|
Petrovaradinska tvrđava se nalazi u Novom Sadu, Srbiji, u mestu Petrovaradin na obali Dunava i obroncima Fruške gore.
PETROVARADINSKA TVRĐAVA 1692-1780
==Praistorija==
Bitka za Petrovaradin 1687- 1692. godine
Prema ranijim saznanjima, na Petrovaradinskoj tvrđavi prvo ljudsko naselje postojalo je još 4500. godina pre nove ere ali nakon arheoloških otkrića na samom početku istraživanja istorija ovog prostora pomerena je na period 19.000-15.000 godina pre nove ere. Zahvaljujući tome znamo da čovek u kontinuitetu nastanjuje prostor Petrovaradinske stene od praistorije do danas, pa čak i paleolitu kada su se ljudska staništa uglavnom nalazila u pećinama.
Kada je turska vojska u panici napustila i zapalila Vukovar, Šarengrad, Ilok, Vrdnik i Petrovaradin radrzala se kod Zemuna kako bi još neko vreme štitila prelaz preko Save. Austrijska vojska zauzima Petrovaradin krajem 1687.godine. Turci su više puta bez uspeha pokušavali da zauzmu Petrovaradin. Pokušali su da podmite komandanta tvrðave obeæavajuci mu zlata koliko moze da ponese na cetiri konja ali je on to odbio i trazio je od osijeckog komandanta grofa Aspremona da njegov garnizon snabde hranom. Pojacanje koje je stiglo turskoj vojsci koja je bila u blizini zahtevalo je još austrijskih trupa u Petrovaradinu. Usled zime hrana i oruzije nije uspelo da stigne do Petrovaradina pa su laðe na zaleðenom Dunavu potopljene kako ne bi pale u ruke turskoj vojsci. U martu 1688. godine austrijska vojska je morala da se povuce iz Petrovaradina usled oskudice u hrani ali se ubrzo vratila. Nareðeno je i da u Petrovaradin doðe jedan nizi inzenjer kako bi dao uputstva za popravku tvrðave.
Turci u aprilu uspevaju da zarobe pošiljku hrane koja je bila namenjena Petrovaradin što je uzrokovalo da se garnizon ponovo pivuce iz Petrovaradina i pri tom razruše tvrðavu. Turci su je odmah zauzeli ali su i oni morali da napuste Petrovaradin tokom jula po dolasku vecih snaga austrijske vojske iz Erdelja pod komandom grofa Kaprare.
Plan koji je uraðen u martu 1688. godine i poslat Ratnom savetu u Bec nema opis ali se iz legende na njoj moze zakluciti sledece:
"Tvrðava se sastojala iz dva dela - spoljašnjeg i unutrašnjeg. Glavna kapija spoljašnjeg zida koja je imala mali pokretni drveni most nalazila se oko 10 do 12 metara istocno od današnjeg "Hornverka" koja je bila dupla graðevina sagraðena u XV veku. Spoljni zid tvrðave je ispred sebe imao dugok rov. Spoljni zid je samo sa istocne strane imao sve polukule ojacane potpornim stubovima. Od spoljne kapije vodio je put prema kapiji unutrašnje tvrðave koja je kula pravougaonog oblika. Istocni zid unutrašnje tvrðave je bio zajednicki zid sa spoljašnjim zidom. Gde su bili spojeni bio je pojacan polukulama. Ovaj zid je takoðe bio pojacan potporinim kosim stubovima a na zapadnoj strani je imao dve polukule kao pojacanje. U sredini unutrašnje tvrðave nalazila se stara cistercitska crkva cija je apsida bila okrenuta istoku. Sa obe strane crkve nalazili su se okrugli rezervoari za vodu. U severozapadnom delu uutrašnje tvrðave nalazila se komandantova palata. Na levoj obali dunava nalazio se mostobran oko koga je bio rov ispunjen vodom. Na zapadnoj strani zida mostobrana nalazila se kula za artiljerijsku bateriju sa pet otvora za topove. Na severnoj i juznoj strani zida nalazile su se kapije.
Tvrðava je bila zapuštena. Zidovi su imali pet breša ispunjenih drvenarijom. Po svemu sudeci oni su ostali takvi nakon turske opsade 1526. godine."
Glavnina carske vojske koju su cinili 27 bataljona pešadine i 77 eskadrona konjice stigla je u Petrovaradin 18. jula 1688.godine. Ocekivane su i bavarske pomocne trupe kao i komandant grof Karafa. sa svojim trupama. U prisustvu ove vojske oko 3000 vojnika odreðeno je da radi na ojacavanju tvrðave. Radovima se malo postiglo jer dolaskom pojacanja nareðen je pokret armije ka Beogradu. Popravljene su samo breše i izgraðen je rov sa tri redute na mestu današnjeg Podgraða ispred koga je bio rov ispunjen vodom. Na mestu današnjeg "Wasserstadt-a" postojalo je sedam spaljenih i napuštenih kuca. Podignut je pontonski most koji se pojavljuje na mapi iz 1692.godine.
