Wikipedija

Antički Rim – razlika između verzija

Interaktivna pretraga historije
← Starija izmjenaNovija izmjena →
Uklonjeni sadržaj Dodani sadržaj
VizualnoWikitekst
Kolega2357 (razgovor | doprinos)
20.730.146 izmena
m Vraćene izmjene 79.101.244.236 (razgovor) na posljednju izmjenu korisnika CommonsDelinker
Kolega2357 (razgovor | doprinos)
20.730.146 izmena
m robot kozmetičke promjene
Red 8:
'''Antički Rim''' je bila civilizacija koja je nastala od [[polis|grada-države]] osnovanog na [[Apeninsko poluostrvo|Apeninskom poluostrvu]] po tradiciji koju nam prenosi [[Tit Livije]] [[753. pne.]] do ogromnog carstva koje je okruživalo [[Sredozemno more]]. Tokom svog postojanja, rimska civilizacija je prešla put od [[Monarhija|monarhije]], [[Republika|republike]] sa kombinacijom [[Oligarhija|oligarhije]] i [[Demokratija|demokratije]], do [[dominat|autokratskog carstva]]. Rimska civilizacija je dominirala [[zapadna Evropa|zapadnom Evropom]] i područjima oko Sredozemnog mora putem osvajanja i [[kulturološka asimilacija|asimilacije]].
 
[[Zapadno rimsko carstvo|Zapadni deo carstva]], uključujući [[Hispanija|Hispaniju]], [[Galija|Galiju]] i [[Italija|Italiju]], se u [[5. vek|5. veku]]u raspalo posle [[Velika seoba naroda|seobe naroda]] u nezavisne kraljevine. [[Vizantijsko carstvo|Istočno rimsko carstvo]], čiji je centar bio [[Istanbul|Konstantinopolj]], se obično naziva [[Vizantijsko carstvo]] nakon [[476]], tradicionalnog datuma pada [[Rim]]a i potonjeg početka ranog [[srednji vijek|srednjeg veka]], takođe znanog kao [[mračni vek]].
 
Rimska civilizacija se često svrstava u „klasičnu antiku“, sa [[Antička Grčka|antičkom Grčkom]], civilizacijom koja je inspirisala veliki deo kulture antičkog Rima. Antički Rim je značajno doprineo razvoju [[pravo|prava]], ratne veštine, [[umetnost]]i, [[književnost]]i, [[arhitektura|arhitekture]], [[tehnologija|tehnologije]] i jezika u zapadnom svetu, a njegova istorija još uvek ima uticaj na današnji svet.
 
== Rimsko kraljevstvo ==
=== Legende i kraljevi ===
[[Datoteka:Forum Romanum panorama 2.jpg|thumb|right|370px|Forum Romanum- danas]]
 
Na osnovu starorimskih izvora [[osnivanje Rima]] se vezuje za 753. pne. Već od 10. veka pne. postojala su na bregu [[Kapitol]]u prva naselja. Kasnije su se raširila na brežuljke kod reke [[Tibar]] i njihovim spajanjem je nastao [[grad]] čiji je verski i politički centar bio Kapitol. Osnivanje grada u sredini 8. veka pne. se poklapa sa kolonizacijom [[Italija |Italije]].
 
Prema legendi nastanak Rima nadovezao se na istorija [[Troja|Troje]]. Potomci [[Eneja|Eneje]], sina Anhisa i boginje [[Venera (boginja)|Venere]], braća blizanci – [[Romul i Rem]] bili su po naređenju kralja grada [[Alba Longa|Alba Longe]] odmah po rođenju bačeni u [[Tibar]]. Kako je blizance rodila vestalka Rea Silvija, sa bogom rata [[Mars (bog)|Marsa]], bogovi su uredili da sanduk sa blizancima reka izbaci na obalu gde ih je u prvo vreme usvojila [[Vuk|vučica]]. Braća su kasnije ubila kralja Alba Longe i osnovali su vlastiti grad na mestu gde ih je nekada voda izbacila. Pošto se Rem narugao brazdama kojima je njegov brat blizanac označio buduće [[zid]]ine grada, Romul ga je ubio. Usled toga, grad je dobio ime po Romulu Roma tj. Rim, a Romul je postao prvi od sedam legendarnih kraljeva Rima.
Red 25:
== Rimska republika ==
=== Nastanak Republike i osvajanje Apeninskog poluostrva ===
[[Polibije]], grčki istoričar, rimsku republiku je posmatrao kao kombinaciju monarhije i demokratije. Vladu u državi su izvršavala dva [[rimski konzul|konzulkonzula]]a koja su imala najvišu izvršnu moć, bili vojskovođe i stajali na vrhu magistratskih ureda. Njih su svake godine birala narodna skupština. [[Rimski senat]], aristokratsko veće, igrao je značajnu ulogu a sve do doba [[principat]]a nije imao nadležnost nad zakonodavnim pravom. Moć senata je proizlazila iz njegovog autoriteta. Pored njega je postojala i narodna skupština koja je bila isto tako važna jer je odlučivala o [[rat]]u i [[mir]]u, potvrđivala je zakone i predstavljala je najvišu sudsku instancu. Centralno mesto političkog života u Rimu predstavljao je gradski forum tj. trg ([[Forum Romanum]]) koji je služio kao mesto za sednice političke, društvene i verske prilike.
 
