Antička Makedonija – razlika između verzija

 

{{Infobox Former Country

|conventional_long_name = Makedonija

|common_name = Makedonija

 

 

 

 

 

U vekovima nakon [[Dorska invazija|dorske invazije]] (oko 1100. st. e.) mnogi novi narodi došli su u Makedoniju. [[Antički Makedonci]] naseljavali su južne delove Makedonije još od arhajskog perioda grčke istorije. Prva makedonska država pojavila se na istorijskoj pozornici krajem 8. ili početkom 7. veka stare ere pod vlašću [[Argeadi|argeadske dinastije]], kada su se Makedonci navodno doselili u tu oblast iz zapadnih krajeva. Ta je dinastija tvrdila da vodi poreklo od [[Grčka mitologija|mitskog]] Temena (Τέμενος), kralja grada [[Argos]]a, koji je bio jedan od [[Heraklidi|Heraklida]]. Prvi makedonski kralj koji se spominje u izvorima jeste [[Perdika I]], koji je, prema tradiciji, napustio Argos i otišao u [[Ilirija|Iliriju]], verovatno polovinom 7. veka st. e., i odande zauzeo makedonsku dolinu i učvrstio se u [[Egeja|Egeji]] (današnjoj ''Vergini'') kao kralj Makedonije. Prema toj tradiciji, dakle, makedonski su kraljevi bili [[Dorani|dorskog]] porekla, govorili su neku varijantu [[Dorski dijalekt|dorskog dijalekta]] i praktikovali neku vrstu grčke [[Kultura|kulturne]] tradicije. Pitanje da li su antički Makedonci govorili grčki ili neki strani jezik danas još uvek nije rešeno, ali dokazi upućuju na to da su govorili neku varijantu grčkog, koja je možda bliska [[Eolski dijalekt|eolskom dijalektu]]. Međutim, Grci koji su živeli dalje na jugu uporno su tvrdili da Makedonci nisu puni [[Heleni]] i da su [[Varvari|poluvarvari]].

Aleksandrov naslednik [[Perdika II]] (vladao oko 452–413) vodio je jednako neprincipijelnu i nestalnu spoljnu politiku kao i njegov prethodnik, stalno balansirajući između Atine i [[Sparta|Sparte]] tokom [[Peloponeski ratovi|peloponeskih ratova]]. Njega je 413. st. e. nasledio Arhelaj, koga je [[Platon]] u ''Gorgiji'' prikazao kao okutnog nasilnika. Ipak, on se postigao mnogo u pokušaju da Makedoniju učinili delom ostatka Grčke pretvorivši svoj dvor u [[Pela|Peli]] u središte okupljanja grčkih umetnika i pesnika, među kojima su bili [[Euripid]], [[Agaton]], [[Heril iz Samosa]], [[Timotej]] i [[Zeuksis]]. Do ovog vremena nestalo je mnogo makedonskih svakodnevnih običaja koji su se činili negrčkim, ali su se neki još uvek održavali. Zemlja je bila divlja, i još u klasično doba ispunjena [[lav]]ovima i [[medved]]ima, a možda čak i [[panter]]ima i [[leopard]]ima.

 

 

 

 

Pod Filipom II (359–336) Makedonija se proširila na teritoriju [[Peonjani|Peonjana]], [[Tračani|Tračana]] i [[Iliri|Ilira]]. Pored drugih osvajanja, Filip je anektirao i oblasti [[Pelagonija|Pelagonije]] i južne [[Peonija|Peonije]] (Pelagonija otprilike odgovara području današnje [[Bitola|Bitole]], a južna Peonija području dašanje [[Đevđelija|Đevđelije]] u [[Republika Makedonija|Republici Makedoniji]]).

Još jedan arhaični element bilo je upravo očuvanje [[Nasledna monarhija|nasledne]] [[Monarhija|monarhije]], koja je kralju davala gotovo [[Apsolutizam|apsolutnu vlast]], premda je ona ponekad bila ograničena zemljoposedničkom [[Aristokratija|aristokratijom]] i premda su je često u opasnost dovodile borbe za vlast u okviru same kraljevske porodice. Takav sistem vlasti bio je oštro suprotstavljen grčkim običajima dalje na jugu, gde su nezavisni polisi imali manje-više demokratske ustanove; [[Grčka tiranija|tiranije]], koje se mogu smatrati ''de facto'' monarhijama, ali u kojima je nasledni princip vlasti bio više želja nego prihvaćeni sistem; te ograničenu, uglavnom vojnu i [[Religija|religijsku]] vlast dvojice [[sparta]]nskih kraljeva. Isto se može reći i za makedonsku ustanovu dužničkog [[Robovi|ropstva]], koje je u grčkim polisima bilo davno ukinuto (najpoznatiji je primer [[Atina|atinskog]] zakonodavca [[Solon]]a i njegove "sisahteje", σεισάχθεια ''seisachtheia'').