Grof Kaprara u svom pismu Ratnom savetu piše da bi trebalo Petrovaradin i Ilok srušiti što Savet odbija i preduzima korake da se Petrovaradin snabde graðevinskim materijalom. Direktor za snabdevanje bojišta Kristofer Forster, pravi predracun za pojacavanje fortifikacije Petrovaradina, izgradnju jednog barutnog magacina, poljske bolnice, magacina za hranu i pontonskog mosta. Dvorski ratni savet nareðuje grofu Kaprari da utvrdi Petrovaradin i da ga preko zime snabde jakom posadom ako se Beograd dotle ne zauzme. Graðevinski materijal se na splavovima Dunavom transportuje do Petrovaradina. Takoðe se traze i majstori i krec. Majstori su poslani za Beograd koji je u meðuvremenu pao u austrijske ruke. Petrovaradin sada postaje manje vazno strategijsko mesto. Sledece dve godine do preokreta na balkanskom ratištu gde turci zauzimaju Niš i Beograd, na Petrovaradinu se nije ništa radilo. Petrovaradin je neko vreme odolevao turcima zahvaljujuci generalima Kroju i Gvidu Štarembergu koji su im naneli poraz pocetkom novembra ali iz beca stize nareðenje da se Petrovaradin napusti. Krajem 1690.godine Turci ponovo zauzimaju Petrovaradin. Tek po dolasku glavnine austrijske vojske pod komandom markgrafa Ludviga Badenskog Petrovaradin u julu iste godine opet pada u austrijske ruke. Na utvrðivanju Petrovaradina sada je radio inzenjer grof Matijas Kajzersfeld koji je radio i na utvrðivanju Osijeka, Broda, Budima, Segedina i Velikog Varadina.
Nakon pobede kod Slankamena 1691.godine austrijska vojska se vratila u Petrovaradin jer zbog velikog broja ranjenih nije mogla da nastavi gonjenje turaka. I pored jake posade u Petrovaradinu i Badenski je razmišljao da se tvrðava sruši što je Ratni savet takoðe odbio. Garnizonu su tada najprece bile potrebne kasarne za smeštaj vojnika.
Istraživanjem ostataka naselja iz mlađeg bronzanog doba (3000 godina pre nove ere) arheolozi su pronašli i bedeme pojačane koljem i palisadama iz tog perioda koji svedoče da je još u vreme tzv. vučedolske kulture postojalo utvrđeno naselje.
==Srednji vek==
Ratni savet pocetkom 1692.godine nareðuje da se Kajzersfeldu pošalju inzenjeri i da se pristupi ispitivanju mesta kako bi se pocelo sa izgradnjom nove tvrðave. Kajzersfeldu se šalje pomoc u novcu i vojnicima. Prema planu od 25. marta 1692.godine koji je izradio Kajzersfeld vidi se da je crkav potpuno srušena. Od unutrašnjeg zida se vide samo pojedini delovi dok je spoljašnji zid zaklonjen rovom sa palisadama a pred spoljnom kapijom su izraðena dva mala utvrðenja. Mostobran je bio napola srušen. Prema planu trebalo je na mestu današnjeg "trandzamenta" prokopati rov kako bi Petrovaradin zajedno sa gradom predstavljao ostvrvo ali i sam kajzersfeld pise da "Zasad ne treba, zbog vremena i sredstava, na jedno takvo veliko delo ni misliti".
U aprilu stize pomoc u vojsci a komandant Osijeka, baron Nehem šalje dva topa od osam funti a u junu šalje pet strucnjaka za mine kako bi srušili ostatke stare tvrðave. Zahvaljujuci dopremanju graðevinskog materijala, pored nedovoljnog novca i zalaganju komandanta Petrovaradinske tvrðave potpukovnika Lindnera tvrðava je dovedena u dobro stanje. U septembru zamašna pomoc u novu stuze i od papskog nuncija. Takoðe kao pomoc stize 50 zidara, drvodelja sa 20 ljudi, 6 kolara i 4 kovaca. Zahtevi Kajzersfelda za vecom svotom novca ne nailaze na pozitivan odgovor ali kao pomoc stize zidar, nekoliko hiljada merica kraca i samo 100.000 talira kao i 40-50.000 dasaka iz Velsa (grad u Austriji) za izgradnju kasarni.
Kamen temeljac polozio je Princ Kroj 18. oktobra 1692. godine na novosagraðenom bastionu sv. Leopolda gde je pohranjena povelja sa odlukom cara Leopolda I. Krajem oktobra Kajzersfeld javlja Becu da je mostobran gotov i da se radi na kasarnama i "Waserstadt-u". Ostali delovi tvrðave nisu bili ozidani i bili su od napravljeni od jake zemlje jer još nijedna ciglana nije radila što je opet bilo uzrokovano nedostatkom novca koji je uticao da se mostobran nakon dve godine ponovo sagradi. Za komandan za Petrovaradina postavljen je baron Kristijan Bernhard von Leen koji se istakao u bicki kod Slankamena.
Velika smrtnost majstora na izgradnji pravila je nove probleme, kao i uvek oskudica u novcu i epodemija koja se pojavila. Uprkos tome prisutna vojska je mnogo pomogla da se pocetni radovi naprave veliki pomak u izgradnji nove tvrðave.
Posle eneolita na Petrovaradinskoj steni su se smenjivale različite kulture. Oko stote godine pre nove ere ove prostore naseljavaju Kelti koje sto godina kasnije smenjuju Rimljani koji utvrđivanjem granice na Dunavu grade tvrđavu Kuzum (lat: Cusum) koju će u petom veku razoriti Huni. Polovinom XIII veka skoro na istom mestu naseljavajcu se katolički monasi iz reda " cistercita" ( lat. 'ordo cisterciensis'). Dozvolom ugarskog kralja Bele IV grade manastir koji nazivaju Belakut. Manastir je nakon provale Tatara utvrđen.
