'''Komitatensi''' ({{jez-lat|comitatenses [milites]}},„pratioci“= "pratioci"; od {{jez-lat|comitatus}},„pratnja“= "pratnja") bili su pripadnici rimskemobilne pokretne[[Rimska vojska|rimske vojske]] u [[Pozna antika|poznoj antici]]. Naziv su dobili po administrativnom aparatu, koji je služio princepsu[[Rimski car|caru]] i pratio ga na putovanjima ({{jez-lat|comitatus}}). Nisu bili vezani za određenu [[Rimske provincije|provinciju]] i mogli su da se priključe teritorijalnim trupama koje su se stalno nalazile u određenoj provinciji ({{jez-lat|[[limitanei]]}} ili ''-{ripenses}-''). Pokretnu vojsku je verovatno osnovao [[Dioklecijan]]. Međutim, veličina joj je bila ograničena. [[Konstantin Veliki|Konstantin]] ju je povećao i dao joj novo značenje. Stvorio je nove jedinice, ali im je priključio delove Dioklecijanove pokretne vojske i raspustio jedan deo pograničnih trupa. Nova pokretna vojska sastojala se od [[Legija|legija]] (od kojih su neke imale svega 1000 ljudi), novostvorenih jedinica zvanihpomoćne ''augzilije''vojske ({{jez-lat|auxilia}}) i konjičkih veksilacijačeta ({{jez-lat|vexillationes}}).
Jedan zakon iz 325. godine n. e. podvukao je formalnu razliku između komitatensâ i pograničnih trupa. Komitatensima i limitancima je potvrđeno dvostruko oslobođenje od poreza (za vojnike i njihove žene) nakon dvadesetčetvorogodišnje službe i obično oslobođenje od poreza nakon dvadesetogodišnje službe. Međutim, komitatensima je davana prednost pri prevremenom otpuštanju iz službe iz medicinskih razloga. Jedan zakon iz 372. godine n. e. određuje da se regruti razmeštaju u komitatense i limitance prema fizičkim sposobnostima.
Komitatensima su komandovali „zapovednik"zapovednik pešadije“pešadije" ({{jez-lat|magister peditum}}) i „zapovednik"zapovednik konjice“konjice" ({{jez-lat|magister equitum}}). U vreme [[Tetrarhija|tetrarhije]] komitatensi su bili podeljeni na različite vojske, od kojih je svaka imala svog komandantazapovednika. Uz to, stvorene su i regionalne vojske pod komandom „zapovednikâ"zapovednikâ konjice“konjice" ({{jez-lat|magistri equitum}}) i „vojnih"vojnih komita“komita" ({{jez-lat|comites rei militaris}}). Međutim, jedinice ovih pokretnih vojski razlikovale su se od onih jedinica, koje su direktno služile princepsucaru i zvale se „dvorani“"dvorani" ({{jez-lat|palatini}}). Ponekad su vojnici iz pograničnih jedinica premeštani u pokretnu vojsku, ali to nije uticalo na njihov položaj. Pominju se prvi put 365. godine n. e. pod nazivom „pseudokomitatensi“"pseudokomitatensi" ({{jez-lat|pseudocomitatenses}}). Komitatensi su po pravilu bili razmešteni u gradovima.
Krajem [[Teodosije I|Teodosijeve]] vladavine pokretna vojska [[Istočno rimsko carstvo|istočne polovine Rimskog carstva]] sastojala se iz četiri jedinice, od kojih su dve služile cara, dok su ostale bile stacionirane u [[Trakija (rimska provincija)|Trakiji]], [[Ilirik|Iliriku]] i na istočnoj granici. Svakom od njih je komandovao „zapovednik"zapovednik obe vojske“vojske" ({{jez-lat|magister utrius militiae}}). Na zapadu je najuticajniji zapovednik bio [[Stilihon]] (395—408), a najznačajnije pokretne vojske bile su stacionirane u [[Italija (Rimsko Carstvo)|Italiji]] i [[Galija (regija)|Galiji]].
Razvijanje pokretne vojske u početku nije predstavljalo fundumentalnu promenu u rimskoj vojnoj strategiji. Limitanci su u početku bili organizovani isto onako kao pod Dioklecijanom. Uprkos tome, polako su im opadali i status i efektivnost, jer je car uvek više sredstava trošio na pokretnu vojsku, koja je kao prestižna sila mogla da fleksibilno odgovara na vojne izazove.
