Peloponeski rat – razlika između verzija

'''Peloponeski rat''' je sukob između [[Delski savez|Delskog saveza]] (predvođenog [[Atina|Atinom]]) i [[Peloponeski savez|Peloponeskog saveza]] (predvođenog [[Sparta|Spartom]]). Rat je, sa jednim prekidom, trajao 27 godina (od [[431. pne.|431]]. do [[404. pne.|404]]. god. pne.) i obuhvatio je skoro ceo antički svet. Rat je završio pobedom [[Sparta|Sparte]].

Prema [[Tukidid]]u uzrok rata je strah od rasta Atinske moći tokom 5 veka pne. . Tokom [[Grčko-Persijski ratovi|Grčko-Persijskih ratova]] formiran je [[Delski savez]] nekoliko polisa da bi postojala i bila financirana stalna mornarica, koja se može koristiti protiv [[Persija|Persije]]. [[Atina]] je bila najveći član saveza, a imala je i najveću mornaricu. Zbog toga Atina preuzima vođstvo saveza. Tokom sledećih dekada Atina pretvara [[Delski savez]] u Atinsku imperiju. Neki članovi saveza su se s tim slagali, a neki su se bunili.

Neposredni povodi za rat su bile akcije Atine, kojima je pogađala Spartanske saveznike. Tako je atinska mornarica intervenirala u sporu između [[Korint]]a i Korkire ([[Krf]]a), tako što je sprečila [[Korint]] da osvoji Korkiru u [[Bitka kod Sibote|bici kod Sibote]]. [[Atina]] je takođe zavela sankcije protiv spartanskog saveznika [[Megara|Megare]].

== Prva faza rata (431. pne.-421. pne. ) ==

[[Sparta]] i njeni saveznici (osim Korinta) bili su uglavnom kopnene sile, koje su mogle skupiti veliku kopnenu armiju, skoro nepobedivu zahvaljujući legendarnim Spartancima. Atinska imperija bila je raširena preko Egejskih ostrva. [[Atina]] je postala bogata zahvaljujući danku, koji su plaćala ta ostrva.

[[430. pne.]] izbija [[kuga]] u Atini. Pošto je grad bio dosta gusto naseljen, kuga je usmrtila 30.000 građana, mornara, vojnika, čak [[Perikle]]a i njegove sinove. Kuga je bila treći učesnik tog rata, koji je značajno pomogao spartanskoj pobedi. Četvrtina Atinjana je stradala od kuge. Od kuge se nikad nisu oporavili, pošto je radna snaga bitno smanjena, a čak i strani plaćenici nisu hteli da ratuju za grad pod kugom. Strah od kuge je sprečio i Spartance da napadaju. Spartanci su se povukli iz Atine da ne bi bili u kontaktu sa zaraženima.

Obe strane su bile umorne od rata, pa se sklapa mir [[421. pne.]] . Mir traje 6 godina. Po odredbama mirovnog sporazuma obe strane uglavnom (sem dve iznimke) vraćaju sve što su zauzeli, Amfipolj se vraća Atini, a Atinjani oslobađaju zarobljene u [[Bitka kod Sfakterije|bici na Sfaktariji]].

Moćna država na Peloponezu [[Argos]], uz atinsku pomoć pravi koaliciju demokratskih državica [[Peloponez]]a. [[Sparta]] pokušava da razbije koaliciju, ali bezuspešno. Ohrabreni [[Argos]] sa saveznicima i uz pomoć malo Atinjana pokušava da zauzme Tegeu, blizu Sparte. Sparta sa malo saveznika se nalazila blizu strateškog poraza.

[[Bitka kod Mantineje]] [[418. pne.]] bila je najveća kopnena bitka tokom Peloponeskih ratova. S jedne strane je bila [[Sparta]] sa saveznicima, a sa druge strane [[Argos]],[[Matineja]],[[Arkadija]] i [[Atina]]. U početku bitke [[Argos]] sa saveznicima je bio uspešan, da bi na kraju bili pobeđeni. Demokratski savez državica Peloponeza je razbijen te većina njegovih članova se vraća u Peloponeski savez. Sparta se spasava od strateškog poraza i ponovo uspostavlja dominaciju na Peloponezu.

Zauzimanje [[Sicilija|Sicilije]] i okoline bi donelo Atini velike prihode i vojnike, koji bi poslužili zauzimanju [[Peloponez]]a. Tokom priprema za ekspediuciju, netko je uništio religiozne kipove, a optužba pada na [[Alkibijad]]a. Strahujući da će biti nepravedno optužen, [[Alkibijad]] beži u Spartu i otkrivava Atinske planove o zauzimanju Sicilije.

Atina šalje 100 brodova i 5.000 pešaka u sicilijansku ekspediciju pod vodstvom Nikije. Nakon iskrcavanja nekoliko gradova se pridružuje Atini. Umesto da odmah napadne [[Nikija]] odugovlači, tako da do zime i ne nanosi neku veću štetu Sirakuzi. Sa dolaskom zime Atinjani se povlače i skupljaju saveznike za sledeću sezonu. Ta odgoda omogućava Sirakuzi da dobije pomoć od Sparte.