Opsada Petrovaradina 1694.godine
Veći značaj tvrđava dobija sa povećanom opasnošću od novoh osvajača - Turaka Osmanlija. U Petrovaradinu često je boravio mađarski kralj Matija Korvin. Tu je 1463. godine sklopio ugovor sa Mletačkom republikom i istovremeno razgovarao sa vlastelom oko odbrane od Turaka. Godine 1475. godine Korvin donosi odluku da zarati sa Turcima. Mađarski kralj Vladislav II takođe posećuje Petrovaradin gde raznim olakšicama podstiče napore da se sakupi više radne snage na opravkama kula i bedema. Nadbiskup Petara Varadi 1501. godine uz velike napore uspeva da obnovi tvrđavu.
Pred opasnošcu od novih pokušaja da Turci ovladaju Petrovaradinom, izgraðeno je dva pojasa zemljanih šanceva na juznoj strani tvrðave, ispred Hornverka. Ovaj element poljske fortifikacije, prvi put se pominje 1692. a dupliran je 1694. godine. Po nalogu grofa Karafe, tadašnji komandant tvðave grof Silvije Eneas Kaprara, po kome su nazvani i Kaprarini šancevi.
Veliki vezir Surmeli Ali-Paša stigao je iz pravca Beograda pred Petrovaradinsku tvrðavu 9. septembra 1694.godine. Dunavom je plovila turska ratna flota. Namera je bila da opsadom zauzmu tvrðavu. Bombardovanje je pocelo 12.septembra sa kopna i vode. Koncentracija turske artiljerijske vatre bila je na šanceve, vodeni grad, dve redute uzvodno od mostobrana i austrijsku flotu ispred mostobrana. Smeštanje turske artiljerije na Veliko ratno ostrvo prilikom ove opsade dovešce da se kasnije na tom mestu izgradi jedno malo utvrðenje.
Ispred Kaprarinih šanceva Turci su napravili prvu paralelu od koje su dalje kopali sape prema šancevima kako bi zapoceli minski napad. Takoðe su pokušali bacanjem u Dunav balvana, oštrih gvozdenih vrhova, da poruše dva pontonska mosta kao i plivacima koji su makazama trebali prerezu konopce koji su drzali pontonske mostove.
Oslanjajuci se na tvðavu, Austrijanci su 14. septembra ispadom pokušali da razbiju opsadu ali nisu uspeli. Uspeli su, meðutim, da sprece razbijanje pontonskih mostova. Sacuvavši pontonske mostove Austrijanci su prebacili konjicu i pešadiju koja je kao pojacanje stigla iz Futoga. Napadi na turske polozaje nastavljeni su i 19. septembra ali takoðe bez uspeha. U meðuvremenu, Šajkaška flota je nizvodno zaplenila turske šajke koje su bile namenjene za snabdevanje hranom.
Svakodnevne borbe, kiša, vetrovi, velike hladnice iscrpljivale su turke. Velika bujica je preplavila turske rovove i odnela šatore. Novonastale neprilike i pojava epidemija meðu turskom vojskom kao i priblizavanje predstojece zime nakon 23 dana opsade, poceo povlacenje prem Beogradu.
==Izgled Petrovaradinske tvrđave u srednjem veku==
Tvrđava se sastojala iz dva dela - spoljašnjeg i unutrašnjeg. Glavna kapija spoljašnjeg zida koja je imala mali pokretni drveni most sagrađena je tokom XV veka. Ispred spoljnog zida tvrđave nalazio se dubok rov. Spoljni zid je samo sa istočne strane imao sve polukule ojačane potpornim stubovima. Od spoljne kapije vodio je put prema kapiji unutrašnje tvrđave koja je bila pravougaonog oblika. Istočni zid unutrašnje tvrđave je bio zajednički zid sa spoljašnjim zidom. Gde su bili spojeni bio je ojačan polukulama. Ovaj zid je takođe bio pojačan potpornim kosim stubovima a na zapadnoj strani je imao dve polukule kao pojačanje. U sredini unutrašnje tvrđave nalazila se crkva čija je apsida bila okrenuta ka istoku. Sa obe strane crkve nalazili su se okrugli rezervoari za vodu. U severozapadnom delu unutrašnje tvrđave nalazila se komandantova palata. Na levoj obali Dunava nalazio se mostobran oko koga je bio rov ispunjen vodom. Na zapadnoj strani zida mostobrana nalazila se kula za artiljerijsku bateriju sa pet otvora za topove. Na severnoj i južnoj strani zida nalazile su se kapije.
Zidanje "Gibraltara na Dunavu"
U svom zapisu Evlija Čelebija o Petrovaradinskoj tvrđavi kaže:
Nakon opsade radovi na izgradnji Petrovaradinske tvrðave suocavali su se sa novim problemima. Krajevi Backe i Srema nakon osloboðenja od Turaka bili su slabo naseljeni a nije bilo ni majstora. Od 1.267 porodica u Backom bilo je samo 127 zanatlijskih. Nije bilo i graðevinskog materijala pa se tako krec donosio iz Štajerske a drvo iz Slovacke. Ispocetka su radove na tvrðavi i mostobranu izvodile vojne zanatlije, a kasnije skupo placeni majstori. Izgradnji jekao i obicno pratila nestašica novca.