 

 

Filipov sin [[Aleksandar Veliki]] (356–323. st. e.) uspeo je da za kratko nametne makedonsku vlast ne samo grčkim polisima, nego i [[Persijsko carstvo|Persijskom carstvu]], uključujući [[Egipat]] i zemlje dalje na istoku sve do oboda [[Indija|Indije]]. Aleksandrovo uspostavljanje orijentalnih institucija vlasti pratilo je širenje grčke kulture i obrazovanja širom njegovog ogromnog carstva. Premda se njegovo carstvo raspalo ubrzo nakon njegove smrti, njegova su osvajanja ostavila trajne tekovine, naročito u vidu novoosnovanih helenističkih gradova širom zapadnih oblasti Persije.

Demetrijev sin [[Antigon I]] (277–239. st. e.) uspešno je zaveo mir, doneo prosperitet i odbacio invaziju Galaćana, premda je izgubio kontrolu nad mnogima od grčkih polisa kojima je prethodno vladao. On je uspostavio stabilnu monarhiju i osnovao vlastitu [[Antigonidi|dinastiju Antigonida]]. Oslanjajući se na te uspehe, njegov sin [[Antigon II]] (239–221. st. e.) ponovo je uspostavio makedonsku vlast nad celom regijom.

 

 

Pod [[Filip V Makedonski|Filipom V Makedonskim]] (221–179. st. e.) i njegovim sinom [[Persej Makedonski|Persejem]] (179–168. st. e.) makedonsko je kraljevstvo došlo u sukob sa sve snažnijom [[Rimska republika|Rimskom republikom]]. Tokom 2. i 1. veka st. e. Makedonija je s [[Antički Rim|Rimom]] vodila niz ratova, koji se skupno nazivaju [[Makedonski ratovi|makedonskim ratovima]]. [[Prvi makedonski rat]] (215–205) bio je relativno uspešan za Makedonce, ali je Filip V bio konačno poražen u [[Drugi makedonski rat|drugom makedonskom ratu]] (200–197). Filip V preživeo je i ovaj drugi rat s Rimljanima, ali njegov naslednik Persej nije: nakon što je Makedoniju uveo u [[treći makedonski rat]] (171–168) izgubio je kraljevstvo. Konačan makedonski poraz rezultirao je svrgavanjem antigonske dinastije i podelom Makedonija na četiri odvojena entiteta. Kratkotrajan [[Andrisk]]ov uspeh u ponovnom uspostavljanju monarhije 149. godine st. e. doživeo je brz poraz sledeće godine, kada je zavedena i neposredna [[Makedonija (rimska provincija)|rimska uprava nad Makedonijom]], koja je bila pretvorena u [[Rimske provincije|rimsku provinciju]].

 

 

Politička organizacija makedonskog kraljevestva imala je oblik trostepene piramide: kralj i narod na vrhu, gradske ustanove (gradovi i éthnē) na dnu, te regioni između. Proučavanje ovih različitih ustanova značajno je olakšala [[epigrafija]], koja nam je omogućila da se dubinski izuče i provere podaci koje nalazimo u antičkim literarnim izvorima kao što su [[Tit Livije]] i [[Polibije]]. Epigrafski spomenici pokazuju da su makedonske političke ustanove bile bliske ustanovama grčkih federalnih država, kao što su bili [[Etolski savez|Etolski]] i [[Ahejski savez]], pri čemu je jedinstvo tih institucija bilo osigurano postojanjem kralja.

 

 

Kralj (Βασιλεύς, Basileús) nalazio se na čelu centralne uprave: on je upravljao kraljevstvom iz svoje prestonice Pele, a u njegovom dvoru nalazila se državna arhiva. U upravi su mu pomagali "kraljevski sekretar" (βασιλικὸς γραμματεύς, basilikós grammateús), čiji je položaj bio od velike važnosti, te kraljevo veće. Kralj je zapovedao vojskom, upravljao religijskim [[kult]]ovima i vodio spoljnu politiku, koja je uključivala objavu rata i sklapanje mira i saveza. Do Filipa V jedino je kralj mogao kovati novac. Kralj je svojim kraljevstvom upravljao uglavnom posredno, putem lokalnih činovnika (επιστάτης), s kojima je bio u stalnom kontaktu.

 

 

Kraljevska je vlast u Makedoniji prelazila na muškog naslednika po očevoj liniji, uglavnom po principu [[Primogenitura|primogeniture]]. Postojao je, međutim, i izborni element: kada bi kralj umro, njegovog određenog naslednika, koji je uglavnom (ali ne uvek) bio najstariji sin pokojnog kralja, moralo je prvo da prihvati veće, a zatim je morao da izađe pred skupštinu koja bi ga aklamacijom proglasila za kralja i dala mu [[Zakletva vernosti|zakletvu vernosti]].