Spartanski general [[Gilip]] dolazi na Siciliju sa pojačanjima, preuzima komandu sirakuške vojske i pobeđuje atinsku vojsku. [[Gilip]] savetuje Sirakužane da izgrade mornaricu. Nikija moli Atinu da pošalje pojačanje. [[general Demosten|General Demosten]] predvodi flotu od 100 brodova i 5.000 vojnika, koja dolazi da pomogne, ali [[Sirakuza]] sa saveznicima ponovo pobeđuje. Demosten je tražio da se povuku u Atinu. [[Nikija]] se posle još neuspeha složio, ali pomračenje meseca, što protumačiše kao loš znak, sprečilo ih je da se povuku. Ta odgoda ih je skupo koštala jer su bili teško poraženi u pomorskoj bici kod Sirakuze. Preostali atinski vojnici tražili su gde da se sklone, ali sirakuška konjica ih ubija ili porobljava. Od Atinske flote i ljudi ne ostaje ništa. Oni koji su ostali živi pretvoreni su u robove.

Tokom rata na Siciliji, po savetu [[Alkibijad]]a Spartanci se učvšćuju kraj Atine u Dekeliji, da bi sprečili Atinjanima korištenje zemlje celu godinu. Utvrđenje u Dekeliji sprečava bilo kakav kopneni prevoz namirnica. Atina je prinuđena da dobavlja namirnice morskim putem po daleko većoj ceni. Posle poraza Atina se našla u očajnom položaju, bez novčanih rezervi i sa sve nepouzdanijim saveznicima. Atinska omladina je ili stradala u ratovima ili zarobljena u stranoj zemlji. Nazirao se početak kraja Atinske imperije.

Posle propasti [[Sicilijanska ekspedicija|Sicilijanske ekspedicije]] [[Atina]] se našla u očajnom položaju sa sve nepouzdanijim saveznicima. [[Sparta]] ohrabruje pobunu Atinskih saveznika, tako da se pobunilo mnogo jonskih gradova. Sirakužani pomažu svojom mornaricom na Peloponezu, a i Persijanci pomažu Spartu i novcem i brodovima. Atina se našla na rubu propasti.

Vrhunac krize predstavlja [[oligarhijski prevrat 411. pne.]], koji na vlast dovodi tzv. veće od četiri stotine i otvoren raskol prevratnika sa flotom i vojskom stacioniranom u Joniji. Bio je moguć mir sa Spartom, ali Atinska flota bazirana na otoku [[Samos]]u odbija da prizna prevratnike. Flota postavlja [[Alkibijad]]a kao vođu i nastavlja rat u ime Atine. [[Alkibijad]] je bio osuđivan kao izdajica, ali još uvek je bio važan za Atinu. Sprečio je da atinska flota napada Atinu u doba borbi za vlast. Nije dozvolio povratak demokracije ratom. Uspeo je da pomogne uspostavljanje demokracije na suptilniji način. Ta flota ratuje sa Spartom [[411. pne.]] u [[Bitka kod Sime|bici kod Sime]].

Nakon dve godine uspostavlja se ponovo demokratska vlast u Atini. Alkibijad uverava Atinjane da trebaju napasti Spartansku flotu. U [[Bitka kod Kizika|bici kod Kizika]] [[410. pne.]] spartanska flota je poražena, a Atina ponovo ima veliku pomorsku nadmoć, koja omogućava ponovo jačanje financijske osnove Atinskog carstva. Zahvaljujući [[Alkibijad]]u, između [[410. pne.]] i [[406. pne.]] [[Atina]] pobeđuje u bici za bitkom, ponovo vraćajući velike delove Atinskog Carstva.

[[Sparta]] je tada sagradila mornaricu da izazove atensku pomorsku silu i ima odličnog vojskovođu [[Lizandar|Lisandra]]. [[Lisandar]] pobeđuje u [[Bitka kod Notijuma|bici kod Notijuma]]. To je bio povod da pobedi frakcija protiv [[Alkibijad]]a, u Atini smenjuju Alkibijada. Posle pomorske [[Bitka kod Arginuskih ostrva|bitke kod Arginuskih ostrva]], Atina gubi 12 brodova i ne mogu da spase posadu zbog lošeg vremena. Atinjani krive najviše mornaričke oficire i ubijaju ih, a to ubija i moral cele atinske mornarice.

Lisandar iskorištava pomutnju i zauzimajući [[Helespont]], sprečava opskrbu Atine žitom sa područja Crnog mora. Pod prijetnjom gladi, Atinjani su poslali svoju zadnju mornaricu da se suoči s Lisandrom koji ih je odlučno porazio kod [[Bitka kod Egospotama|Egospotama]] ([[405. pne.]] ). Uništeno je 168 atinskih brodova. Samo 12 je pobeglo, neki čak do Kipra.

Uz spartansku pomoć antidemokratska stranka trideset oligarha zavladala je u Atini [[404. pne.]]. Demokratija je ukinuta. Demokratija je ponovo uspostavljena, a oligarsi su svrgnuti [[403. pne.]] .