[[Datoteka:Maccari-Cicero.jpg|thumb|320px|Zasedanje senata (slika iz [[19. vek]]a) ]]
Red 35:
[[Datoteka:Via_appia.jpg|thumb|left|180px|[[Via Appia]] [[Apijev put]] u južnoj Italiji ]]
 
U 5. veku pne. Rim je vodio brojne ratove sa svojim susedima koji su 493. godine pne. priznali njegovu vladavinu i tražili su zaštitu od njega od spoljnih neprijatelja. Posle uništenja etrurskog grada [[Veji|Veja]] 396. godine p. n. e, moćnog rimskog rivala, Rim je počeo da širi svoju hegemoniju nad celim Apeninskim poluostrvom, mada su ga jednom prilikom opljačkali [[Gali]], što je oslabilo uticaj Rima na ostala plemena u Italiji. Sledećih pola veka obeležile su borbe sa [[Gali]]ma i borbom sa latinskim saveznicima a posle ratova većina Latina je dobila rimsko državljanstvo. Na prelazu 4. i 3. veka pne. u ratovima su Rimljani porobili [[Samniti|Samnite]] čime su ova plemena pala pod vlast Rima.
 
Tajna relativno brzog rimskog napredka počiva u sklapanju savezništva sa u tom vremenu moćnim i na kraju porobljenim neprijateljem koji je postao lojalni rimski saveznik. Porobljenu Italiju je Rim pokrio sa velikim brojem puteva na čijim strateškim mestima su bili osnivane kolonije što je omogućavalo kontrolu nad zemljištem koje je bilo osvojeno. Iz toga doba je Rim izašao kao čvrsta državna tvorevina sa moćnom armijom i daljim uslovima za napredak i dalji rast i time su položeni temelji za njegovu budućnost i prosperitet.
 
=== Pir, Punski ratovi i Hanibalova invanzija na Italiju ===
U trećem samnitskom ratu 298–290. pne. Rimljani su savladali koaliciju Samnita i to im je omogućilo da preuzmu kontrolu nad celom današnjom Italijom. Rim se 282. pne. umešao u sukob [[Grčka |grčkih]] polisa i grada [[Tarent]]a koji je pozvao u pomoć epirskog kralja [[Pir]]om. Pir se 280. pne. iskrcao u Italiji sa velikom vojskom i slonovima. Iako je Pir pobeđivao više puta rimski saveznički sistem je bio dovoljno imun i Rimljani su umesto da prihvate Pirove mirovne ponude, bili su uporni i nastavljali su sa borbama i onemogućili su da iskoristi svoje „[[Pirova pobeda |Pirove pobede]]“ tako da je njegov položaj u Italiji doveden do neizdrživosti. Nakon poraza 275. pne. Pir je otplovio natrag u Grčku čime su Rimljani stekli kontrolu nad svim grčkim gradovima računajući i Tarent.
 
Rat sa Pirom bio je prethodnica za mnogo veće ratove. Rast rimske moći doveo je neizbežno do konflikta sa [[Antička Kartagina|Kartaginom]] koja je štitila svoje interese u politici i trgovini. Predmet spora je bila [[Sicilija]] gde se prožimao uticaj Feničana i Grka. Zahvaljujući kolonizaciji [[Fenikija |Feničana]] zapadna i severozapadni deo ostrva bio je pod uticajem Kartagine, dok su na istoku i jugu od 8. veka pne. bili [[Grci]] i grčki najmoćniji grad [[Sirakuza]] bio je u sukobu sa Kartaginom.
 
