1809 – razlika između verzija
Uklonjeni sadržaj Dodani sadržaj
→Događaji: dop. iz de Wiki |
|||
Red 13:
=== Januar/Siječanj ===
* [[5. 1.]] - [[Dardanelski ugovor|Dardanelskim ugovorom]] okončan [[Anglo-turski rat (1807-1809)|Anglo-turski rat]]: Britancima vraćene privilegije u Osmanskom carstvu, obećavaju pomoć u slučaju francuske pretnje.
* [[16. 1.]] - [[Španski rat za nezavisnost]] (Peninsularni rat) — [[Bitka kod La Korunje]]: Britanci odolevaju francuskim napadima, ali povlače se iz Galisije. Britanski general John Moore gine.
* [[27. 1.]] - [[Španski rat za nezavisnost]] — [[Druga opsada Saragose]]: Francuzi maršala [[Jean Lannes|Lannesa]] su probili gradske zidove, slede žestoke ulične borbe.
Red 21:
* februar - [[Jadranska kampanja 1807–1814]]: Britanci zauzeli ''Var'', francuski brod sa provijantom, kod Valone.
* [[20. 2.]] - Predaja [[Saragosa|Saragose]]: stradalo je 54.000 Španaca, vojnika i civila, i 10.000 Francuza, više od bolesti nego u borbama.
* [[25. 2.]] - [[Bitka kod Vallsa]] u Kataloniji je francuski uspeh.
=== Mart/Ožujak ===
Linija 31 ⟶ 32:
=== April/Travanj ===
* [[1. 4.]] - Vojvoda Braunšvajga [[Friedrich Wilhelm (Braunschweig-Wolfenbüttel)|Friedrich Wilhelm]] osnovao ''[[Schwarze Schar]]'', Crnu vojsku - vojvoda je u februaru zaključio konvenciju o saradnji sa Austrijom.
* [[9. 4.]] - Počinje [[Tirolska pobuna]] protiv franko-bavarske okupacije, na čelu sa [[Andreas Hofer|Andreasom Hoferom]]. Austrija je objavila rat Francuskoj.
* [[10. 4.]] - Austrijske snage prelaze granicu susjedne [[Kraljevina Bavarska|Bavarske]] čime započinje [[Rat Pete koalicije]].
* [[7. 4.]] - Karađorđe aktom Pravitelstvujuščeg sovjeta poklonio [[Ada Ciganlija|Adu Ciganliju]] komandantu varoši beogradske [[Mladen Milovanović|Mladenu Milovanoviću]].
* [[15. 4.]] - Austrijski general [[Johann Gabriel von Chasteler]] ulazi u [[Insbruk]], 20-tog u [[Trento]].
* 15 - 16. 4. - [[Bitka kod Sacilea]] (Fontane Fredde): austrijska vojska nadvojvode [[Johann von Österreich|Johanna]] porazila [[Eugène de Beauharnais|Beauharnaisovu]] franko-italijansku u Friulima - ovi se povlače do Verone.
* 11 - 24. 4. - Britanska pomorska pobeda u Biskajskom zalivu.
* [[19. 4.]] - [[Austro-poljski rat]], [[Bitka kod Raszyna (1809)|Bitka kod Raszyna]]: Austrijanci odnose taktičku pobedu u [[Varšavsko vojvodstvo|Varšavskom vojvodstvu]], Poljaci pod komandom [[Józef Poniatowski|Józefa Poniatowskog]] žrtvuju Varšavu da bi vezali austrijske snage.
* 19, 20. i 21. 4. - Bitke [[Bitka kod Teugen-Hausena|kod Teugen-Hausena]], [[Bitka kod Abensberga|kod Abensberga]] i [[Bitka kod Landshuta (1809)|kod Landshuta]]: Napoleon sa svojom franko-nemačkom armijom poražava Austrijance u Bavarskoj.
* [[21.4.|21]]-[[22. 4.]] - [[Rat Pete koalicije]]: [[Bitka kod Eckmühla]] u kojoj francuski car [[Napoleon Bonaparte]] nanosi težak poraz austrijskim snagama i prisiljava ih na povlačenje iz Bavarske.
* [[24. 4.]] - Počinje ustanak protiv Bavarske u [[Vorarlberg]]u.
* 26 - 30. 4. - [[Dalmatinska kampanja (1809)|Dalmatinska kampanja]]: [[Andrija Stojčević|Stojčevićevi]] graničari potisnuli Francuze sa Zrmanje, povlače se u Knin i Zadar.
* 27 - 30. 4. - [[Bitka kod Caldiera (1809)|Bitka kod Caldiera]], blizu Verone: austrijske snage odolevaju franko-italijanskim napadima, ipak moraju se povući zbog Napoleonovog napredovanja na Dunavu.
