Wikipedija

Južnoafrička Republika – razlika između verzija

Interaktivna pretraga historije
← Starija izmjenaNovija izmjena →
Uklonjeni sadržaj Dodani sadržaj
VizualnoWikitekst
mNema sažetka izmjene
mNema sažetka izmjene
Red 62:
|GDP_nominal_per_capita = 5.693 $<ref name=imf2/>
|GDP_nominal_per_capita_rang =
|Gini = 5763,81
|Gini_godina = 20002009
|Gini_kategorija = <font color="#e0584e"red>veoma visok</font>
|fusnote =
|HDI_godina = 20072014
|HDI = 0.674666 {{increase}}
|HDI_rang = 121116<sup>.</sup>
|HDI_kategorija = <font style="color:#fc0"=yellow>srednji</font>
|valuta = [[Južnoafrički rand|Rand]]
|valuta_kod = ZAR
Red 80:
}}
 
'''Republika Južna Afrika''' ili '''Južnoafrička Republika''' (kraći naziv '''Južna Afrika''') je republika na jugu [[Afrika|Afrike]]. Nalazi se na južnoj ivici Afrike i graniči se sa [[Namibija|Namibijom]], [[Bocvana|BocvanomBotswanom]], [[Zimbabve|Zimbabwe]]om, [[Mozambik]]om i [[Svazilend|Swazijem]]om. Mala država [[Lesoto|Lesotho]] je u potpunosti obuhvaćena južnoafričkom teritorijom. Površina Južne Afrike iznosi 1.221.000 -{km}-². Po površini Južnoafrička Republika je 25. država u svetu, a 9. na kontinentu. Po proceni iz 2009. Južnoafrička Republika je imala 49.320.000 stanovnika.<ref name=statssa-midyear2009>{{cite paper|url=http://www.statssa.gov.za/PublicationsHTML/P03022009/html/P03022009.html|title=Mid-year population estimates|version=2009|format=.html|publisher=Stats SA|author=Statistics South Africa|date=2009|accessdate = 09. 01. 2009.}}</ref> Glavni gradovi Južnoafričke Republike su [[Pretoria]] (izvršni), [[Bloemfontein]] (sudski) i [[Cape Town]] (zakonodavni), dok je najveći grad [[Johannesburg]].
 
Najstariji stanovnici Južne Afrike su plemena [[Hotentoti|HotentotaKhoikhoi]] i [[Bušmani|BušmanaSan]]. [[Bantu]] narodi su se doselili oko 1000. godine. Godine 1652. [[Nizozemci|Holanđani]] su osnovali koloniju na [[Rt dobre nade|Rtu dobreDobre nadeNade]]. Godine 1795. [[ujedinjeno Kraljevstvo|britanska]] vojska osvojila je Rt dobreDobre nadeNade. Holandsko ([[buri|bursko]]) stanovništvo je 1830. godine se kolektivno iselilo na sever i osnovalo [[Burske republike]] koje će Britanci anektirati 1902. godine posle [[Drugi burski rat|Drugog burskog rata]]. Britanske kolonije će se [[1910]]. godine ujediniti [[Južnoafrička Unija|Južnoafričku Uniju]], koja će steći nezavisnost i istupiti iz [[Komonvelt nacija|KomonveltaCommonwealtha]] [[1961]]. godine. Tokom 20. veka glavni problem Južne Afrike je bilo pitanje premoći belog stanovništva nad crnačkom većinom. Politika [[apartheid|aparthejdaapartheida]] je zvanično uvedena 1948. Posle godina međunarodnog pritiska i unutrašnjeg nezadovoljstva, aparthejdapartheid je ukinut 1990. godine. Na izborima 1994. [[Nelson Mandela]] je izabran za prvog crnog predsednika države.
 
Južnoafrička Republika je jedan od osnivača [[Ujedinjeni narodi|Ujedinjenih naroda]] i [[Afrička unija|Afričke unije]]. Privreda Južne Afrike je najsnažnija na afričkom kontinentu sa modernom infrastrukturom. Glavni proizvodi Južnoafričke republike su [[zlato]] i [[dijamant]]i.
Red 90:
 
=== Praistorija ===
[[Datoteka:San Painting, Ukalamba Drakensberge 1.JPG|thumb|200px|Pećinski crteži naroda [[Bušmani|BušmanaSan]] u planinama [[Drakensberg]].]]
 
U Južnoafričkoj Republici se nalaze neka od najstarijih [[arheologija|arheoloških]] nalazišta u svetu.<ref>{{cite book|last=Wymer|first=John|coauthor=Singer, R|year=1982|title=The Middle Stone Age at Klasies River Mouth in South Africa|location=Chicago|publisher=University of Chicago Press|isbn=0226761037}}</ref><ref>{{cite web|title=Guide to Klasies River|page=11|year=2001|url=http://academic.sun.ac.za/archaeology/KRguide2001.PDF|author=Deacon, HJ|publisher=Stellenbosch University|accessdate = 05. 09. 2009.}}</ref><ref>{{cite web|url=http://whc.unesco.org/en/list/915|title=Fossil Hominid Sites of Sterkfontein, Swartkrans, Kromdraai, and Environs }}</ref> Brojni [[fosil]]ni ostaci u pećinama [[SterkfontejnSterkfontein]], [[KromdraiKromdraai]] i [[Makapansgat]] nagoveštavaju da su [[australopitekus]]i ovde živeli pre oko 3 miliona godina.<ref>{{cite web|url=http://www.yale.edu/ynhti/curriculum/units/1979/6/79.06.02.x.html|title=Hominid Evolution|publisher=Yale-New Haven Teachers Institute|author=Stephen P. Broker|accessdate = 19. 06. 2008.}}</ref> Njih su smenile brojne vrste iz reda ''-{[[Homo]]}-'', kao što su ''-{[[Homo habilis]]}-'', ''-{[[Homo erectus]]}-'' i moderni ljudi ''-{[[Čovjek|Homo sapiens]]}-''.
 
Naselja [[Bantu]] plemena, koja su koristila [[željezo|željezno]] oruđe i bavila se [[zemljoradnja|zemljoradnjom]] i [[stočarstvo]]m su do 4. ili 5. veka nove ere postojala južno od reke [[Limpopo (rijeka)|Limpopo]]. Oni su raselili, pokorili i asimilirali domorodačka [[KosjanciKhoisanci|kosjanskakhoisanska]] plemena. Bantu plemena su se polako selila na jug. Veruje se da najstariji željezni predmeti u modernoj provinciji [[KwaZulu-Natal]] potiču iz perioda oko 1050. godine. Najjužnija grupa je bilo [[pleme]] [[Xhosa]], čiji jezik je primio izvesne lingvističke crte iz jezika khoisanskih plemena. Xhose su stigle do [[Velika riblja rijeka|Velike riblje rijeke]] u današnjoj pokrajini [[EastIstočni CapeKaap]]. Tokom svojih seoba, ovaj narod na stepenu razvoja željeznog doba je raselio ili asimilirao prethodne zajednice lovaca i skupljača plodova.
 