 
Posle incidenta u Mesini ravnoteža na Siciliji je bila u korist Rimljana i to je izazvalo punsku flotilu na napade italijanske obale i lokalni konflikt je prerastao u rat između velikih sila. To je bio [[Prvi punski rat]] 264–241. pne. Na kopnu su pobeđivali rimske legije, ali su Rimljani na moru bili bespomoćni u odnosu na pomorsku dominaciju Kartagine. Posle nekoliko poraza Rimljani su se trajno naselili na Siciliji. Posle ove pobede Kartaginjani su morali da plate velike odštete po mirovnom ugovoru između Rima i njih. Rim je porobio i [[Sardinija |Sardiniju]]. Ubrzo zatim ipak Kartagina staje na noge na čemu je u mnogome doprineo [[Hamilkar Barka]].
 
Kada je Hamilkarev sin [[Hanibal]] napao grad [[Saguntum]], koji je bio rimski saveznik u današnjoj Španiji, i kada su Kartaginjani odbili njegovu ekstradiciju došlo je ponovo do [[Drugi punski rat |Drugog punskog rata]] 218–201. pne. kada je Hanibal preduzao naporan put preko Hispanije i južne Galije i posle prelaska Alpi upao na teritoriju Italije sa svojom vojskom. Posle serije od nekoliko pobeda Hanibal je Rimljane doveo do ruba poraza. No Hanibal je tu ipak ostao odsečen i nije mogao da Rimljanima nanese konačan poraz i morao je da se povuče. Posle 202. godine rimski vojskovođa [[Scipion Afrikanac]] je pobedio Hanibala u odlučujućoj [[bitka kod Zame|bici kod Zame]].
 
Kartagina je morala da se odrekne svih svojih vanafričkih teritorija, da raspusti svoju pomorsku flotu i bila je prinuđena da isplati velike ratne odštete čime je bila slomljena njena moć. U spoljašnjoj politici je postala u potpunosti zavisna od volje Rima. Ipak je zadržala značajne trgovačke pozicije, a Rim je posle Drugog punskog rata postao glavna sila u Sredozemnom moru a [[Hispanija]] je postala rimska provincija.
Red 53:
=== Ekspanzija u istočnom Sredozemlju ===
{{main|Makedonski ratovi|Mitridatski ratovi|Sirski rat|Ilirski ratovi}}
Posle pobede nad Kartaginom, Rim se usmerio ka istoku. [[Helenistička era|Helenističke]] države [[Pergamska kraljevina|Pergam]] i [[Rodos]], ugrožene koalicijom [[seleukidsko carstvo|seleukidskog]] kralja [[Antioh III Veliki|Antioha III Velikog]] i [[Antička Makedonija|makedonskog]] kralja [[Filip V |Filipa V]], obratile su se za pomoć Rimu i rimski Senat je iskoristio to što je već u toku Punskih ratova zaratio sa Filipom čime je prekinuo makedonsku hegemoniju u staroj Grčkoj. [[Tit Flaminije]] proglasio je na [[Istamske igre|Istamskim igrama]] u [[Korint]]u slobodu helenskih gradova. Dalje angažovanje na istoku pridonela je ekspanzija seleukidskog kralja [[Antioh III Veliki|Antioha III]] u [[Mala Azija|Maloj Aziji]] i u Grčkoj sa kojim je vođen rat 192–188. pne. Rat se završio pobedom Rima i predajom svih teritorija u Maloj Aziji, čime je Rim postao najjača sila na istočnoj obali Sredozemnog mora.
[[Datoteka:Expansion of Rome, 2nd century BC.gif|thumb|350px|Ekspanzija rimske republike u 2. veku pne.]]
 
[[Antička Makedonija|Makedonija]] je posle protivrimske pobune pretvorena u rimsku provinciju 148. god. pne. Konflikt sa [[Numidija|numidskim]] kraljem koji je bio saveznik Rima i koji je svojevoljno napao Kartaginu doveo je do [[Treći punski rat |Trećeg punskog rata]] posle čega je Kartagina bila potpuno uništena i razorena. Osvojena teritorija je bila ustrojena u [[Afrika (provincija)|provinciju Afriku]]. Slično se dogodilo i sa nezavisnošću Helena, a [[Korint]], centar grčkog otpora Rimljanima, takođe je snašla slična sudbina. Grad je bio razoren i opljačkan, a građani prodati u roblje i deportovani u Rim. Posle zaveštanja poslednjeg pergamskog kralja [[Atal III|Atala III]] 133. pne. teritorija [[Pergamska kraljevina|Pergamske kraljevine]] (zapadni deo Male Azije) je postao rimski posed i pretvoren je u provinciju [[Azija (provincija)|Aziju]].
 