=== Maj/Svibanj ===
* [[8. 5.]] - [[Bitka na Pijavi (1809)|Bitka na Pijavi]]:
* [[10. 5.]] - [[12. 5.]] - [[Arthur Wellesley, 1. vojvoda od Wellingtona|Arthur Wellesley]] porazio sa anglo-portugalskom vojskom maršala Soulta [[Bitka kod Grijó|
* [[13. 5.]] - [[Rat Pete koalicije]]: Francuske snage zauzimaju [[Beč]].
* 14 - 27. 5. - Austro-poljski rat: poljske snage zauzimaju [[Lublin]] (14.), [[Sandomierz]] (18.), [[Zamość]] (20.), [[Lavov]] (27.).
* [[15. 5.]] - Austrijanci nanose gubitke Francuzima u napadu na selo Stara Straža kod Knina.
* 15 - 18. 5. - [[Bitka kod Tarvisa (1809)|Bitka kod Tarvisa]] (Predela): franko-italijanske snage zauzimaju ključne planinske prevoje prema Koruškoj.
* [[16. 5.]] - [[Auguste Marmont|Marmont]] porazio Austrijance kod Pribudića (brdo Kita), zarobljen podmaršal Stojčević.
* [[17. 5.]] - Borba kod Gračaca, puk. [[Matija Rebrović Razbojski|Rebrović]] se povlači ka Gospiću.
[[Datoteka:Departements of French Empire South 1811-fr.svg|mini|200px|Francuski departmani u Italiji (1811)]]
* [[17. 5.]] - Schönbrunnski dekret: Napoleon anektira [[Papinska Država|Papinsku Državu]] ([[Departmani Francuske|departmani]] ''Tibre'', od 1810. ''Rome'', i ''Trasimène'').
Linija 51 ⟶ 60:
* [[21. 5.|21]] - [[22. 5.]] - [[Rat Pete koalicije]]: [[Bitka kod Asperna]] u kojoj francuske snage trpe neuspjeh pri pokušaju uništenja austrijske vojske pod vodstvom [[Nadvojvoda Karlo od Austrije|nadvojvode Karla]]; jedan od najkrvavijih okršaja u historiji napoleonskih ratova je prva bitka u kojoj je Napoleon Bonaparte doživio nesumnjivi poraz.
* [[25. 5.]] - [[Bitka kod Sankt Michaela]]: [[Paul Grenier]] razbio [[Franjo Jelačić|Franju Jelačića]] u Štajerskoj.
* 25. 5. - Revolucija u Chuquisaci, dan. [[Sucre]] u Boliviji:
* [[28. 5.]] - Marmont u Trstu.
[[Datoteka:Skull Tower 1863.jpg|mini|200px|[[Ćele-kula]] 1863]]
* [[31. 5.]] (19. 5. po j.k.) - Vrhunac [[Bitka na Čegru|Bitke na Čegru]], [[Stevan Sinđelić]] se digao u vazduh zajedno sa skladištem municije, braniocima i Turcima koji su upali u utvrđenje.
* 31. 5. - Stralsundska bitka u Pomeraniji: poražene su snage [[Ferdinand von Schill|Ferdinanda von Schilla]] koji je pokušao pokrenuti antifrancusku revoluciju u Nemačkoj - on je poginuo, jedanaestorica njegovih oficira su pogubljeni u septembru.
* 31. 5. - Mauricijuska kampanja: Francuzi zarobili dva broda Istočnoindijske kompanije u Bengalskom zalivu.
=== Jun/Juni/Lipanj ===
* [[1. 6.]] - Austrijanci napuštaju Varšavu.
* [[3. 6.]] - Marmont u Ljubljani.
* [[6. 6.]] - Strica zbačenog švedskog kralja Gustava Adolfa postaje kralj [[Karl XIII od Švedske|Karl XIII]] (do 1818, od 1814. i kralj Norveške), poslednji iz dinastije [[Holstein-Gottorp (dinastija)|Holstein-Gottorp]]. Zemlja ima novi ustav.
Linija 66 ⟶ 79:
* 5/[[6. 7.]] - Francuzi uhapsili papu [[Pio VII.|Pija VII.]], odvode ga u izgnanstvo do 1814.
* [[12. 7.]] - [[Rat Pete koalicije]]: Dan nakon taktički neodlučene [[Bitka kod Znojma|bitke kod Znojma]] potpisano [[primirje]] kojim je de facto okončan rat.
* [[15. 7.]] - Poljaci zauzeli [[Krakov]].