Nasleđivanje prestola, dakle, nije bilo automatsko, posebno ako se uzme u obzir to da su mnogi makedonski kraljevi pretrpeli iznenadnu i nasilnu smrt, a da nisu odredili svoje naslednike ili da nisu osigurali da će naslednici koje su odredili zaista biti i prihvaćeni. To je bio slučaj sa Perdikom III, koga su ubili Iliri, sa Filipom II, koga je ubio [[Pausanija iz Orestide]], a Aleksandrom Velikim, koji je iznenada umro od [[Malarija|malarije]] itd. Često je dolazilo do borbi oko prestola, posebno do 4. veka st. e., kada su moćne porodice iz gornje Makedonije još uvek gajile ambiciju da svrgnu argeadsku dinastiju bi same se dokopaju kraljevske vlasti.

 

 

 

Kralj je nadzirao i upravljao materijalnim bogatstvom Makedonije i kraljevim prihodima (βασιλικά, basiliká), koji su pripadali makedonskom narodu: i porezi koje su Makedoniji isplaćivale poražene države takođe su išli narodu, a ne kralju. Čak i ako kralj nikome nije bio odgovoran za ispravno upravljanje ovim bogatstvom, u pojedinim se prilikama osećao obaveznim da brani način svoje upjrave: [[Arijan]] kaže da je tokom pobune Aleksandrovih vojnika kod [[Opis]]a 324. st. e. Aleksandar detaljno popisao imovinu svog oca u trenutku očeve smrti kako bi pokazao da nije zloupotrebio svoju vlast.

Vanredne prihode obezbeđivao je ratni plen, koji je bio deljen između kralja i njegovih ljudi. U vreme Filipa II i Aleksandra Velikog to je postao veoma značajan izvor prihoda. Veliki deo zlatnih i srebrnih predmeta koji su u to doba dovučeni sa pohoda u [[Evropa|Evropi]] i [[Azija|Aziji]] bili su istopljeni i zatim poslati u kovnice novca u Peli i [[Amfipol]]u: prema jednoj proceni, tokom Aleksandrove vladavine samo je amfipolska kovnica dobila oko 13 miliona [[Grčka drahma|tetradrahmi]].

 

 

Svi makedonski građani-vojnici skupljali su se na narodnu skupštinu, koja se održava najmanje dva puta godišnje, jednom u proleće i jednom u jesen, odnosno kada je ratna sezona počinjala i kada se završavala. Ovu skupštinu (koinê ekklesia ili koinon makedonôn), koja je u doba mira okupljala građane, a u doba rata vojnike, sazivao je kralj. Ona je imala značajnu ulogu u proglašavanju kralja i u suđenjima u kojima je bilo zaprećeno [[Smrtna kazna|smrtnom kaznom]]. Iako na to nije bio obavezan, kralj se ponekad sa skupštinom savetovao u pitanjima spoljne politike, kao što je objava rata i sklapanje saveza, te kod postavljanja visokih državnih dužnosnika. U većini ovih prilika skupština je samo formalno potvrđivala odluke koje je predlagalo veće. Skupština je takođe dodeljivala počasti i slala poslanstva u druge države. Skupštinu su ukinuli [[Antički Rim|Rimljani]] kada su reorganizovali Makedoniju 167. st. e., kako bi sprečili (kaže Tit Livije) da je neki [[demagog]] upotrebi za pokretanje ustanka protiv vlasti.

 

 

Veće je činila mala grupa najuglednijih Makedonaca, koje je kralj izabrao da mu pomažu u upravi nad kraljevstvom. Ono stoga nije bilo predstavničko telo, ali se u nekim prilikama moglo proširiti predstavnicima pojedinih gradova ili drugih kompaktnih grupa u kraljevstvu.

Nakon što su Rimljani svrgli [[Antigonidi|antigonidsku dinastiju]] 167. godine st. e., veće je možda nastavilo da deluje, za razliku od skupštine, predstavljajući tako jedinu federalnu vezu između četiri regije na koje je Makedonija podeljena.

 

 

Verovatno je Filip II bio taj koji je ustanovio jedan međukorak u državnoj upravi između centralne vlade u Peli u lokalnih gradskih uprava. Ta je reforma proizašla iz potrebe da se državne ustanove prilagode velikoj ekspanziji Makedonije pod njegovom vladavinom. Više nije bilo lako sakupiti sve Makedonce na jednu opštu narodnu skupštinu, pa se rešenje potražilo u osnivanju četiri makedonske regije, od kojih je svaka imala vlastitu regionalnu skupštinu. Ova podela na regije nije bila uslovljenja bilo kakvim istorijskim ili tradicionalnim unutrašnjim podelama: između novih regija jednostavno su povučene "veštačke" administrativne linije. Treba ipak napomenuti da je postojanje ovih regija pouzdano posvedočeno (u [[Numizmatika|numizmatici]]) tek od početka 2. veka st. e.

* [[Spisak makedonskih kraljeva]]

 

 

 

 

[[ar:مقدونيا القديمة]]

[[eu:Mazedonia (Antzinako Grezia)]]

[[fi:Makedonian valtakunta]]

[[fr:Royaume de Macédoine]]

[[gl:Reino de Macedonia]]