U novim provincijama su a pre svega u bogatim istočnim zemljama određeni su veliki porezi koji su skupljani od strane patricija koji su davali državi fiksni deo. Ovo je dovodilo do učestalih ustanaka. Rimske pobede su bile veličanstvene ali unutar rimske države je dolazilo do postepenog propadanja republikanskih vrednosti i uređenja.
Red 67:
Narastajući socijalni nemiri kulminirali su kada je 133. godine pne. narodni tribun [[Tiberije Sempronije Grah|Tiberije Grah]] pokušao da predloži zemljišni zakon kojim bi trebala da se podeli i ograniči posede velikoposednika. Razlog za ovakove reforme bio je nedostatak regruta za legije. Predlog Graha nije prošao jer je drugi tribun uložio veto. Ovim je došlo do krize u donošenju odluka, koji je rezultirao Grahovim ubistvom, a dalje reforme su zaustavljene. Njegov brat [[Gaj Sempronije Grah|Gaj Grah]] je posle deset godina sledio bratovljevo zalaganje za reforme. Ništa bolje nije prošao ni Gaj Graj koje je ubijen 121. pne.
 
Pobeda senatske većine [[optimati|optimata]] nad narodnom stranom [[populari|populara]] u republici nije doneo smirenje. Kriza države se stalno produbljivala. Rim je potresao ustanak robova pod vođstvom [[Spartak|Spartak]]a u godinama 73–71. pne. kao i dalji konflikti na granicama imperije. U ovoj krizi je prosperirao sa svojim reformama [[Gaj Marije|Gaja Marija]] čije reforme su se razlikovale od reformi braće Grah. U legijama su mogli da služe i bezemljaši koji su bili nagrađivani dodeljivanjem zemlje kao veterani i od tih vremena vojnici nisu osećeli lojalnost prema drževi već prema tome ko im je omogućavao da steknu posed i tako se stvaraju uslovi za početak građanskih ratova.
 
=== Građanski ratovi ===
Osim sukoba unutar rimskog društva dolazilo je i na prelazu 2. i 1. veka pne. do konflikata između [[italija]]nskih saveznika koji su tražili prava kao i Rimljani. Posle savezničkih ratova u kojim su saveznici bili poraženi ipak je većina od njih dobila rimsko građansko pravo. Kada se završio saveznički rat, velika opasnost se pojavila na istoku. [[Pontska kraljevina|Pontski]] kralj [[Mitridat VI od Ponta|Mitridat VI]] je osvojio Malu Aziju i isplovio za Grčku a na njegovu stranu prešla je i [[Antička Atina|Atina]].
 
Red 76:
[[Lucije Sergije Katilina]] je 63. pne. pokušao nasilno da sruši Rimsku republiku, ali njegov plan nije uspeo. Pompej, Kras i Cezar su 60. godine pne. stvorili neformalni savez u cilju vlastitih interesa nazvan prvi trijumvirat. Cezar je uz pomoć ostalih triumvira 59. godine pne. postao konzul i obezbedio vođstvo u Galiji. On je osvojio Galiju, čime je stekao veliku popularnost. Kada je Kras poginuo u [[bitka kod Kare|bici kod Kare]] protiv [[Partijsko carstvo|Parćana]], neprijateljstvo između Cezara i Pompeja je došlo do izražaja i Cezar, kojem je u slučaju povratka pretio sudski proces, prešao je 49. pne. reku [[Rubikon]] čime je započeo [[Cezarov građanski rat|građanski rat]]. On je pobedio Pompeja sledeće godine koji je pobegao u Egipat gde je posle bio ubijen a Cezar je dobio vlast nad celim Rimom. Cezarov pošaj za institualizajiju svoje vladavine nije uspeo i pao je kao žrtva republikanaca u senatu pod vodstvom [[Marko Junije Brut|Marka Junija Bruta]] i [[Gaj Kasije Longin|Gaja Kasija Longina]].
 