* [[16. 7]] - U gradu [[La Paz]]u, u [[Vicekraljevstvo Río de la Plata|Vicekraljevstvu Río de la Plata]], zbačene španske vlasti i proglašena [[Junta Tuitiva]] - rojalisti guše nekoliko meseci kasnije (→ [[Borba za nezavisnost Latinske Amerike]]).
* 27 - [[28. 7]] - [[Bitka kod Talavere]]: taktički uspeh [[Arthur Wellesley, 1. vojvoda od Wellingtona|Arthura Wellesleyja]], koji će dobiti titulu vikonta Wellingtona od Talavere i od Wellingtona (vojvoda od 1814).
* [[30. 7.]] - [[Walcherenska kampanja]]: Britanci se iskrcavaju u [[Kraljevina Holandija|Nizozemskoj]], ne bi li otvorili drugi front - preko 4.000 vojnika umire od bolesti, preostali se povlače u decembru.
=== Avgust/August/Kolovoz ===
Linija 81 ⟶ 95:
=== Oktobar/Listopad ===
* [[1. 10.]] - Britanci se iskrcali na [[Kefalonija|Kefaloniji]], napuljski garnizon se predaje istog dana. Narednih dana zauzimaju [[Zante]], [[Itaka|Itaku]] i [[Kitera|Kiteru]]
* [[8. 10.]] -
* [[12. 10.]] - Mladi [[Friedrich Staps]] nameravao ubiti Napoleona tijekom pregovora u Schönbrunnu.
* [[14. 10.]] - [[Mir u Schönbrunnu]] kojim je formalno okončan [[Rat Pete koalicije]]. Austrija predaje teritorije:
** Salzburg Bavarskoj.
** [[Goriška|Gorica i Gradiška]], [[Carski slobodni grad Trst|Trst]], [[Istarska marka]], [[Kranjska]], zapadna [[Koruška (vojvodstvo)|Koruška]] i istočni [[Tirol]], [[Kraljevina Hrvatska (1527-1868)|Hrvatska]] južno od Save Francuskoj. Nastaju [[Ilirske provincije]], zajedno sa bivšom mletačkom Dalmacijom i dijelom Istre, trenutno pod talijanskom upravom. Prvi guverner je [[Auguste Marmont]].
** Zapadna Galicija i Krakov Varšavskom vojvodstvu.
** Tarnopolj Rusiji.
=== Novembar/Studeni ===
[[Datoteka:Sculpture on the Arc de Triomphe (Paris, France) (24048369262).jpg|mini|150px|"Trijumf 1810.", nakon [[Mir u Schönbrunnu|Mira u Schönbrunnu]], na [[Trijumfalna kapija u Parizu|Trijumfalnoj kapiji]]]]
* [[1. 11.]] - Četvrta [[Bitke na Bergiselu|bitka na Bergiselu]], Bavarci slomili tirolski ustanak.
* [[18. 11.]] - [[Mauricijuska kampanja]]: Akcija od 18. novembra: [[Jacques Félix Emmanuel Hamelin|Hamelinovi]] Francuzi zarobili tri britanska broda u Bengalskom zalivu.
* [[19. 11.]] - [[Bitka kod Ocañe]]: španska vojska potučena blizu Madrida.
* {{circa}} 25. 11. - Britanski diplomat [[Benjamin Bathurst (diplomat)|Benjamin Bathurst]] nestao u [[Perleberg]]u u Njemačkoj - vjerojatno je ubijen ali priča je napuhana u popularnoj kulturi.
* [[26. 11.]] - [[Bitka kod Albe de Tormes]]: poražen i drugi španski krak.
* [[30. 11.]] - Napoleon obavestio [[Joséphine de Beauharnais|Joséphinu]] da mora pronaći suprugu koja će mu dati naslednika (razvod u januaru).
=== Decembar/Prosinac ===
* [[9. 12.]] - [[Walcherenska kampanja]]: Britanci napuštaju holandsko ostrvo.
* [[10. 12.]] - [[Dansko-švedski rat 1808–09|Dansko-švedski rat]] okončan statusom kvo.
* decembar - [[Boydov masakr]]: [[Maori]] na Novom Zelandu ubili i pojeli 66-70 Evropljana sa engleskog broda ''Boyd''.
* [[25. 12.]] - [[Ephraim McDowell]] izveo prvu uspešnu [[ovariotomija|ovariotomiju]] u [[Danville, Kentucky]].
===Kroz godinu===
* [[Jean-Baptiste Lamarck]] objavljuje ''[[Philosophie zoologique]]'': predlaže jednu varijantu [[Teorija evolucije|teorije evolucije]] (→ [[lamarkizam]]).
=== Karte ===
| |||