=== Britanska ekspanzija ===
[[Datoteka:KingShaka.jpg|200px|thumb|right|[[Shaka Zulu|ŠakaShaka]], kralj Zulua]]
 
[[Ujedinjeno Kraljevstvo|Velika Britanija]] je [[1795]]. godine preuzela kontrolu nad Rtom dobreDobre nadeNade pod izgovorom da sprečava da padne pod kontrolu [[francuska revolucija|revolucionarne]] [[Francuska|Francuske]]. Pošto je već imala svoje kolonije u Australiji i Indiji, Velika Britanija je želela da koristi [[Cape TownKaapstad]] kao trgovačku stanicu na dugim putovanjima. Britanci su vratili Cape TownKaapstad Holanđanima, ali je ubrzo Holandska istočnoindijska kompanija proglasila bankrot. Godine [[1806]]. Velika Britanija je anektirala [[Kolonija Rt dobre nade|Kolonijukoloniju Rt dobreDobre nadeNade]]. U prve dve decenije [[19. vijek]]a pleme [[Zulu]] pod svojim vođom [[Shaka Zulu|ŠakomShakom]] je ojačalo i proširilo svoju teritoriju. ŠakinaShakina pustošenja su indirektno dovela do [[MfekaneMfecane|Mfecanea]] (slamanja), koja je opustošila unutrašnjost zemlje početkom 1820ih. [[Matabele]], podgrupa Zulua, je stvorila još veće kraljevstvo pod kraljem [[Mzilikazi]]jem, koje je obuhvatalo velike delove [[Highveld]]a.
 
Nakon što su se Britanci nastanili u velikom broju u Cape TownuKaapstadu i nakon što je britanska vlada [[1833]]. godine zabranila ropstvo, oko 12 000 [[Buri|Bura]] (kako se naziva belo stanovništvo holandskog porekla) je krenulo dublje ka unutrašnjosti zemlje u današnje regione [[Natal]], [[Južnoafrička Republika (Transvaal)|Transvaal]] i [[Slobodna Država Oranje|Slobodnu Državu Oranje]]. Ovi Buri su osnovali dve države: [[Južnoafrička Republika (Transvaal)|Južnoafričku Republiku - Transvaal]] (danas podeljenu na provincije [[Gauteng]], [[Limpopo]], [[Mpumalanga]] i [[North WestSjeverozapad (JužnaJužnoafrička Afrikarepublika)|North WestSjeverozapad]]) i Slobodnu Državu Oranje.
[[Datoteka:Isandhlwana.jpg|200px|thumb|left|[[Bitka kod Isandlwane]]]]
Otkriće [[dijamant]]a 1867. i [[zlato|zlata]] 1884. u unutrašnjosti je doprinelo ekonomskom razvoju i imigraciji, kao i podjarmljivanju domorodačkog stanovništva. Borba za kontrolu nad ovim važnim ekonomskim resursima je bila razlog za sukobe Evropljana i domorodaca, kao i između Britanaca i Bura. Burske republike su se uspešno odupirale britanskim napadima tokom [[Prvi burski rat|Prvog burskog rata]] (1880-1881) upotrebom gerilske taktike, koja je dobro odgovarala lokalnim uslovima. Ipak, Britanci su se vratili u većem broju, sa više iskustva i boljom taktikom u [[Drugi burski rat|Drugom burskom ratu]] (1899-1902), u kom su trijumfovali.
Red 109:
[[Datoteka:Drapeau afs.jpg|200px|thumb|left|Zastava Južne Afrike (1928-1994)]]
 
Posle četiri godine pregovora i tačno osam godina posle Drugog burskog rata, 31. maja 1910. godine stvorena je [[Južnoafrička Unija]] od britanskih kolonija [[Kolonija Rt dobre nade|Rt Dobre nadeNade]] i [[Kolonija Natal|Natal]] i od bivših burskih republika Slobodne Države Oranje i Transvaal. Novoosnovana Južnoafrička Unija je bila dominion Velike Britanije. [[Zakon o domorodačkoj zemlji]] iz 1913. je strogo ograničio zemljišne posede crnaca; u ovom periodu oni su posedovali jedva 7% obradivog zemljišta. Količina zemlje rezervisana za domorodačke narode je kasnije marginalno uvećena.<ref>{{cite web|url=http://0-www.sahistory.org.za.innopac.up.ac.za:80/pages/chronology/thisday/1913-06-19.htm|title=Native Land Act|publisher=South African Institute of Race Relations|date = 19. 06. 1913.}}</ref> Južna Afrika je tokom [[Prvi svjetski rat|Prvog svetskog rata]] okupirala [[Nemačka jugozapadna Afrika|Nemačku jugozapadnu Afriku]], današnju [[Namibija|Namibiju]]. Po odluci [[Liga naroda|DrušvaDruštva naroda]] iz 1920. godine, Južnoafrička Unija je dobila mandat da upravlja ovom bivšom nemačkom kolonijom. Posle raspuštanja Društva naroda nakon [[Drugi svjetski rat|Drugog svetskog rata]], Južna Afrika je odbila da da nezavisnost Jugozapadnoj Africi.
 
Usvajanjem [[VestminsterskiWestminsterski statut|VestminsterskogWestminsterskog statuta]] 1931. Uniji je efektivno data nezavisnost od Ujedinjenog Kraljevstva. Godine 1934. [[Južnoafrička partija (Unija Južne Afrike)|Južnoafrička partija]] i [[Nacionalna partija (Južna Afrika)|Nacionalna partija]] su se ujedinile u [[Ujedinjena partija (Južna Afrika)|Ujedinjenu partiju]] u cilju pomirenja Afrikanera i Engleza. Stranka se 1939. godine podelila oko pitanja učestvovanja Unije u [[Drugi svjetski rat|Drugom svetskom ratu]] na strani Ujedinjenog Kraljevstva, čemu su se sledbenici afrikanerske Nacionalne partije strogo protivili. Rat je doprinio razvoju industrije, što je mnoge crnce privuklo iz ruralnih delova zemlje u gradove. Ojačale su crne sindikalne organizacije i rasno je pitanje ponovo izbilo u prvi plan. Pobeda Nacionalne stranke na izborima [[1948]]. označila je jačanje politike rasne segregacije, koja je tada dobila ime [[apartheid|aparthejd]]. Svi su stanovnici podeljeni u četiri grupe: belce, Bantu (crnce), obojene i azijate. Zabranjeni su brakovi između pripadnika različitih grupa, ustanovljene su odvojene obrazovne, zdravstvene i druge javne ustanove, zabranjeno je kretanje crnaca u belačkim područjima bez propusnica, stvorene su enklave za naseljavanje crnaca kojima je dana ograničena samouprava (tzv. [[bantustan]]i).
 
[[Datoteka:Frederik de Klerk with Nelson Mandela - World Economic Forum Annual Meeting Davos 1992.jpg|200px|thumb|left|Frederik Willem de Klerk i Nelson Mandela]]
[[Datoteka:ApartheidSignEnglishAfrikaans.jpg|200px|thumb|right|''Za bele osobe'' — znak iz ere aparthejdaapartheida.]]
 
AparthejdApartheid je uskoro izazvao snažnu reakciju crnaca. [[Afrički nacionalni kongres]] je ojačao i u šezdesetim godinama počeo je koristiti [[terorizam|terorističke]] metode, na šta je vlada zatvorila njegove vođe, među kojima je najpoznatiji bio [[Nelson Mandela]]. Sindikati su organizovali niz štrajkova za bolje uslove rada i veće plate. Južna Afrika se suočila sa međunarodnom izolacijom i odlivom kapitala. Zbog podrške Velike Britanije sankcijama prema Južnoafričkoj Uniji, ona je 31. maja 1961. proglasila republiku i istupila iz KomonveltaCommonwealtha, a od tada nosi naziv Južnoafrička Republika. Ipak, u situaciji [[Hladni rat|hladnoratovske]] podele zapadne vlade nisu bile spremne na uvođenje strožijih sankcija kapitalističkoj i prozapadnoj Južnoj Africi.
 