[[Rat protiv Cezarovih ubica|Građanski rat]] se ponovo rasplamsao. [[Marko Antonije]] i Cezarov usvojeni sin [[Oktavijan Avgust|Gaj Oktavijan]] su napravili savez sa [[Marko Emilije Lepid (trijumvir)|Emilijem Lepidom]] i stvorili [[drugi trijumvirat]] koji je bio organizovan protiv sledbenika republike i Cezarovih ubica. Posle pobede su podelili imperiju. Oktavijan je dobio zapadne provincije, Marko Antonije je bio na istoku sa [[Kleopatra VII od Egipta |Kleopatrom VII]], egipatskom kraljicom i Cezarovom ljubavnicom. Oba trijumvira su došli u sukob i posle Oktavijanove pobede u [[građanski rat između Oktavijana i Antonija|građanskom ratu]] Antonije i Kleopatra su izvršili samoubistvo. Time je završeno doba građanskih ratova i bila je završena rimska republika a Oktavijan se odrekao svih svojih prava proglasivši republiku, ali je bio jedini koji je vladao rimskim carstvom.
 
== Carstvo ==
=== Principat ===
[[Datoteka:Statue-Augustus.jpg|thumb|right|220px|Avgust, prvi rimski car]]
Red 88:
Posle smrti [[14.]] godine nove ere, nastupio je na tronu njegov pastorak [[Tiberije]] koji je bio komplikovana ličnost i osećao se kao republikanac. Tokom svoje vlade on se staro za obezbeđenje granica i punjanje blagajne. Značajan događaj za vreme Tiberije bilo je razapinjanje na krst [[Isus]]a u provinciji Judeja. Već treći principat [[Kaligula]] se pokazao kao tiranin. Njegova se vlada završila posle tri godine njegovim ubistvom od strane pretorijanaca. Za vreme cara [[Klaudije|Klaudija]] carstvu je prisajedinjena provincija [[Britanija]] a posle i [[Trakija]]. Posle Klaudija, koga je otrovala njegova supruga Agripina, vlast je nasledio [[Neron]]. Njegova u početku poletna vladavina se promenila u teror u toku kojeg je ubijao članove svoje porodice a spekuliše se da je zapalio Rim 64. godine. Za vreme njegove vladavine došlo je i do prvih progona hrišćana. Kada su se protiv njega pobunile legije on je izvršio samoubistvo [[68|68.]] godine. Od ovog doba rimski carevi više nisu bili iz redova stare rimske aristokratije.
 
=== Vrhunac carstva ===
[[Datoteka:ImageRomeArchofTitus02.jpg|thumb|200px|Titov slavoluk ]]
 
Red 97:
Trajanov naslednik je bio [[Hadrijan]] i njegova vladavina je donela konsolidaciju i civilizacioni, kulturni i tehnički procvat države koji je pomogao nastupanje tada mladog [[Hrišćanstvo|hrišćanstva]]. U njegovo vreme su počele da se javljaju prve teškoće koje u to vreme još nisu zahtevale posebne mere.
 
U prvoj polovini [[2. vek]]a za cara [[Antonin Pije |Antonina Pija]] carstvo je dostiglo vrhunac. Ali već za vreme „filozofa na tronu“ [[Marko Aurelije|Marka Aurelija]] ([[161]]–[[180]]) se pojavljuju prvi važni problemi. Na rubu rimskog sveta počela je seoba brojnih [[Germani |germanskih]] i [[Sarmati|sarmatskih]] plemena koja su napala dunavsku granicu (limes) i ugrozila samu Italiju. Zahvaljujući [[Markomani|Markomanima]]ma, jednom od ovih ratobornih plemena, ovi ratovi su nazvani [[Markomanski ratovi]]. U isto vreme su Parćani napali istočne rimske provincije, a pobedničke rimske legije su sa istoka donele [[tifus]] nazvan „antonijanska epidemija“. Osim ovih teškoća sa spoljne strane javljaju se i unutrašnje teškoće u državnim finansijama. Posle Marka Aurelija nastupio je njegov sin [[Komod]] koji je ostao zapamćen kao drugi Neron i koji je ubijen [[192.]] godine kada senatori i dvorani više nisu mogli da podnose njegovu tiraniju.
 
=== Dinastija Severa i vojnički carevi (193-284) ===
Posle građanskog rata [[193|193.]] godine došao je na vlast [[Septimije Sever]] koji je prvi car koji je bio poreklom iz Afrike. Na početku [[3. vek]]a je povratio stabilnost imperije za izvesno vreme. U njegovo vreme je počeo rast političke moći rimske vojske.
 
