Radio-teleskop – razlika između verzija

'''Radio-teleskop''' je vrsta usmjerene radio [[antena|antene]], koja se koristi u [[radio astronomija|radio astronomiji]]. Sličan tip antena se koristi u praćenju i skupljanju podataka sa umjetnih satelita i svemirskih sondi. Razlikuju se od optičkih teleskopa, jer rade sa [[radio valovi|radio frekvencijama]], koje su dio [[elektromagnetsko zračenje|elektromagnetskog spektra]], uz pomoć kojih mogu otkriti i dobiti podatke sa radio izvora. Radio-teleskopi su obično [[parabolična antena|parabolične antene]] (“tanjuri”), koji se koriste samostalno ili u zajedničkim mrežama. Radio opservatoriji su poželjno smješteni daleko od prenapučenih gradova, da bi se izbjegla elektromagnetska interferencija sa radija, televizije, [[radar]]a i ostalih odašiljača. Slično je i sa optičkim teleskopima, koji imaju problema sa svjetlosnim zagađenjem. Zbog toga se radio-teleskopi često smještaju u doline, gdje su im okolna brda kao štitovi.

Prvu radio antenu, koja je mogla pronaći svemirske radio izvore, je napravio Karl Jansky, inžinjer u [[Bell Labs]], 1931. Jansky je ustvari dobio zadatak da pronađe izvore buke, koji bi mogli ometati usluge radio-telefona. To je bila mreža dipola i reflektora, koja je mogla primiti kratkovalne [[radio valovi|radio valove]] od 20,5 MHz. Bila je montirana na okretnom stolu, sa promjerom oko 30 m i visinom 6 m. Nakon što je snimao signale par mjeseci, iz svih smjerova, svrstao je smetnje u 3 grupe: bliske munje, daleke munje i nerazgovjetni neprekidni piskavi signali nepoznatog porijekla, koji su se ponavljali svakih 23 sata i 56 minuta. Kako je to vrijeme zvjezdanog dana, Jansky je zaključio da nepoznati signali dolaze negdje iz [[nebeska sfera|nebeske sfere]]. Na kraju je pronašao radio izvor u središtu [[Mliječna staza|Mliječne staze]], a to je zviježđe [[Strijelac (zviježđe)|Strijelac]]. <ref> Jansky, Karl G.: "Radio waves from outside the solar system", journal = Nature, 1933. [http://adsabs.harvard.edu//abs/1933Natur.132...66J]</ref>

Radio amater, Grote Reber, je jedan od pionira radio astronomije, i poznat je po tome, što je prvi napravio “tanjurasti” radio-teleskop, promjera 9 m, u dvorištu svoje kuće u [[Illinois]]u, 1937. <ref> [http://www.nrao.edu/whatisra/hist_reber.shtml] Grote Reber, 2010.</ref> Počeo je raditi na većim frekvencijama od Janskog. Razvoj [[radar]]a u Drugom svjetskom ratu je pomogao kasnijem snažnom razvoju radio astronomije.

Raspon frekvencija radio valova, u elektromagnetskom spektru, je veoma velik, tako da postoji više vrsta radio-teleskopa. Za mirijametarske radio valove 3 do 30 m (10 – 100 MHz), uglavnom se koriste mreže usmjerenih antena, koje su slične TV antenama (“riblja kost”) ili se može površina reflektora napraviti od jednostavne čelicne mreže za ograde.<ref>[http://www.csiro.au/files/files/pbhq.rtf] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080824003225/http://www.csiro.au/files/files/pbhq.rtf |date=2008-08-24 }} CSIRO video transcript - The Dish turns 45 "So chicken wire surprisingly works brilliantly at wave lengths of a metre or so"</ref> Ipak dominiraju radio-teleskopi “tanjurastog” tipa, za kraće valne duljine. Kutna rezolucija paraboličnog reflektora, uglavnom ovisi o promjeru reflektora. Radio-teleskopi koji rade u području radio valova od 30 cm do 3 m (100 MHz do 1 GHz), imaju promjer reflektora do 100 m.

Svjetski najveći radio-teleskop sa jednim objektivom je [[Zvjezdarnica Arecibo|Arecibo]] radio-teleskop u [[Portoriko|Portoriku]], sa promjerom reflektora od 305 m. Reflektor se može zakretati 20° od zenita.<ref>[http://www.legacy.com/obituaries/stltoday/obituary.aspx?n=bill-gordon&pid=139851373 Bill Gordon (death notice)]</ref> Najveći pojedinačni radio-teleskop je RATAN-600 u [[Rusija|Rusiji]], koji se sastoji od pravokutnih radio reflektora sa promjerom 576 m, od kojih je svaki reflektor usmjeren u centralni primalac signala.

Najveći radio-teleskop u Evropi je [[Radio-teleskop Effelsberg|Effelsberg]], sa promjerom reflektora od 100 m, i bio je 30 godina najveći svjetski radio-teleskop, koji se mogao zakretati u svim smjerovima, dok nije u SAD sagrađen 2000., radio-teleskop [[Green Bank radio-teleskop|Green Bank]], Zapadna Virgija. Treći najveći radio-teleskop, zakretljiv u svim smjerovima je Lovell, u Velikoj Britaniji. Četvrti po veličini je RT-70, kojih ima 3 radio-teleskopa tog tipa u Rusiji. Kina je započela 2009., s gradnjom najvećeg svjetskog radio-teleskopa FAST, sa promjerom 500m.<ref>[http://english.peopledaily.com.cn/90001/90776/90881/6562884.html] "China starts building world's largest radio telescope", ''People Daily''</ref>

Zbog teškoća sa postizanjem visoke rezolucije sa jednim radio-teleskopom, 1946. se razvila radio interferometrija. Današnji radio interferometri koriste udaljene radio-teleskope, povezane sa [[koaksijalni kabel|koaksijalnim kabelima]], vodičima valova, [[optičko vlakno|optičkim vlaknima]] i ostalim prijenosnim sredstvima.

* Isaac Asimov (1979). Isaac Asimov's Book of facts; ''Sky Watchers''. New York: Grosset & Dunlap. Page 390 - 399. {{ISBN |0-8038-9347-7}}