Godine [[1966]]. godine organizacija [[SWAPO]] je pokrenula borbu za nezavisnost Jugozapadne Afrike. Ovaj [[Južnoafrički pogranični rat|sukob]] se intezivirao nakon [[angola|angolske]] nezavisnosti, koja je pružala utočište borcima SWAPO. Tek [[1988]]. Južnoafrička Republika je pristala da omogući da Namibija ima sopstvenu upravu, prema mirovnom planu [[Ujedinjeni narodi|Ujedinjenih naroda]] na teritoriji koju obuhvata. Namibija je dobila nezavisnost [[1990]], a teritorija [[Walvis Bay|Walvis Baya]] je vraćena Namibiji [[1994]]. godine.
 
Krajem 80-ih postalo je jasno da je održavanje aparthejdaapartheida nemoguće. Godine [[1991]]. parlament je opozvao rasne zakone i oslobođena je većina političkih zatvorenika. Dvogodišnji pregovori predsednika [[F. W. de Klerk|Frederika Willema de Klerka]] i Mandele doveli su do nacrta privremenog ustava koji je izjednačio biračko pravo svih stanovnika Južnoafričke Republike. Prvi slobodni izbori održani su u aprilu 1994, a pobedu je odneo Afrički nacionalni kongres. Mandela je izabran za predsednika.
 
U razdoblju od kraja aparthejdaapartheida Južna Afrika se suočava s brojnim problemima koji su delom rezultat nasleđa segregacije: velikom nezaposlenošću među crnim stanovništvom, jednom od najviših stopa ubistava i drugih nasilnih zločina u svetu, kao i eksplozijom infekcije virusom [[HIV]]. Ipak, zemlja je uspela da očuva političku i privrednu stabilnost.
 
== Geografija ==
Red 135:
Geološka istorija Južnoafričke Republike je kompleksna. Na njenom se području nalaze jedne od najstarijih stena na [[Zemlja (planet)|Zemlji]], koje datiraju od pre 3,7 milijardi godina iz doba [[prekambrij]]uma.<ref name="GeolOv">[http://www.fdi.net/documents/WorldBank/databases/safrica/geoscience/minerals.htm fid.net: A Guide to the Minerals Industry of South Africa — Mineral Sector Overview] {{en}}</ref><ref name="ShCa">[http://www.showcaves.com/english/za/Geology.html showcaves.com — Geology of South Africa] {{en}}</ref> [[Kraton Kapavaal|Kraton Kaapvaal]], koji obuhvata središnji i severoistočni deo zemlje je jezgro oko kojeg su se razvijale ostale geološke formacije.<ref name="GeolOv"/> Najvećim delom ga izgrađuju [[gnajs]]evi i [[granit]]oidi [[Arhaik|arhajske]] starosti, a manjim delom [[Zeleni škriljac|zeleni škriljci]]. Za nastanak struktura u tim stenama usled naglog hlađenja [[Lava|lave]] bili su potrebni drugačiji [[Zemljina atmosfera|atmosferski]] uslovi od današnjih, te nam one omogućuju rekonstrukciju sastava atmosfere od pre 3 milijarde godina.<ref name="GeolOv"/><ref name="ShCa"/> Takođe, mogu se pronaći i mafitne do ultramafitne vulkanske sekvencije stena.<ref name="ShCa"/> [[Zeleni škriljci]] sadrže velike količine [[Zlato|zlata]], [[antimon]]a, [[gvožđe (hemijski element)|gvožđa]], [[Bakar|bakra]], [[azbest]]a, [[talk]]a, [[Živa|žive]] itd, dok gnajsevi i granitoidi nisu toliko bogati mineralnim rudama, no sadrže [[korund]], [[grafit]], te zlato u tragovima.<ref name="GeolOv"/>
 
Trošenjem Kaapvaalskog kratona i kasnijim taloženjem sedimenata formirani su sedimenetacijski bazeni, koji su jedni od najbogatijih južnoafričkih izvora mineralnih sirovina.<ref name="GeolOv"/> Najveće zalihe zlata na svetu sadrže sedimenti VitvatersrandWitwatersrand supergrupe, taložene pre 3,074 do 2,714 milijardi godina, a nalaze se južno od [[Johannesburg]]a.<ref name="GeolOv"/> U isto vreme su se taložili i sedimenti Pongola supergrupe, kao i PiterzburgPietersburg grupe koji takođe sadrže zlato, ali u manjim količinama.<ref name="GeolOv"/>
 
Pre 2,6 do 2,1 milijardi godina došlo je do taloženja u transvaalskom bazenu i Griqualandbazenu WestZapadni bazenuGriqualand. Debele [[karbonat|karbonatne naslage]] istih građene od [[vapnenac|krečnjaka]] i dolomita sadrže [[cink]] i [[olovo]].<ref name="GeolOv"/> Intenzivna karstifikacija dolomita u području GriqualandZapadnog WestGriqualanda u provinciji [[North WestSjeverozapad (JužnaJužnoafrička AfrikaRepublika)|North WestSjeverozapad]] dovela je do formiranja [[mangan]]skih ležišta, koja zajedno s velikim ležištem mangana u Kalahariju pored grada Hotazel, čini najveće površinsko ležište mangana na Zemlji.<ref name="GeolOv"/>
 
[[Datoteka:Chromitite Bushveld South Africa.jpg|thumb|250px|desno|Kromiti Bushveld kompleksa]]
Na severu zemlje u dolomitskim formacijama Transvaal supergrupe pojaljuju se [[fluorit]]i.<ref name="GeolOv"/> Njih, kao i sedimente GriqualandZapadni WestGriqualand supergrupe prekrivaju sedimenti BIF formacije <!--Banded Iron Foramtion--> koji sadrže [[željezo|železnu rudu]].<ref name="GeolOv"/> Pre 2,05 milijardi godina došlo je do intruzije [[Bushveldski magmatski kompleks|Bushveld magmatskog kompleksa]]{{napomena|To je najveća uslojena intruzija na svetu, površine 66.000 km² i debljine 9 km.<ref name="GeolOv"/>}} u sedimente Transvaal supergrupe.<ref name="GeolOv"/> Intruzija Bushveld kompleksa sadrži 70% svih svetskih ekonomski isplativih ležišta [[hrom]]a, zatim značajne količine [[Platina|platine]], kao i [[kobalt]]a, bakra i [[nikl]]a.<ref name="GeolOv"/> Takođe, to je i najveći izvor [[vanadijum]]a na svetu.<ref name="GeolOv"/> Pre 1,3 milijardi godina unutar KapvalskogKaapvaalskog kratona došlo je do formiranja [[Kimberliti|kimberlitskih]] cevi koje sadrže [[dijamant]]e.<ref name="GeolOv"/><ref name="ShCa"/>
 