Njegov sin [[Karakala]] koji je, uprkos svom krutom vladanju prema senatu i svojoj porodici, imao podršku među ljudima i vojnicima, pao je kao žrtva atentata za vreme pohoda na [[Parcani|Parćane]]. Sledila je kratka vladavina [[Elagabal]]a koji je pokušao da uvede kult istoimenog orijentalnog božanstva iz Emese u Siriji. Već [[222.]] godine je ovaj ekscentrični vladar ubijen i car je postao njegov mladi rođak [[Aleksandar Sever]] koji je pokušao da se suprostavi novom istočnom protivniku, [[Sasanidsko carstvo|Sasanidskom ili Novopersijskom carstvu]] i germanskim plemenima, ali je ubijen od strane nezadovoljnih vojnika.
[[Datoteka:Map of Ancient Rome 271 AD-sr.svg|thumb|250px|Teritorije koje nisu priznavale autoritet rimskih imperatora. Zelenom bojom je prikazano [[Galorimsko carstvo]], a žutom [[Palmirsko carstvo]]]]
Ubistvom Aleksandra Severa i uklanjanjem dinastije Severa [[235.]] godine, počelo je doba vojničkih careva poznato kao [[kriza III veka]]. Neprekidna serija građanskih ratova, uzurpacija i ubijanje careva oslabila je imperiju koja je sada bila bespomoćna pred napadima njenih neprijatelja. Tokom pedeset godina između ubistva Aleksandera Severa i dolaska [[Dioklecijan]]a na vlast na tronu su se smenila dvadeset i jedan legitimni car i bezbroj uzurpatora. Ovi carevi morali su da odbijaju napade Germana na [[Rajna|Rajni]] i [[Dunav]]u. [[Goti]], koji su nastanjivali severne obale [[Crno more|Crnog mora]], vršili su razorne napade na [[Balkansko poluostrvo|Balkan]] i [[Grčka |Grčku]] a napadali su i [[Mala Azija|Malu Aziju]]. Na zapadu su napadali [[Alemani]] tokom sedme decenije [[3. vek]]a Galiju i Italiju. Međutim, najteži ratovi su se odigravali na istočnoj granici gde je najveću opasnost predstavljalo Sasanidsko carstvo. Veliki kralj [[Šapur I]] upadao je nekoliko puta u Siriju i pobeđivao rimske legije. Šapur je 259. godine čak zarobio rimskog cara [[Valerijan]]a i odveo ga u ropstvo gde je rimski vladar preminuo.
 
Za razliku od ostalih religija i paganskih kultova [[hrišćani]] nisu pridavali odgovarajuće poštovanje instituciji cara. [[Decije Trajan]] koji je pokušao da uspostavi poštovanje starih božanstava progonio je hrišćane, a posle njega su to činili i [[Valerijan]] i [[Dioklecijan]].
 
=== Pozna antika (284-395) ===
[[Datoteka:Venice – The Tetrarchs 03.jpg|thumb|left|220px|Tetrarhi skulptura koje je ukradena iz Konstantinopola od strane Venecije [[1204.]] godine]]
 
Red 115:
Dioklecijan je stvorio novi sistem vladavine poznat kao [[tetrarhija]] (četvorovlašće). Za svoga kolegu i drugog avgusta je pozvao [[Maksimijan]]a, svog starog prijatelja po oružju. Oba cara su imanovali po jednog savladara nižeg ranga koji je nosio titulu cezara, Dioklecijan [[Galerije|Galerija]], Maksimijan [[Konstancije I Hlor|Konstancija I Hlora]]. Neposredni povod za ovu reorganizaciju bio je da se spreče uzurpacije. Podela carske vlasti nije bila novina, ali je za vreme Dioklecijana bila realizovana dosledno. Rim je i dalje bio glavni grad, ali su carevi pomerili svoje rezidencije bliže granicama gde su mogli lakše sa se suprotstave neprijateljima.
 
Dioklecijan je težio da ojača autoritet države i ličnosti cara i primio je ime „Jovius“ po bogu [[Jupiter (bog)|JupiterJupiteru]]u. Hrišićane koji su odbijali da mu pruže božanske počasti je progonio. Slično vladarima 3. veka, Dioklecijan nije mario za senat i vladao je kao apsolutni vladar tj. gospodar ({{jez-lat|dominus}}). Zbog toga se danas smatra da od Dioklecijanove vladavine stari sistem carske uprave, principat, smenjuje [[dominat]].
 