Prvi plan za izgradnju tvrðave izradio je inzinjerski pukovnik grof Matijas Kajzersfeld, zatim grof Luiði Fernando Marsilji (1659-1730). Izvoðenje radova vršio je inzinjerski pukovnik Mišel von Vamberg koji je 1703.godine umro i sahranjen je u nekadašnjoj crkvi franjevackog samostana koji je kasnije pa do današnjih dana sluzio kao vojna bolnica. U jednom sporednom hodniku vojne bolnice, nekada delu zida crkve u blizini nekadašnjeg oltara, i dan danas se nalazi ploca sa epitafom ispisanom na latinskom izmeðu ostalog piše da je "na kamenom zidu od kamena podigao tvrðavu, a sada ga meðu grobovima jedino kamen sa nej pokriva, Berg je ime ovog tvorca; sa svakog brega se dizu senke, a na ovom jedna bleda lezi. Zato dobri namernice, ovde nemoj samo stati, vec moli Svevišnjeg da i ova senka vecnu svetlost ima".
„Grad Varadim leži na obali reke Dunav, njegova citadela ima šestougaoni oblik a nalazi se na jednom visokom brdu koje se diže nebu pod oblake. To je nepristupačan, čvrst i u istinu star grad... Grad ima sedam velikih kula, svi bastioni izgrađeni su skladno... U tvrđavi ima svega dve stotine daskom pokrivenih kuća bez ograda i bašta, zatim Sulejman-hanova џamija, skladište municije i žitni ambari... Na jugoistočnoj strani nalaze se samo bregovi i po njima sve sami vinogradi.“
==Novi vek==
Saksonski izborni knez Fridrih Avgust, osiguravao je pontonski most i mostobran tokom 1695.godine. Naredne godine je poveo vojsku kako bi zauzeo Temišvar ali se povukao u Petrovaradin kada je cuo da u pomoc gradu stize licno sultan Mustafa II. Kao pojacanje posadi Petrovaradina je 1695.godine došlo 600 pešaka i 200 konjanika srpske milicije pod komandom kapetana Pana Bozica i još oko 1000 lljudi koji su u radili na Vodenom gradu. Oni su podigli bedem sa rovovima i palisadama na Gornjoj tvrðavi bastione i ojacali mostobran. Utvrðenje na ratnom ostrvu sagraðeno je izmeðu 1694. i 1698.godine na nekadašnjem mestu otakle su turske baterije ugrozavale levu obalu dunava, flotu i pontonski most prilikom opsade 1694.godine. Ovo utvrðenje je sada sluzilo kao prva linija odbrane tvrðave u slucaju napada turske flote.
Sultan Mustafa II, u avgustu je prešao je Dunav kod Panceva, zatim Tisu kod Titela koji je opseo. 28. avgusta. Zatim je odbacio austrijske trupe i vec
1. septembra je došao do Kovilja. Kako je odustao od opsade Petrovaradina Mustafa II odlucio je da poðe na Budim. Za prelaz preko Tise odlucio se kod Sente.
Titel, utvrðenje na Tisi je tokom Velikog beckog rata nekoliko puta je prelazio iz ruke u ruku zaracenih strana. Konacno ga je Prinz Eugen oslobodio od Turaka 1698.godine.
===Vladavina turaka===
Nastavak izgradnje tvrðave
Godine 1525. u Petrovaradinskoj tvrđavi bilo je svega 1000 konjanika i 500 pešaka da bi se krajem godine taj broj povećao na 4000 vojnika. Prer opasnošću od Turaka zapovedništvo nad Petrovaradinom preuzeo je Pavle Timori, raniji zapovednik Budimskog grada. NJegovi zahtevi za pojačanjem u vojsci i novcu nisu stizali. Umesto od pomoći, od kralja Lajoša II, stiže samo uputstvo da se sa glavnim snagama prebaci na levu obalu Dunava a zapovedništvo nad tvrđavom prepusti Đorđu Alapiju. Pod zidine Petrovaradina 13. jula 1526. godine stigla je turska vojska jačine 40.000 ljudi predvođena velikim vezirom Ibrahimom. Sultan Sulejman Veličanstveni se sa glavnimom svojih snaga ulogorio kod Iloka. Nakon dvonedeljne opsade i uz upotrebu minskog napada turci su uspeli da osvoje tvrđavu čiji su gotovo svi branioci poginuli. Petrovaradin pod turskom vlašću kao i ogroman deo Ugarske države ostaje sve do Velikog bečkog rata (1683-1699). Nakon upada u Austriju i neuslepe opsade Beča Turska vojska počinje povlačenje i u nizu poraza napušta većinu gradova kao i Petrovaradin. Glavnina carske austrijske vojske koju su činili 27 bataljona pešadije i 77 eskadrona konjice stigla je u Petrovaradin 18. jula 1688. godine. U prisustvu ove vojske oko 3000 vojnika određeno je da se radi na ojačavanju tvrđave. Popravljene su samo breše i izgrađen rov sa četiri redute na mestu današnjeg Podgrađa ispred koga je bio rov ispunjen vodom. Takođe su se tu nalazile sedam napuštenih i spaljenih kuća. Takođe je podignut i pontonski most. Nakon proterivanja Turaka iz Petrovaradina započinje rušenje stare srednjevekovne tvrđave kako bi se započela izgradnja nove po tada najmodernijem sistemu gradnje fortifikacija. Želeći da povrati izgubljenu tvđavu Turci započinju nekoliko pohoda. Doživljavaju strahovite poraze u bitkama kod Slankamena 1691 i bitke kod Sente 1697. godine a usled loših vremenskih prilika napuštaju opsadu Petrovaradina 1694. godine.