Stenoviti [[KaruKaroo|Karoo basen]] zauzima oko dve trećine površine Južnoafričke Republike, a uglavnom je građen od fluvijalnih sedimenata, [[ugljen|uglja]], [[Škriljac|škriljca]] i [[peščar]]a.<ref name="GeolOv"/><ref name="VEG380">Velika enciklopedija geografije, str. 380—381</ref> Takođe, KaruKaroo bazen prekrivaju i veliki izlivi baznih i kiselih lava, čije je izljevanjeizlijevanje prethodilo fragmentaciji [[superkontinent]]a [[Gondvana|GondvaneGondwane]] koja se dogodila krajem [[Jura|jure]] pre oko 200 miliona godina. Intenzivan magamtizam koji je pratio fragmentaciju doveo je do stvaranja velikih kimberlistskih intruzija.<ref name="GeolOv"/>
 
Tokom [[kreda]] i [[kenozoik]]a u nekim od novoformiranih bazena uzduž obale došlo je do taloženja [[Nafta|naftonosnih]] sedimenata, po čemu je osobito važno područje zaliva Mosel. Tanki sloj kenozojskih sedimenta se može naći i u delovima [[NorthSjeverni CapeKaap|Sjevernog Kaapa]]a i [[North WestSjeverozapad (JužnaJužnoafrička AfrikaRepublika)|Severozapada]].<ref name="GeolOv"/>
 
=== Reljef ===
[[Datoteka:South Africa Topography.png|Fizička mapa Južnoafričke Republike|250px|thumb|desno]]
Teritorija JAR se može podeliti u tri reljefne celine. Uz obale okeana se nalazi uski pojas nizija širok 20 do 250 km koji se naziva Niski Veld (Lowveld). Niski Veld prema unutrašnjosti prelazi u venac planinskih lanaca koji se naziva Drakensberg, a koji se pruža duž cele obale. Na zapadu i jugu doseže oko 2.000 m nadmorske visine, dok na istoku u predelu [[Drakensberg]]a doseže gotovo 3.500 m. Tu se nalazi i najviši vrh zemlje — [[Njesuthi]] visok 3.408 m. Venac planinskih lanaca Drakensberg sa tri strane okružuje [[Highveld]], centralna suva visoravan većinom prekrivenu [[Pašnjak|pašnjacima]] koja se nalazi na nadmorskoj visini od 900 do 2 000 m. Dužina obalske linije iznosi 2 798 km.<ref name="CIAWF"/> Obala JAR je slabo razuđena, a jedina pogodna prirodna luka se nalazi u zalivu Saldanha severno od [[Cape TownKaapstad|Kaapstada]]a.
 
=== Klima ===
Na klimu JAR utiču njen položaj u umerenom klimatskom pojasu na južnoj hemisferi, uticaj Atlantskog i Indijskog okeana koji sa tri strane okružuju njen teritorij i polje visokog pritiska u Južnom Atlantiku (tzv. anticiklon sv. Helene).<ref name="KlimKlas"/><ref name="VEG380" /> Takođe važan je uticaj morskih struja koje prolaze uz njene obale. Tako hladna [[Benguelska struja]] koja teče iz cirkumantarktičkog pojasa hladne vode ka severu duž zapadnih obala zemlje pridonosi isušivanju vazduha i smanjuje padavine, dok [[Mozambička struja]] na istočnim obalama povišava temperaturu i količinu padavina.<ref name="KlimKlas"/><ref name="VEG380"/> Važan je i uticaj reljefa, koji je najizraženiji na istoku zemlje gde je uticaj tople Mozambičke struje ograničen samo na uzak priobalni pojas. Ovde planinski lanci koji se nalaze u neposrednom zaleđu obale onemogućavaju strujanje vlažanog okeanskog vazduha prema unutrašnjosti pa zato primorje i istočne padine [[Drakensberg]]a primaju više padavina od njegovih zapadnih padina i visoravni [[Highveld]] u unutrašnjosti.<ref name="VEG380"/>
 
Prema [[KepenovaKöppenova klasifikacija klimataklime|KepenovojKöppenovoj klasifikaciji klimata]] JAR se nalazi na području suvih klima (tip ''B''), odnosno njenih podtipova: pustinjske (''BW'') na severozapadnom delu zemlje i stepske klime (''BS'') u centralnom delu.<ref name="KlimKlas">[http://hrcak.srce.hr/file/14773 Grupa autora (2003): ''Köppenova podjela klima i hrvatsko nazivlje'', Geoadria, Vol. 8, No. 1, 17—37] ((hr))</ref> Takođe, delovi zemlje se nalaze u području umereno tople klime (tip ''C''), odnosno njenih podtipova: sredozemne klime (''Cs'') na jugozapadu, umereno vlažne klime (''Cf'') duž jugoistočnog primorja i sinijske klime (''Cw'') u unutrašnjosti na severoistoku zemlje.<ref name="KlimKlas"/>
 
Najviša izmerena temperatura — 51,7°S zabeležena je [[1948]]. godine u [[Kalahari]]ju u pokrajini [[NorthSjeverni CapeKaap]] u blizini grada Uppingtona,<ref name="SAIn">[http://www.southafrica.info/about/geography/geography.htm SouthAfrica.info: Geography and Climate — South Africa's geography] {{en}}</ref> dok je u [[Sutherland|Sutherlandu]], u planinskom lancu Roggeveld severoistočno od [[Cape Town|Kaapstad]]a zabeležena najniža temperatura od –15°S.<ref name="SAIn"/><ref name="VEG380"/> Više od polovine Južne Afrike prima samo 200 do 600 mm padavina, a krajnji severozapad manje od 200 mm.<ref name="VEG380"/>
 
=== Hidrografija ===
Većina reka izvire u planinama Drakensberg i teče na istok, prema Indijskom okeanu. Ipak, najduža reka [[Oranje]], duga 1.860 km, koja takođe izvire u planinama Drakensberg, teče na zapad i uliva se u Atlantski okean. Na ovoj reci se nalazi vodopad [[OgrejbisAugrabies]], širok 150 m i dubok 56 m. Druga važna reka je [[Limpopo (rijeka)|Limpopo]], duga oko 1 750 km, a koja je granična reka sa Botswanom i Zimbabweom i uliva se u Indijski okean, i reka [[ValVaal (reka)|ValVaal]], pritoka Oranjea, duga 1.251 km. Vodostaji reka značajno variraju tokom godine. Reka [[Tugela]], koja se uliva u [[Indijski ocean|Indijski okean]], poznata je po istoimenom vodopadu, visokom 948 m. To je drugi po visini [[vodopad]] na svetu.<ref>{{Cite web|url=http://www.world-waterfalls.com/waterfall.php?num=2|title=Tugela vodopad}}</ref>
 
U cilju navodnjavanja plodnih oranica, izgrađeni su brojni irigacioni sistemi u dužini od oko 14.000 kilometara. Suša je glavna elementarna nepogoda u JAR. Malo je [[jezero|jezera]] većih razmera, a od važnija su [[Chrissie (jezero)|Chrissie]], [[Sibhayi]], [[Oviston]] i [[Ronfoltejn]]druga.<ref>Enciklopedijski atlas sveta, str. 85.</ref>.
 
