava|Helsinškog odbora za ljudska prava]] za [[2007]]. godinu ocenjuje da Srpska pravoslavna crkva zapostavlja univerzalne poruke [[Jevanđelje|Jevanđelja]], klizeći u nacionalizam, i da su dva glavna obeležja njenog delovanja [[antikomunizam]] i [[filetizam]], kojima pokušava sprovesti „čišćenje“ srpskog nacionalnog identiteta od posledica komunističke ideologije.<ref>[http://www.pravoslavlje.rs/broj/997/tekst/ljudska-prava-na-helsinski-nacin/ Gordana Živković, Ljudska prava na helsinški način]</ref> Ista organizacija izveštava da su generatori antisemitizma u Srbiji razni desničarski pokreti i organizacije (Obraz, Sveti Justin Popović, Dveri srpske, Nomokanon...) koje deluju uz [[blagoslov]] SPC.<ref>[http://www.helsinki.org.yu/serbian/doc/Studija-Kupres.pdf Srpska pravoslavna crkva i novi srpski identitet]</ref>
[[Image:Christus Ravenna Mosaic.jpg|thumb|150px|desno|[[Isus Hrist]], osnivač [[hrišćanstvo|hrišćanstva]].]]
Sociolog religije [[Mirko Đorđević]] takođe žestoko kritikuje pojavu antisemitizma među [[hrišćani]]ma:
{{citat3|[[Isus]] je [[Jevrejin]], svi njegovi učenici su Jevreji, njegov jezik je [[hebrejski jezik|hebrejski]] i [[aramejski jezik|aramejski]]. Danas ćete u Beogradu pročitati bar 37 knjiga u kojima se tvrdi da su Jevreji narod ubica, da su Jevreji ubili Boga. To je najogoljeniji zoološki antisemitizam koji šire neki Nikolaj i njegove pristalice ... [[Antisemitizam]] je sramota hrišćanske civilizacije, jer svega ćete naći u [[jevanđelje|jevanđelju]] ali ni govora o nekom nacionalnom, rasnom ili etničkom određenju ... Isusa, na kraju, nisu pogubili Jevreji, baš ako hoćete tekstualno, nego [[rimska legija]].<ref>[http://www.pescanik.net/content/view/3028/94/ Mirko Đorđević, Uskrs]</ref>}}
Đorđević ocenjuje da su vodeći ljudi SPC tzv. justinovci i nikolajevci, koji su svojim konzervativnim shvatanjima u sukobu su sa tekovinama modernog društva.<ref>[http://arhiva.glas-javnosti.rs/arhiva/2004/08/08/srpski/D04080702.shtml U srednjem smo veku sa ovakvim sveštenstvom]</ref> On napominje da unutar SPC postoje i oni koji su za [[ekumenizam|ekumenski]] dijalog, dok drugi ostaju „zarobljenici [[etnofiletizam|etnofiletizma]]“, pa čak proglašavaju pravoslavnog [[Vaseljenski patrijarh Vartolomej I|vaseljenskog patrijarha Vartolomeja]] jeretikom zbog zalaganja za ekumenizam.<ref>[http://www.pescanik.net/content/view/414/94/ Mirko Đorđević, Slavlje s povodom i ćutanje s razlogom]</ref> On podseća da se usled srastanja SPC i države zaboravlja da je misija Crkve [[evangelizacija]], a ne [[klerikalizacija]]<ref>[http://www.pescanik.net/content/view/413/94/ Država i crkva – smetnje na vezama]</ref> i da je Crkva spasenjska ustanova a ne politička organizacija.<ref>[http://www.pescanik.net/content/view/419/94/ SPC - borba za nasleđe i mnogo nagađanja]</ref>
Pojava nacionalizma u crkvi je postala predmet kritike ne samo laičke javnosti, već i pojedinih episkopa SPC, koji ovakvo delovanje ocenjuju kao „gradnju građevine [[raskol]]ničkog duha“.<ref name="Grigorije">[http://www.pressonline.rs/page/stories/sr.html?view=story&id=53161§ionId=37 Pismo vladike Grigorija arhijerejima SPC]</ref> [[Grigorije Durić|Vladika Grigorije]] podseća da skrivanje iza ideje srpstva, svetosavlja i „čuvarke narodnog bića“, pokazuje „nespremnost i nesposobnost za pastirske izazove vremena“, odnosno „nesposobnost da budemo [[Hrišćanska crkva|Crkva]]“.<ref name="Grigorije"/>
== Napomene ==
{{reflist|2}}
== Vidi još ==
* [[Nebeska Srbija]]
* [[Političko delovanje Srpske pravoslavne crkve]]
== Spoljašnje veze ==
'''Zastupnici''':
* [http://www.scribd.com/doc/2884610/Vladika-Nikolaj-Velimirovic-Nacionalizam-Svetog-Save Nikolaj Velimirović, Nacionalizam Svetog Save]
* [http://www.vidovdan.org/arhiva/article544.html Željko I. Poznanović: Geopolitika Svetog Save]
* [http://pravoslavlje.spc.rs/broj/900/tekst/radjanje-ideje-svetosavlja/ Boško Obradović, Rađanje ideje Svetosavlja]
* [http://www.svetosavlje.org/biblioteka/DuhovnoUzdizanje/Svetosavlje/Svetosavlje.htm Justin Popović, Svetosavlje kao filozofija života]
* [http://www.scribd.com/doc/7495791/Nebojsa-Krstic-Pravoslavlje-i-Demokratija Nebojša Krstić, Pravoslavlje i demokratija]
* [http://www.czipm.org/levo-desno.html Nemanja Mrđenović, Ni levo ni desno]
* [http://www.czipm.org/drzava.html Bojan Mitić, Država sa Božjim blagoslovom]
* [http://www.snpzbor.rs/subotic-o_ljoticu_i_vasiljevicu.php Dragan Subotić, Ljotić i Vasiljević o staležima, staleškoj demokratiji i organskoj staleškoj državi]
'''Kritičari''':
* [http://www.timeandspace.lviv.ua/files/research/27_Falina_Druckfahnen_korr_59.pdf Maria Falina, Svetosavlje: A Case Study in the Nationalization of Religion]
* [http://www.helsinki.org.yu/serbian/doc/Ogledi06.pdf Jovan Byford, Potiskivanje i poricanje antisemitizma]
* [http://www.tau.ac.il/Anti-Semitism/asw2005/serbia.htm „Stephen Roth Institute“ o antisemitizmu i rasizmu u Srbiji 2005.]
* [http://www.helsinki.org.yu/serbian/doc/Studija-Kupres.pdf Srpska pravoslavna crkva i novi srpski identitet]
* [http://www.pionirovglasnik.com/index.php?content=102 Nikolaj Velimirović apostol nacionalizma]
* [http://www.pescanik.net/content/view/995/129/ Mirko Đorđević, Kanonizacija "proroka" antisemitizma]
* [http://www.pressonline.rs/page/stories/sr.html?view=story&id=53161§ionId=37 Pismo vladike Grigorija arhijerejima SPC]
[[Kategorija:SPC]]
[[Kategorija:Ideologije]]
[[Kategorija:Nacionalizam]]
[[Kategorija:Klerikalizam]]
[[Kategorija:Antisemitizam]]
[[Kategorija:Velikosrpska ideologija]]
[[hr:Svetosavski nacionalizam]]
[[sr:Српски национализам]]
| |||