Nakon Karlovackog mira u ovim krajevima pocinje naseljavanje zanatlija iz nemackih krajeva. Oni ubrzo stvaraju švapsko seoce "Schwabendorf" uz samu obalu Dunava u podnozju tvrðave na današnjem Kamenickom putu. Za njima Hrvati naseljavaju mesto gde su se nalazili oficirski salaši (Majuri) cije je mesto kasnije nazvano "Ludvigov dol".
Do 1711.godine šancevi na gornjoj tvrðavi obzidani su opekom tako da je ona bila završena. Spoljan utvrðenja su bila u izradi. Sa isturenim fortifikacijskim postrojenjem - Hornverkom - gornja tvrðava je bila povezana samo kolskim putom. Ispred Hornverka nalazilo se fortifikacijsko postrojenje u uzradi - Kronverk.
Dvorozni bastion Hornverk, obzidan opekom, takoðe je bio završen 1711.godine. Ispred njega sagraðen je ravelin sv. Katarine. Za izgradnju ovog postrojenja bio je zaduzen inzinjerski pukovnik Vamberg do svoje smrti 1703.godine a dalje radove je izvodio grof Kaprara.
Fortifikacijsko postrojenje od dva reda šanceva i dalje se nalazilo ispred Kronverka koje je za potrebe predstojece bitke sa turcima bio obnovljen i ponovo iskorišcen. Na ovim poslovima su radili Srbi, izbegli ispred Rakocijevog ustanka koji je zahvatio Maðarsku. Rakocijevi nemiri nisu ometali zidanje tvrdave. Istina, otpao je kuluk seljaka iz Backe i Sremske županije ali su na njihovo mesto došli Srbi koji su sa severa pobegli ispred Rakocijevih ustanika. Jedan deo Srba, sa polovicom petrovaradinskog garnizona, ucestvovao je u pohodu Keckemet i Cegled, dok je veci deo Srba prevozio zemlju za bedeme, rezivao pruce u snopove i grdio palisade.
Gornju tvrdavu sa njenim ostalim delovima povezivale bile su zasvodene kapije. Na južnoj strani gornje tvrdave u bedemu koji spaja Leopoldov i Inocentijev bastion sagradena je Dvorska kapija u cijem produžetku se nalazi tunel dug 50 metara. Vrata na kapiji su se dizala a useci iza njih su služili za slaganje okovanih hrastovih greda koje su cinile dodatnu barikadu. Sa istocne strane je sagradena Leopoldova kapija koja povezuje na Inocentijev bastion i bastion cara Josifa I. Na njenoj fasadi se nalazi kameni venac i grb Austrijske imperije u njemu. Iznad njega je geslo habzburške dinastije "VIRIBUS UNITIS". Ispod grba uklesana je 1694. godina kao napomena na vodenu bitku za Petrovaradin te godine. I ova kapija je imala pokretni most ispred sebe. Spoljna istocna kapija dobila je ime po ocu carice Marije Terezije, caru Karlu VI. Ispred nje se pruža najduži drveni most. Na njenoj fasadi stoji venac i uklesana godina 1780. koja oznacava kraj gradnje i nje i same tvrdave. Pa severnoj strani gornje tvrdave, ispod sata u Ludvogovom gornjem bastionu, do kog vodi krivudavo stepenište iz donjeg grada, sazidana je kapija Ludviga Badenskog.
Posle 1711. godine u donjoj tvrdavi šancevi su bili obzidani opekom, a gornja tvrdava je bila gotova, dok su spoljna utvrdenja bila u izradi. Radi pojacanja nameravalo se spolja sagraditi ispred hornverka još jedno postrojenje tzv. kronverk, ali ovo nije izvedeno, iako su rovovi vec bili iskopani. U ovo doba tvrdava se sastojala iz šest delova: donja, gornja tvrdava, hornverk, pred ovim hornverk, na levoj obali mostobranski bedemi i na Ratnom ostrvu ostrvski bedemi.
Zemljotres koji je 1722. godine zadesio ovaj kraj izazvao je klizanje zemlje tako da su iskopani rovovi kronvreka bili zarušeni.
U ovo doba nastali su Ljudevitov i Rokov dol. Prvi stanovnici ovih naselja bili su zanatlije zaposlene na gradnji tvrdave i vinogradari koji su se naselili iz raznih krajeva Hrvatske. Opeke su pravljenje i pecene u osam ciglana, a krec je pecen u velikim krecanama blizu Beocina.
Stanovnici Donje tvrdave bili su vecinom Nemci ili su bili stranog porekla. Pretežno su se bavili vinogradarstvom i zemljoradnjom. Protestanti, pravoslavci, Jevreji i muslimani nisu mogli steci u varadinu kucu, ni gradansko pravo.