=== Flora i fauna ===
[[Datoteka:Fynbos.jpg|thumb|250px|Fynbos, [[florističko carstvo]] koje se nalazi samo u Južnoafričkoj Republici, kod [[Cape TownKaapstad|Kaapstada]]a]]
 
Južnoafrička Republika je rangirana na šestom mestu liste od 17 država sa najvećim megadiverzitetom na svetu,<ref>{{Cite web|url=http://www.institutoaqualung.com.br/info_biodiversidade23.html|title=Biodiversity of the world by countries}}</ref> sa više od 20.000 različitih vrsta biljaka ili oko 10% svih poznatih vrsta biljaka na svetu. Najprisutniji biom u državi, a naročito na [[Highveld]]u, je [[savana]], kojom dominiraju različite vrsta [[trava]], nisko rastinje i razne vrsta [[akacija]]. Vegetacija postaje sve ređa kako se ide prema severozapadu zbog malih količina [[padavine|padavina]]. Nekoliko vrsta [[sukuletne biljke|sukuletnih biljaka]] koje čuvaju vodu, poput [[aloja]] i [[mlečika]], žive u žarkoj i suvoj oblasti [[Namaqualand]]. Trave i bodljikavo savansko rastinje polako prelaze u ređu žbunovitu savanu u severoistočnom delu države. U ovoj oblasti, blizu severnog kraja [[Nacionalni park Kruger|Nacionalnom parku Kruger]], raste značajan broj [[baobab]]a.<ref>{{Cite web|url=http://www.southafrica-travel.net/pages/e_plants.htm|title=Plants and Vegetation in South Africa}}</ref>
Red 169:
[[Datoteka:Swartberg.jpg|thumb|250px|left|Planine [[Swartberg]] kod grada [[Oudtshoorn]]]]
 
Biom [[Fynbos|fynbosa]], koji obuhvata većinu oblasti i biljnih vrsta okou [[Rt dobre nade|Kaapskoj oblasti]], jednoj od šest florističkih carstava, je smešten u malom regionu WesternZapadni CapeKaap i u njemu živi više od 9 000 vrsta, što ga u pogledu biljnog biodiverziteta čini jednim od najbogatijih regiona na Zemlji. Većina ovih biljaka su zimzelene biljke sa tvrdim izduženim listovima, kao što su sklerofite. Još jedan endemski rod Južnoafričke Republike je rod [[proteja]] iz reda skrivenosemenica. Postoji oko 130 različitih vrsta proteja u Južnoafričkoj Republici.
 
[[Datoteka:Weskus Nasionale Park.jpg|thumb|250px|Cvetno polje u [[Nacionalni park Zapadna obala|Nacionalnom parku Zapadna obala]]]]
Iako je Južnoafrička Republika bogata biljnim vrstama, samo 1% njene teritorije su šume, i to skoro isključivo u vlažnoj priobalnoj ravnici u [[KwaZulu-Natal]]u, dok se oblasti [[mangrove|mangrova]] nalaze u rečnim ušćima. Mali rezervati šuma nalaze se u pokrajinama [[EasternIstočni CapeKaap]] i [[WesternZapadni CapeKaap]]. Dominiraju uvezene vrsta drveća, posebno [[eukaliptus]]i i [[Bor (biljka)|borovi]]. JAR je izgubila velike površine prirodnog staništa u poslednje četiri decenije zbog prenaseljenosti. Takođe, JAR je jedna od država najteže pogođena invazijom tuđinskih vrsta, a mnoge (npr. ''[[Acacia mearnsii]]'', ''[[Acacia saligna]]'', ''[[Hakea]]'', ''[[Lantana]]'' i ''[[Jacaranda]]'') predstavljaju pretnju domaćem biodiverzitetu i već oskudnim vodenim resursima. Prvobitne [[širokolisne i mješovite šume umjerenih predjela|širokolisne i mešovite šume umerenih predela]] su eksploatisane sve dok nisu ostali mali džepovi. Neke južnoafričke vrste drveća kao što su ''[[Podocarpus latifolius]]'', ''[[Ocotea bullata]]'' i ''[[Olea laurifolia]]'' su pod zaštitom države.
 
[[Datoteka:Sagittarius serpentarius Sekretär.JPG|thumb|left|200px|Ptica [[ptica sekretar|sekretar]] se nalazi na grbu Južnoafričke Republike]]
Red 215:
Drugi jezici koji se govore, a ne spominju se u ustavu su: [[Fanagalo jezil|fanagalo]], [[ho jezik|ho]], [[lobedu jezik|lobedu]], [[nama jezik|nama]], [[severni ndbele jezik|severni ndebele]], [[puti jezik|puti]] i [[san jezik|san]] (bušmanski). Ovi nezvanični jezici se mogu koristiti u nekim zvaničnim poslovima u ograničenim oblastima gde se utvrdi da su ti jezici dominantni. Međutim, broj stanovnika koji govori njima nije toliko velik da bi oni bili priznati kao službeni jezici u celoj državi.
 
Mnogi od nezvaničnih jezika plemenanaroda BušmanaKhoi i HotentotaSan uključuju regionalne dijalekte koji se koriste i u Namibiji i Botswani. Ovi narodi, koji su fizički drugačiji od Južnoafrikanaca, imaju svoj kulturni identitet zasnovan na njihovoj zajednici lovaca i skupljača plodova. Oni su u velikoj meri marginalizovani, pa su njihovi jezici u opasnosti od izumiranja.
 
Imigranti iz drugih država pričaju i svoje maternje jezike. Mnogi beli Južnoafrikanci govore druge evropske jezike, kao što su [[portugalski jezik|portugalski]] (koji takođe govore i crnci poreklom iz Mozambika i Angole), [[francuski jezik|francuski]], [[nemački jezik|nemački]] i [[grčki jezik|grčki]], dok [[Indijci]] u JAR pričaju na jezicima kao što su [[tamilski jezik|tamiltamilski]], [[hindi]], [[gudžaratiGudžarati jezik|gujaratski]], [[urduUrdski jezijezik|kurduurdu]] i [[telugu jezik|telugu]] jezik. Francuski jezik govore potomci [[hugenoti|hugenota]] u [[Franschhoek|Franschhoeku]], kao i imigranti iz [[Kongo|Konga]].
 
== Politika i državno uređenje ==
Južnoafrička Republika ima tri glavna grada: [[Cape TownKaapstad]], najveći od ova tri, je sedište skupštine; [[Pretoria]] je sedište izvršne vlasti, a [[Bloemfontein]] sedište suda. Južnoafrička Republika ima dvodomni parlament: [[Nacionalni savet pokrajina]] (gornji dom) ima 90 poslanika, dok [[Narodna skupština Južne Afrike|Narodna skupština]] (donji dom) čini 400 poslanika.
 
[[Datoteka:SouthAfricanNationalAssembly.jpg|thumb|left|250px|Zgrada [[Narodna skupština Južne Afrike|Južne Afrike]] u Cape TownuKaapstadu]]
Članovi donjeg doma se biraju po [[proporcionalni izborni sistem|proporcionalnom sistemu]]: polovina poslanika se bira na nacionalnim listama, a druga polovina na pokrajinskim listama. Desetoro poslanika se bira da predstavljaju svaku pokrajinu u gornjem domu, bez obzira na broj stanovnika pokrajine. Izbori za oba doma se organizuju na svakih pet godina. Vladu potvrđuje donji dom, a predstavnik partije sa najviše osvojenih mesta u Narodnoj skupštini je njen predsednik.
 