Sistem tetrahije se urušio nakon Dioklecijanovog povlačenja sa prestola 305. godine. Bez njegovog autoriteta brzo su izbila na površinu neslaganja unutar carskog kolegijuma. Tokom nerednih nemira i građanskih ratova vladar čitavog carstva postaje postepeno [[Konstantin Veliki|Konstantin I Veliki]], sin Konstancija Hlora. Konstantin je u početku vladao severozapadnim delom Rimskog carstva, ali je [[312|312.]] u [[Bitka kod Milvijskog mosta|bici kod Milvijskog mosta]], nedaleko od Rima, Konstantin pobedio i uklonio [[Maksencije|Maksencija]], Maksimijanovog sina. Za razliku od Dioklecijana i Galerija, Konstantin je već od dolaska na vlast 306. godine bio tolerantan prema hrišćanima, a u bici kod Milvijskog mosta njegovi vojnici su pobedili noseći [[Isus|Isusovim]]ovim monogramom (hiron) na štitovima i vojnim stegovima. Pobeda iz 312. je inspirisala Konstantina da prigrli hrišćanstvo, a naredne, 313. godine, izdao je [[Milanski edikt]] zajedno sa zetom i savladarom [[Licinije]]m. [[Hrišćanstvo]] postaje jedna od zvaničnih religija Rimskog carstva, a posle [[324]]. godine, kada je Konstantin ujedino carstvo pod svojom vlašću, prestaju svi progoni hrišćanskog klera.
 
Crkva je sa svojom složenom hijerarhijom u početku oponašala rimsku provincijsku upravu. Pored toga, Konstantin i članovi njegove porodice su započeli tradiciju ktitorstva zidajući crkve širom carstva. Takođe, Konstantin je episkopima dao i svetovna ovlašćenja da sude u sporovima među samim hrišćanima, a kler je oslobodio poreza. Osim priznavanja hrišćanstva car Konstantin Veliki je poznat po još jednom događaju a to je bilo osnivanje ''Novog Rima'' - [[Istanbul|KonstantinopoljKonstantinopolja]]a. Težište imperije se time preselilo u bogatiji i stabilniji deo istočne polovine. Konstantin je nastavio sa reformama Dioklecijana i imperija je bila podeljena na četiri prefekture koje su se dalje delili na trinaest dijeceza. Dioklecijanove i Konstantinove reforme doprineli su stabilnosti imperije, dodale su nova finansijska sredstva koje su dozvolila da se poveća armija i da se učvrsti odbrana imperije.
 
Ubrzo posle smrti Konstantina I Velikog između njegovih tri sina se razvila borba za vlast. [[Konstancije II]] je nadživeo svoju braću i do [[353| 353.]] godine uklonio uzurpatore [[Vetranion]]a i [[Magnencije|Magnencija]]. Konstancije je sa uspehom branio carstvo od Persijanaca, a preduzeo je i pohod protiv Sarmata na srednjem Dunavu. Kako bi sprečio nove uzurpacije na Zapadu, Konstancije je proizveo svog brata od strica [[Flavije Klaudije Julijan|Julijana]] u savladara-cezara. Novi građanski rat je izbegnut Konstancijevom iznenadnom smrću [[361]], a [[Flavije Klaudije Julijan|Julijan Apostata]] (Otpadnik) je pokušao da osnaži tradicionalno paganstva. Carev pokušaj nije bilo dugog veka i posle pohoda na Persiju i smri ovog vladara [[363]]. ugasila se [[Konstantinova dinastija]]. Novu carsku dinastiju utemeljio je [[Valentinijan I|Valentinijan I]] koji je za svog istočnog savladara imenovao brata [[Valens]]a.
 
Novi car Teodosije je bio prinuđen da uspostavi mir sa Gotima kojim je bilo dozvoljeno da nasele ove zemlje kao „federate“ od kada potiče kao trajna pojava prisustvo barbara na rimskoj teritoriji. [[Teodosije I]] je bio poslednji rimski car nakon što je savladao poslednju uzurpaciju i vladao je celom imperijom. Za vreme njegove vladavine hrišćanstvo je bilo ustanovljeno kao jedina državna religija posle njegove smrti vladali su carstvom njegovi sinovi [[Honorije]] i [[Arkadije]] na zapadu i istoku. Iako je ova podela kasnije postala kao definitivna misao o jedinstvu trajala je i dalje i tako su zakoni koji su proglašeni od jednog cara bili važeći i na drugoj strani.
 