Grad u donjoj tvrdavi je 1725. godine poplocan i sprovedena je kanalizacija. Vec iduce godine grad je dobio privilegiju na tri vašara, koji su uvek trajali tri dana na dan sv. Matije, sv. ap. Petra i Pavla i sv. Martina. Grad je imao svog nacelnika i birano gradsko vece, ali su svi odgovarali komandantu tvrdave. Tada je i sazidana gradska vecnica. U gradu je tada bilo dve crkve: jezuitska i franjevacka. Jezuiti su još 1693. godine sagradili manastir i crkvu i pored lecenja bolesnika bavili su se i školskom nastavom. Prvu školu u Petrovaradinu su držali u svom manastiru. Franjevci su svom manastir podigli kasnije, a takode su se bavili lecenjem bolesnika. U manastiru se moglo, za novac, prenociti i lepo ugostiti. Parohijska crkva posvecena sv. Ðordu pripadala je jezuitima. Stalnog mosta preko Dunava nije bilo. Saobracaj se vršio jednom skelom, dok se most postavljao tokom ratnih operacija. Saobracaj skelom bio je stalno obavljan, besplatno camcima i splavovima, ali sve dok se ne napune stokom i ljudima i tako sve do zalaska sunca.
Ratna komanda sagradena je po nalogu generala barona Hajnriha Nehema, tadašnjeg komandanta tvrdave .
Od 1728. godine izgradnja tvrdave je potpuno mirovala i to je trajalo 25 godina. Inžinjerski pukovnik Ginzbir premešten je u Beograd da tamo ubrza radove oko utvrdivanja Kalemegdana. Godinama popravljano je na tvrdavi ono što je najnužnije bilo. Kako mir sa turcima nije bio baš stabilan, to je potstaklo Ratni savet da uputi jednu komisiju koja je imala zadatak da pregleda beogradsku i petrovaradinsku tvrdavu. U izveštaju koja je ova komisija podnela pocetkom 1735. godine vidi se da zidovi gornje tvrdave nisu u potpunosti završeni. Istocna strana hornverka, okrenuta ravnici, bila je otvorena a zemljani bedemi donje tvrdave potpuno zapušteni i napola srušeni. Kako je postojala opasnost od skorog rata, komisija je predložila da se nedostaci otklone privremenim zemljanim postrojenjima i palisadama ali i ovo nije izvršeno.
Kuga koja je harala Banatom i Madarskom od januara 1738 do septembra 1740. godine odnela je mnogo života. Preko Erdelja i Temišvara kuga je 1. novembra stigla i u Varadin, a preko Backe i Madarske cak do Beca. Sremom se takode jako proširila. Od Zemuna do Varadina se nije moglo proci od trupova mrtvih ljudi i smrada.
Gradani nisu bili plemici ali su gradovi kao institucije uživali prava plemica. Preko svojih delegata gradani su bili zastupljeni u Državnom saboru. U vojvodini je bilo dve vrste gradova: Kraljevskih slobodnih gradova i slobodnih granicarskih opština ili komuniteta ("Freie Milita:r-Communita:ten"). Kao i kod slobodnih kraljevskih gradova poput Novog Sada, Sombora i Subotice, stanovnici Varadina, Karlovaca, Zemuna Beckereka i drugih, nisu bili obavezni da vrše vojne dužnosti. Otkupna svota za vojne dužnosti za Varadin izlosila je 3.500 forinti godišnje.
Petrovaradin je kao Slobona streljacka kompanija, odlukom Ratnog saveta 6. oktobra 1751. godine dobio status Slobodnog kraljevskog drada i grb postavljen je u cetiri polja. U prvom i cetvrtom je prskriljen, crni carski, dvoglavi orao. U drugom polju je sveti Petar, zaštitnik tvrdave i celog garnozona, koji u desnoj uzdignutoj ruci drži dva kljuca dok je levu stavio na prsa. Trece predstavlja nebo sa pet zlatnih ptica, simbolima mira. U sredini grba se nalazi mali štit u kojem je savijen ruka u oklopu, sa sabljom u zamahu. To je opomena na teške ratove vodene oko tvrdeve i bližoj okolini. Na proširenoj verziji ovog grba sa obe strane stoji po jedan vojnik - srednjovekovni riter u oklopu, i srpski granicar sa šestoperim buzdovanom . Oni iznad grba drže višelisnatu krunu, a iznad nje se opet nalazi simbol iz malog štita. Sam grb leži na vojnickim trofejima: dva topa, cetiri zastave, jedan doboš, dva talambasa i više topovskih duladi.
Usled ratova koji su nastali dolaskom Marije Terezije na presto, prestala je gradnja tvrdave. Tek 1751. godine nacinjeni su planovi, a zamašni poslovi su poceli 1753. a završeni 1776. godine. Pre svega izravnati su odbrambeni nasipi koje je uradio tadašnji komandant tvrdave grof Silvije Eneas a po nalogu generala Kaprare. Zatrpani su rovovi kronverka a dovršen je hornverk u ubliku koji se do danas gotovo u celosti održao. Srušena je stara kasarna u bastionu Karl, a izgradena je nova pešadijska kasarna, barutni magacin, staje i topovske šupe. Na gornjoj tvrdavi srušena je stara kasarna i izgradena nova Duga kasarna, Jednostavna kasarna, Arsenal a u isto vreme se buši veliki ratni bunar do dubine od 39 metara. Ovaj bunar je iskopan 1765. godine, a delo je Dimitrija Miškovica i Marka Staniša, bunarskih majstora.