Osnove južnoafričkog pravnog sistema su rimsko-holandsko trgovačko pravo i lično pravo sa engleskim [[opšte pravo|opštim pravom]], koji su stigli sa holandskim i britanskom kolonizacijom.<ref>{{cite web|url=http://0-www.llrx.com.innopac.up.ac.za:80/features/southafrica.htm|title=Researching South African Law|accessdate = 23. 06. 2008.|author=Pamela Snyman and Amanda Barratt|date = 02. 10. 2002.|publisher=[http://www.llrx.comLaw Library Resource Xchange]}}</ref> Prvi zakon u Južnoj Africi zasnovan na evropskim tradicijama donela je holandska [[Istočnoindijska kompanija]] i naziva se [[Rimsko-holandsko pravo]]. Ono je uvedeno pre [[kodifikacija (pravo)|kodifikacije]] evropskog prava u [[Napoleonov kod]]. Njega je u 19. veku pratilo englesko pravo, i [[opšte pravo|opšte]] i [[statusno pravo|statusno]]. Počevši od ujedinjenja 1910. godine, Južna Afrika ima svoju skupštinu koja donosi zakona samo za Južnu Afriku, zamenjujući one koji su prethodno važili za bivše kolonije.
 
Od završetka aparthejdaapartheida 1994. politikom Južnoafričke Republike dominira [[Afrički nacionalni kongres]], koji ima 60-70% podrške. Glavna opozicija Afričkom nacionalnom kongresu je [[Demokratska alijansa (Južna Afrika)|Demokratska alijansa]].
 
Nekada dominantna [[Nova nacionalna partija (Južna Afrika)|Nova nacionalna partija]], koja je kroz svog prethodnika Nacionalnu partiju uvela aparthejdapartheid, je odlučila da se ujedini sa Afričkim nacionalnim kongresom 9. aprila 2005. Druge značajnije stranke su [[Kongres naroda]], koji se otcepio od Afričkog nacionalnog kongresa, i [[Slobodarska stranka InkataInkatha]], koja uglavnom predstavlja narod Zulu.
 
Od kraja aparthejdaapartheida, spoljna politika Južne Afrike je fokusirana na njene afričke partnere, posebno u [[Južnoafrička razvojna zajednica|Južnoafričkoj razvojnoj zajednici]] i [[Afrička unija|Afričkoj uniji]]. Južna Afrika je igrala ključnu ulogu posrednika u afričkim sukobima tokom poslednjih 15 godina, poput onih u Burundiju, Demokratskoj Republici Kongo, Komorima i ZimbabveuZimbabweu. Posle ukidanja aparthejdaapartheida, Južna Afrika je ponovo primljena u [[Komonvelt nacija|KomonveltCommonwealth]]. Kao Južnoafrička Unija, Južnoafrička Republika je bila jedan od osnivača Ujedinjenih naroda.
 
=== Administrativna podela ===
Red 242:
!Provincija<ref>{{cite web|url=http://www.info.gov.za/documents/constitution/1996/96cons6.htm#103|title=Chapter 6 - Provinces|work=Constitution of the Republic of South Africa|year=1996|publisher=Government of South Africa|accessdate = 04. 09. 2009.}}</ref>!!Glavni<br />grad<ref name=about>{{cite book |editor-first=Delien |editor-last=Burger |title=South Africa Yearbook 2008/09 |url=http://www.gcis.gov.za/resource_centre/sa_info/yearbook/2008-09.htm |format= |accessdate = 23. 9. 2009. |year=2009 |publisher=Government Communication & Information System |location=Pretoria |isbn=978-0-621-38412-3 |page= |pages=7–24 |chapter=The land and its people |chapterurl=http://www.gcis.gov.za/resource_centre/sa_info/yearbook/2009/chapter1.pdf}}</ref>!!Površina (km²)<ref name=about/>!!Populacija (2007)<ref>{{cite web |url=http://www.statssa.gov.za/publications/CS2007Basic/CS2007Basic.pdf |format=PDF |title=Community Survey 2007: Basic results |page=2 |publisher=Statistics South Africa |accessdate = 23. 9. 2009.}}</ref>
|-
|[[EasternIstočni CapeKaap]]||[[Bhisho]]||align=right|169 580||align=right|6 527 747
|-
|[[FreeSlobodna StateDržava]]||[[Bloemfontein]]||align=right|129 480||align=right|2 773 059
|-
|[[Gauteng]]||[[Johannesburg]]||align=right|17 010||align=right|10 451 713
Red 254:
|[[Mpumalanga]]||[[Nelspruit]]||align=right|79 490||align=right|3 643 435
|-
|[[NorthSjeverni CapeKaap]]||[[Kimberley, NorthernJužnoafrička CapeRepublika|Kimberley]]|| align="right" |361 830||align=right|1 058 060
|-
|[[North WestSjeverozapad (JužnaJužnoafrička AfrikaRepublika)|North WestSjeverozapad]]||[[Mahikeng]]|| align="right" |116 320||align=right|3 271 948
|-
|[[WesternZapadni CapeKaap]]||[[Cape TownKaapstad]]|| align="right" |129 370||align=right|5 278 585
|-class="sortbottom"
|colspan="2"|'''Ukupno'''||align=right|'''1 219 080'''||align=right|'''48 502 063'''
Red 278:
Prema klasifikaciji [[Ujedinjeni narodi|UN]], JAR je u rangu zemalja sa srednjim prihodima po glavi stanovnika, sa velikim rezervama sirovina, dobro razvijenim finansijskim, pravnim, komunikacionim, energetskim i saobraćajnim sektorima, sa berzom koja se svrstava među prvih 20 u svetu i dobrom infrastrukturom koja omogućava dobru raspodelu robe u velikim urbanim centrima širom celog regiona<ref>Davidović, str. 231</ref>. JAR je po [[bruto domaći dohodak|bruto domaćem dohotku]] bila 32. država na svetu u 2008. godini.<ref name=wbpdf>{{cite web |url=http://siteresources.worldbank.org/DATASTATISTICS/Resources/GDP.pdf |title=The World Bank: World Development Indicators database, 1 July 2009. Gross domestic product (2008). |date=1-7-2009 |publisher=World Bank |accessdate = 07. 10. 2009.}}</ref>
 
[[Datoteka:Soweto township.jpg|thumb|220px|Divlje naselje u SovetuSowetu, predgrađu Johannesburga]]
 
Najrazvijenija područja su smještena u okolini pet gradova: Cape TownaKaapstada, Port Elizabetha, Durbana, Pretorije i Johannesburga. Izvan ovih područja, privreda je slaba i siromaštvo još uvek preovlađuje usprkos vladinim naporima za ekonomski razvoj. Ipak, ključna zaostala područja su poslednjih godina doživela brz razvoj. U ta područka spadaju oblast od Mosselovog zaliva do zaliva Plettenberg, oblast Rustenburg, oblast Nelspruita, Bloemfontein, obala [[WesternZapadni Kaap|Zapadnog CapeKaapa]]a i sjeverna obala [[KwaZulu-Natal]]a.
[[Datoteka:Farm in Mpumalanga.jpg|200px|left|thumb|Farma u centralnom delu Mpumalange]]
Nezaposlenost je izuzetno velika sa velikim nejednakostima u prihodima po pojedinim društvenim grupama. U periodu od 1995. do 2003. godine broj prijavljenih radnih mesta je opao, a porastao je broz zaposlenih na crno; ukupno, nezaposlenost se povećala.<ref name="sach3">{{cite web|url=http://imf.org/external/pubs/nft/2006/soafrica/eng/pasoafr/sach3.pdf|title=Post-Apartheid South Africa: the First Ten Years - Unemployment and the Labor Market|publisher=IMF}}</ref> Prosečan prihod južnoafričkog domaćinstva je između 1995. i 2000. značajno opao. Prosečno belačko domaćinstvo je 1995. godine zarađivalo četiri puta više od prosečnog crnačkog domaćinstva. Godine 2000, taj odnos se pogoršao na 6:1.<ref>{{Cite web|url=http://0-www.sarpn.org.za.innopac.up.ac.za:80/documents/d0000164/page1.php|title=SARPN — South Africa}}</ref>
Red 286:
[[Datoteka:SouthAfricaFieldwork21989.jpg|200px|thumb|Radnici na farmi]]
 