=== Kraj antičkog carstva ===
[[Datoteka:Heinrich_Leutemann,_Plünderung_Roms_durch_die_Vandalen_(c._1860–1880).jpg|thumb|220px|Pljačkanje Rima od strane Vandala g. [[455.]]]]
 
Istočno rimsko carstvo je bilo ekonomski konsolidovanije i gustije nastanjeni deo imperija koji je bez većih posledica preživelo seobe naroda. Nasuprot Istočnom, Zapadno rimsko carstvo u toku [[5. vek]]a polako tone. Upad Huna u Evropu pokrenuo je domino efekat i pokreti plemena koji su u potpunosti promenili lik celog kontinenta. Da bi zabranili upade Germana u Italiju, Zapadno rimsko carstvo je povuklo svoje legije sa granica Rajne koju su posle toga [[406]]. godine [[Prelazak Rajne 406.|prešla]] varvarska plemena koja su srušila upravu Rima u Galiji i Hispaniji, dok je Britanija ostavljena svojoj sudbini. [[Vizigoti]] su [[410|410.]] godine pod vođstvom [[Alarik I|Alarika I]] [[pljačka Rima 410.|opljačkali Rim]] što je imalo veliki odjek. Oni su posle nekog vremena otišli u Galiju ali su i dalje bili velika opasnost za Rim. Zatim su [[Vandali]] prešli u Afriku u ovu važnu provinciju za rimsku imperiju posle pada Kartagine 438. godine, a 455. im je uspelo da ponovo [[Pljačka Rima 455.|opljačkaju Rim]] i iz tih razloga se njihovo ime upotrebljava kao pogrdno.
 
Iako je [[451|451.]] godine u jedinstvu sa [[Vizigoti]]ma Rim savladao [[Huni |Hune]] pod vođstvom [[Atila |Atile]] u [[Bitka na Katalaunskim poljima|bici na Kataluanskim poljima]] rimska imperija se nazadrživo kretala ka svome kraju jer su carevi bili slabi i lutke u rukama vojskovođa. Odoakar je [[476|476.]] godine smenio cara [[Romul Avgustul|Romula Avgustula]] što se smatra krajem Zapadnog carstva iako se Odokar smatrao za „Germana u rimskoj službi“ i svoju vladavinu je tumačio kao upravljanje Italijom u ime cara u Konstantinopolju. Čisto formalno je Italija stalno deo imparije i tako je i nastupnik [[Odoakar]]a ostrogotski kralja [[Teodorih Veliki]] težio da dobije priznanje istočnoga cara.
 
Za razliku od Zapadnog, Istočno rimsko carstvo nije bilo tako razarajuće pogođeno germanskim najezdama, a pored toga ona je imala mnogo veća finansijska sredstva i sposobnu diplomatiju. Imalo je i bolji geografski položaj i prirodne granice koji su stvorile prirodne prepreke nadiranju neprijatelja.
[[Datoteka:Justinian mosaik ravenna.jpg|thumb|left|270px|mozajik - Car Justinijan sa pratnjom u crkvi- bazilici San Vitale u Raveni]]
 
Za vlade [[Justinijan I |Justinijana I]] poslednjeg cara čiji je jezik kao materinji bio [[latinski jezik|latinski]], njegov vojskovođa [[Velizar]] je povratio velike delove zapadnog carstva (severnu Afriku, Italiju i južnu Španiju). Justinijan koji je ratovao i sa Persijancima koji su posle pada Zapadnog carstva osećali svoju šansu ipak je postao najjači vladar u Sredozemlju i pri tome je kontrolisao sve zemlje koje su od davnine bili rimska imperija (sa izuzetkom Britanije, Galije i Hispanije). Posle Justinijanove smrti se zapadne zamlje pokazuju kao dugotrajno neodržive.
 
 
Istočno carstvo je tokom [[7. vek]]a postepeno izgubilo svoj rimski karakter. Istočna rimska imperija sa svojim glavnim gradom Konstantinopolem trajala je sve do [[15. vek]]a i njeno se stanovništvo smatralo za Rimljane a u unutrašnjim strukturama imperije došlo je posle godine [[640|640.]] do velike transformacije tako da se od toga datuma govori o istočnom rimskom carstvu kao o Vizantijskom carstvu.
 
== Vidi još ==
{{Commonscat|Ancient Rome}}
* [[Hronologija antičkog Rima]]
* [[Latinska imena]]
* [[Vizantija]]
 
[[Kategorija:Antički Rim|*]]
Izvor: https://sh.wikipedia.org/wiki/Antički_Rim