Pored ovih gradevina na platou gornje tvrdave sagraden je oficirski paviljon i Lihtenštajnova kasarna, barutni magazin a takode je uraden i vodovod sa vodom iz Dunava.
Najviše se pregradivlo u donjoj tvrdavi. Oskudica u vecem prostoru zahtevala je opsežno preinacenje donje tvrdave. Svi dotadašnji okvirni bedemi zajedno sa zemljanim postrojenjima porišeni su i poravnani. Mesto dotadašnjeg trouglastog glavnog temelja, udaren je petostrani temelj. Ceo ovaj troredni kompleks šanceva i bedema bio je oštrih uglova, dužih, širih u dubljih nego na gornjoj tvrdavi a dobio je naziv Wasserstat ili Vodeni grad. Nijedna stopa zemlje, koja je dobijena proširenjem, nije ustupljena gradanstvu.
Mesto jednog bastiona i dva polubastiona, koji su cinili unutrašnju stranu a koji su savim porušeni, podignuta su tri bastiona i dva polubastiona (Sv. Benedikt, Sv. Franja, Terezija i Karl ). A nacinjene su i tri barutane u bastionima. Pored ostalih zgrada podignut je i oficirski paviljon. Da bi se dobilo što više prostora, oko cele donje tvrdave iskopan je jedan neprekidni rov sa bedemom koji je pocinjao sa Dunavske kapije i obuhvatao celu donju i gornju tvrdavu i honverk i kod spolješnje Kamenicke kapije prelazio u vodeni retranšman* ( bedem na dunavskoj obali.)
Na isto takoj zamašnoj osnovi bili su izradeni i bedemi sa šancevima mostobrana i Ratnog ostrva. Ovi ogromni poslovi radeni su 14 godina i završeni su 1766. godine.
===Opsada 1694. godine===
Dok su ovi radovi bili u jeku, pocetkom 1764. godine, inžinjerski major Alfred Šreder, predložio je Ratnom savetu izgradnju jednog razgranatog sistema minskih laguma. U martu iste godine predlog je u potpunosti usvojen, ali se sa njihovo izgradnjim odugovlacilo još nekoliko godina. Prilokom svoje posete Petrovaradinskoj tvrdavi, u maju 1768. godine, car Josif II prisustvovao je vežbama sa minama. Radi tiv vežbi na Trandžamenti ispred hornverka pripremljen je jedan odgovarajuci deo utvrdenja, u koji su položene mine. Tom prilikom car Josif II unapredio je majora šredera za potpukovnika i pukovnika. Naredeno je da se sa minskim lagumima što intezivnije nastavi i što pre završi.
Gradnja ovih minskih galerija rasporedenih na cetiri sprata završena je 1776. godine a celokupna njihova dužina je iznosila 16 kilometara. Tvrdava je na taj nacin, prema tadadnjoj ratnoj veštini postala gotovo neosvojiva i važila je za najjace utvrdenu kapiju Ugarske, cija snaga nije bila samo u odbrambenoj moci, vec iz cijih je zaštitnih bedema citava jedna vojska u savko doba mogla ofanzivno nastupiti protiv Turaka. Za vreme poslednjeg austrijsko-turskog rata (1787-1790) ona je bila najsavremenije naoružana tvrdava cele Monarhije. Tadašnje njeno naoružanje u topovima iznosilo je 400 haubica i merzera raznog kalibra koje je za tadašnje prilike bio izvanreno veliki broj.
Pred opasnošću od Turaka, na Petrovaradinskoj tvrđavi se dosta radilo. Izgrađena su dva pojasa zemljanih šančeva na južnoj strani tvrđave. Ovaj element poljske fortifikacije, prvi put se pominje 1692. a dupliran je 1694. godine po nalogu grofa Karafe. Veliki vezir Surmeli Ali-paša stigao je iz pravca Beograda pre Petrovaradinsku tvrđavu 9. septembra 1694. godine. Dunavom je plovila turska ratna flotila. Namera je bila da opsadom zauzmu tvrđavu. Bombardovanje je počelo 12. septembra sa kopna i vode. Koncentracija turske artiljerijske vatre bila je na šančeve, vodeni grad, dve redute uzvodno od mostobrana i austrijsku vojski ispred mostobrana. Postavljanje turske artiljerije na Veliko ratno ostrvo prilikom ove opsade dovešće kasnije da se na tom mestu sagradi jedno malo utvrđenje. Ispred zemljanih šančeva Turci su napravili prvu palalelu od koje su dalje kopali sape prema šančevima kako bi započeli minski napad. Takođe su bacanjem balvana u Dunav pokušali da poruše dva pontonska mosta kao i plivačima koji su makazama trebali da prerežu konopce koji su držali pontonske mostove. Oslanjajući se na tvrđavu, Austrijanci su 14. septembra ispadom pokušali da razbiju opsadu ali su bili odbačeni. Uspeli su, međutim, da spreče razbijanje pontonskih mostova. Sačuvavši pontonske mostove Austrijanci su prebacili konjicu i pešadiju koja je kao pojačanje stigla iz Futoga. Napadi na turske položaje natsavljeni su do 19. septembra ali takođe bez uspeha. U međuvremenu, Šajkaška flotila je nizvodno zaplenila turske šajke koje su bile namenjene za snabdevanje hranom. Svakodnevne borbe, kiša, vetrovi, velike hladnoće iscrpljivali su Turke. Velika bujica je preplavila turske rovove i odnela šatore. Novonastale neprilike i pojava epidemija među turskom vojskom kao i približavanje predstojeće zime nakon samo 23 dana opsade, počelo je povlačenje prema Beogradu.