[[Poljoprivreda]] u Južnoj Africi nije dominantna grana. Poljoprivreda zapošljava oko 10% stanovništva i doprinosi sa oko 2,6% BDP države.<ref name="HRW">[http://0-www.hrw.org.innopac.up.ac.za:80/reports/2001/safrica2/ Unequal Protection: The State Response to Violent Crime on South African Farms, Human Rights Watch, 2001, ISBN 1-56432-263-7] {{en}}</ref> Usled suhih klima, zemljište je neplodno, pa se samo 13,5% površine se može koristiti za gajenje useva, a samo 3% zemljišta se može smatrati visoko plodnim.<ref>Mohamed, Najma: Greening Land and Agrarian Reform: A Case for Sustainable Agriculture, in ''At the Crossroads: Land and Agrarian Reform in South Africa into the 21st century'', ed. Cousins, Ben. Bellville, School of Government, University of the Western Cape, 2000, ISBN 1-86808-467-1. {{en}}</ref> Takođe, usled različitih klima, gaje se i različite vrste. U ZapadnojZapadnom pokrajiniKaapu gaji se [[vinova loza]] i proizvodi [[vino]], a poslednjih godina JAR se po njegovoj proizvodnji probila na peto mesto u svetu<ref>Davidović, str. 232</ref>. Gaje se i [[jabuka|jabuke]], [[breskva|breskve]], [[kajsija|kajsije]] i [[višnja|višnje]], a od južnog voća — [[papaja]], [[mango]], [[banana]], [[dinja]], [[ananas]] i dr. U regionu [[KaruKaroo]] razvijen je uzgoj [[stočarstvo|stoke]], [[ovčarstvo|ovaca]] i [[govedarstvo|krava]], dok se u [[FriSlobodna StejtDržava|Slobodnoj Državi]]u gaje žitarice — [[pšenica]] i [[kukuruz]].
 
Tokom poslednjih par godina, država je izvela nekoliko reformi poljoprivrednog sektora, kao što su [[agrarna reforma]] i deregulacija tržišta za poljoprivredne proizvode. Južnoafrička vlada je zacrtala preraspodelu oko 30% obradivog zemljišta crnačkim farmerima do 2014.<ref>{{Cite news|url=http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/africaandindianocean/congo/6398253/Congo-hands-land-to-South-African-farmers.html|title=Congo hands land to South African farmers|date=21. oktobar 2010.|publisher=Telegraph}}</ref>
 
Uništavanje životne sredine lošom upotrebom zemljišta i globalnim klimatskim promenama negativno utiče i na poljoprivrednu proizvodnju u zemlji. Južnoafrička Republika je izuzetno ranjiva na klimatske promene i opadanje količine površinskih voda kao posledice klimatskih promena. Neka predviđanja prognoziraju da se količina površinskih voda može smanjiti za 60% do 2070. godine u delovima WesternZapadnog CapeaKaapa.<ref>{{Cite web|url=http://www.alertnet.org/thefacts/reliefresources/114303555233.htm|title=Climate change to create African 'water refugees'}}</ref> Da bi popravila štetu nastalu zbog loše upotrebe zemljišta, vlada JAR podržava plan koji promoviše [[održivi razvoj]] i upotrebu prirodnih resursa.<ref>{{Cite web|url=http://www.fitzpatrick.uct.ac.za/pdf/turpie02.pdf|title=Impacts of Climate Change in South Africa: A Preliminary Analysis of Unmitigated Damage Costs |author =J. Turpie}}</ref>
 
[[Datoteka:South Africa-Cullinan Premier Mine01.jpg|thumb|Rudnik dijamanata kod mesta [[KulinanCullinan]]|220px]]
 
Južnoafrička Republika je [[Industrija|industrijski]] najrazvijenija zemlja Afrike <ref>Velika enciklopedija geografije, str. 382—383</ref>. Veliki industrijski centri su [[Cape TownKaapstad]], [[Johannesburg]], [[Port Elizabeth|Port Elizabet]] i [[Durban]], koji su ujedno i središta [[hemijska industrija|hemijske]], [[tekstilna industrija|tekstilne industrije]], [[elektronika|elektronske industrije]] i proizvodnje motornih vozila, kao i proizvodnje [[oružje|oružja]].<ref>Velika enciklopedija geografije, str. 382—383</ref> [[Crna metalurgija]] razvijena je oko gradova [[Pretoria]], [[Newcastle, Južnoafrička Republika|Newcastle]], [[Saldanha Bay]], a [[obojena metalurgija|obojena]] u [[Witbank|Witbanku]], [[Phalaborwa|Phalaborwi]].
 
Južna Afrika je najveći proizvođač [[zlato|zlata]] ([[Witwatersrand]], [[Welkom]], [[Klerksdorp]]) na svetu.<ref>Velika enciklopedija geografije, str. 382—383</ref> Osim u proizvodnji zlata, JAR je svetski lider i u proizvodnji [[platina|platine]] ([[Rustenburg]], [[Impala]], [[KrondalKroondal]]), [[mangan]]a, [[hrom]]a (Rustenburg i [[Burgersfort]]) i [[dijamant|dijamanata]] ([[Kimberli|Kimberley]], [[Koffiefontein]]).<ref>Velika enciklopedija geografije, str. 382—383</ref> [[Nafta|Nafte]] rezerve su slabije, ali je bogatstvo [[ugljen|ugljem]] ([[Južnoafrička Republika (Transvaal)|Transvaal]], [[Natal]]) značajno, naročito na istoku države. Preko 50% električne energije dobija se u [[termoelektrana]]ma sagorevanjem uglja iz domaćih ležišta<ref>Davidović, str. 233</ref>. [[Bakar|Bakra]] i [[gvožđe (hemijski element)|rude gvožđa]] ima u [[KaplandKaap|Kaapu]]u i [[Transvaal]]u, a [[olovo|rude olova]] u [[PofadarPofadder|Pofadderu]]u, dok se rudnici retkih metala nalaze u [[NamakvalendNamaqualand|Namaqualandu]]u. U zemlji postoji oko 700 rudnika, a izvoz ruda čini preko 50% ukupnog izvoza JAR.<ref>Davidović, str. 233</ref> [[Rafinerija nafte|Rafinerije]] su smeštene u Durbanu i Kaapstadu.
 
=== Saobraćaj ===
Red 303:
JAR je 2002. godine imala 362.999 km puteva, od čega je 73.506 (17%) bilo afaltirano (uključujući i 239 km autoputeva). 2000. godine JAR je imala 20.384 km pruga [[uski kolosek|uskog koloseka]], od čega je oko polovine bilo elektrificirano. Železničkim prugama JAR je spojena sa Botswanom, Lesothom, Namibijom, Swazijem i Zimbabweom.<ref name="CIA">[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/sf.html#Trans CIA World Factbook]</ref>.
 
U JAR su 2009. godine postojalo 148 aerodroma sa asfaltiranom pistom.<ref name="CIA" /> Najvažnije luke su [[Cape TownKaapstad]], [[Durban]], [[EastIstočni London (Južnoafrička Republika)|Istočni London]], [[MoselMossel Bay]], [[Port ElisabethElizabeth]], [[Richards Bay]] i [[Saldanha Bay]].
 
== Kultura ==
[[Datoteka:CuisineSouthAfrica.jpg|220px|left|thumb|Tradicionalna jela iz južnoafričke kuhinje]]
 
Zbog etničke raznolikosti ne postoji jedinstvena južnoafrička kultura. Znatan deo većinski crnog stanovništva Južnoafričke Republike čine žitelji sela koji uglavnom žive siromašno. Međutim, među njima se najduže zadržala tradicionalna kultura. Crnci u gradovima uglavnom govore engleski i afrikaans pored svog maternjeg jezika. Postoje male, ali još uvek značajne grupe koje govore kosjanskimkhoisanskim jezicima, koji ne spadaju u 11 zvaničnih jezika, ali su među osam jezika koji su koriste u određenim slučajevima. Postoje i male grupe koje govore [[ugroženi jezici|ugroženim jezicima]], većinom iz kosjanskekhoisanske familije, koje nemaju status zvaničnog jezika. Postoje grupe u JAR koje pokušavaju da promovišu njihovo oživljavanje i upotrebu.
 
Stil života [[srednja klasa|srednje klase]], uglavnom bele manjine ali sa sve većim brojem crnaca, meleza i Indijaca,<ref>{{cite news|url=http://www.fin24.co.za/articles/default/display_article.aspx?Nav=ns&ArticleID=1518-25_2117122|title=Black middle class explodes|date = 22. 5. 2007.|publisher=FIN24}}</ref> je u mnogim pogledima sličan stilu života srednje klase u zapadnoj Evropi i Americi. Pripadnici srednje klase često studiraju i rade u inostranstvu.
 
Azijati, uglavnom indijskog porekla, čuvaju svoje kulturno nasleđe, jezike i verska uverenja, bilo da su hrišćani, hinduisti li sunitski muslimani. Govore engleski jezik, dok se hindi, telugu, tamiltamilski i gudžaratigujaratski jezici govore ređe, ali većina Indijaca razume svoje maternje jezike. Prvi Indijci su stigli u 19. veku da rade. Postoji i manja [[kinezi|kineska]] zajednica u Južnoj Africi, ali se njen broj uvećava useljavanjem sa Tajvana.
 
JAR ima velikog uticaja u pokretu [[izviđači|izviđača]]. Mnoge tradicije i ceremonije izvođača potiču od iskustava [[Robert Bejden-PouelBaden Powell|Roberta BejdenBaden-PauelaPowella]], osnivača izviđačkog pokreta, koji je deo svog života proveo u Južnoj Africi kao vojnik tokom 1890ih.
 
=== Kuhinja ===
Južnoafrička kuhinja je nastala mešanjem kuvarskih veština urođeničkih naroda i doseljenika iz Evrope, Indije i Indokine, kao i iz obližnjih kolonijalnih kuhinja kao što je ona u portugalskom [[Portugalski Mozambik|Portugalskom Mozambiku]].
 
Južnoafrička kuhinja je uglavnom zasnovana na mesu i izrodila je specifična južnoafrička društvena okupljanja koja se nazivaju [[braai]] (roštilj). [[BabuatiBobotie]] je tradicionalno južnoafričko jelo, poreklom verovatno iz [[Indonezija|Indonezije]], koje se pravi od mlevenog mesa sa puno začina.
 
Burski doseljenici su doneli sa sobom poslastice poput [[koeksister]]a (krofne punjene sirupom), malva pudinga i [[Melktert|melkterta]] (mlečna pita). Južna Afrika je postala veliki proizvođač vina, a najbolji vinogradi leže u dolinama oko [[Stellenbosch|Stellenboscha]], [[Franschhoek|Franschhoeka]], [[Paarl|Paarla]] i [[Barrydale|Barrydalea]].<ref>{{cite web|url=http://www.thewinedoctor.com/regionalguides/southafrica.shtml|title=thewinedoctor.com}}</ref>
 
=== Obrazovanje ===
[[Datoteka:South-african-school-children.jpg|Osnovna škola u [[Cape TownKaapstad|Kaapstadu]]u|thumb|200px|left]]
[[Datoteka:Herbert Baker clocktower, Rhodes University, 2004.jpg|200px|Univerzitet Rhodes u Grahamstownu|thumb]]
 
Red 331:
U JAR postoji 23 državna univerziteta koji se dele u tri kategorije: tradicionalni, tehnički i opšti. Tradicionalni univerziteti su usresređeni na pružanje teorijskih znanja, tehničički na praktična znanja iz tehnike, dok su opšti mešavina ova dva tipa.
 
Obrazovni sistem Južnoafričke Republike je pod velikim teretom nakon 40 godina aparthejdaapartheida. Za vreme tog sistema, deca belaca su dobijala kvalitetno besplatno školovanje, dok su deca crnaca imala samo najosnovnije „bantu“ obrazovanje. Crnci su bili predodređeni da budu fizički radnici ili sluge. Iako vlada JAR pokušava da ispravi nejednakost problemi su i dalje prisutni. Nepismenost osoba starijih od 15 godina iznosi 24%. Sledeći problem je loše obučen obrazovni kadar, posebno u siromašnijim, ruralnim provincijama [[EasternIstočni CapeKaap]] i [[KwaZulu-Natal]].<ref>{{Cite web|url=http://www.southafrica.info/about/education/education.htm|title=Education in South Africa}}</ref>
 
=== Sport ===
Red 338:
Najpopularniji sportovi u Južnoj Africi su [[fudbal]], [[ragbi]] i [[kriket]].
 
JAR je dugo bila odsutna sa međunarodnih takmičenja tokom najvećeg dela ere aparthejdaapartheida zbog sankcija, ali je počela da se takmiči nakon što su belci na referendumu podržali rešavanje pitanja aparthejdaapartheida. Usled sankcija Ujedinjenih naroda JAR nije učestvovala na [[Olimpijske igre|Olimpijskim igrama]] od 1964. do 1992. Takođe [[FIFA]] i [[KAF]] su suspendovale fudbalsku reprezentaciju Južne Afrike.
 
Nakon ukidanja sankcija, reprezentacija Južne Afrike u ragbiju je osvojila [[Svjetski kup u ragbiju|Svetske kupove]] 1995. i 2007. [[Fudbalska reprezentacija Južnoafričke Republike|Fudbalska reprezentacija Južne Afrike]] je trijumfovala na [[Kup afričkih nacija|Kupu afričkih nacija]] 1996. JAR ćeje organizovatiorganizovala [[FIFA Svjetsko prvenstvo 2010.|Svetsko prvenstvo u fudbalu 2010.]], čime je postala prva afrička zemlja domaćin svetskog prvenstva.
 
== Napomene ==
Izvor: https://sh.wikipedia.org/wiki/Južnoafrička_Republika