Bitka===Početak kodobnove Petrovaradinatvrđave 5.i avgustabitka 1716. godine===
Katastrofalan poraz Turske vojske kod Sente stvorio je povoljne uslove za austrijance na mirovnim pregovorima u Karlovcima 1699. godine. Prvi plan za izgradnju tvrđave izradio je inženjerski pukovnik grof Matijas Kajzersfeld a naredni inženjerski pukovnik grof Luiđi Ferdinando Marsilji. Za izvršenje radova bio je zadužen inženjerski pukovnik Mišel Vamberg a nakon njegove smrti (1703.) inženjerski pukovnik Gisenbir do 1728. godine. Tvrđava je polako dobijala svoj oblik. Sagrađeni su bastioni, ravelini i kontragarde na gornjoj tvrđavi. Položeni su temelji stalnih objekata. Sagrađen je novi mostobran i malo utvrđenje na Velikom ratnom ostrvu. Bedemi donje tvrđave ozidani su 1711. godine.
Unutrašnje vrenje u turskoj državi skrenulo je pažnju princa Eugena Savojskog, kao predsednika Ratnog saveta, na utvrdenja prema turskog granici. Kako je Banat još bio pod Turcima, Petrovaradin je postao mesto od veoma važnog vojno-strategijskog znacaja. Sve je ucinjeno da se tvrdava dobro utvrdi. Moglo se ocekivati da ce Turci, u želji da izmene dogovor sklopljen 1699. godine, pri potpisivanju karlovackog mira, iskoristiti prvu priliku da izazovu novi rat. Iskoristivši incidente na moru i na kopnu krajem 1714. godine Osmansko carstvo otkazalo je mir Veneciji. Napadom na Moreju izbio je rat sa Mletackom republikom. Rat sa turcima bio je na pragu. Austrijsko zalaganje za mir i odštetu Mletackoj republici bio je povod Turcima da i njoj objave rat.
Da bi rat predupredio, princ Savojski, naredio je koncentrisanje carskih trupa u okolini Futoga, pod privremenim zapovedništvom grofa Palafija. Sam princ Savojski u logor kod Futoga stiže 9. jula, gde se vec nalazilo okupljeno 66 bataljona pešadije i 165 eskadrona konjice, dakle 42.000 pešaka i 23.000 konjanika. Ukupno 65.000 vojnika ne racunajuci 9000 ljudi u garnizonu Petrovarsdinske tvrdave. Ovoj vojsci došao je još jedan odred od 6. bataljona pod vocstvom princa Aleksandra fon Vitemberckog, koji je stigao iz Segedina 4. avgusta, tako da je cela vojska brojala 76.000 vojnika.
U meduvremenu se turska vojska od oko 200.000 ljudi sakupljala kod Beograda. Prelaz preko tri pontonska mosta na Savi, sagradenih 24. jula, trajao je tri dana. Turska vojska logorovala je kod Zemuna do 28. jula a 31. jula bila je kod Slankamena. Da bi saznao stanje i snagu turske vojske, 1300 husara, dragonski puk, kiraserski puk, i 500 pešaka, pod komandom grofa Palfija, krenulo se u susret turcima. U rano jutro 2. avgusta negde u blizini Sremskih Karlovaca, grof Palafi naišao je na tursku predhodnicu jacine 15.000 konjanika od koje je bio napadnut. Uprkos turskoj nadmoci grof Palafi je primio napad i nakon borbe koja je trajala cetiri sata morao se povuci. Tom prilikom je poginulo oko 4oo vojnika dok su u tursko zarobljeništvo pali grof Brajer i grof Hauben. Pojacana turska konjica, progonila je Palafijev odred do tvrdave, tako su se prve turske trupe vec 2. avgusta, kasno po podne, pojavile pred tvrdavom. Glavna turska sila prispela je 3. avgusta pred tvrdavu i odmah zauzela okolne uzvisine. Glavni logor sa Prorokovom zastavom i šatorom velikiog vrzira udaren je na jednoj od tih uzvisica i bio je opkoljen dvostrukim redom kola. Oko 30.000 janicara otpocelo je kopalje rovova od Studenog dola prema tvrdavi. Oni su tako vešto i brzo radili da su rovove vec sutradan približili cak na pedeset koraka carskom logoru. Ovi brzi radovi dali su povod princu Savojskom da i on brzo radi. Još to vece njegov Ratni savet odlucio je da Turke narednog dana u zoru napadne. Princ Savojski nije nikako hteo da dozvoli da turci potpuno opkole tvrdavu i tako pokrete carske vojske svedu na najmanju meru. Pešadija je na dva mosta prešla Dunav još u noci izmedu 3 i 4. avgusta, a konjica se još za vreme vecanja Ratnog saveta nalazila na levoj obali Dunava ipred Varadinskog šanca. Konjica je otpocela prelaz uvece 4. avgusta. Neocekivano nastalo nevreme, umalo što nije dovelo u pitanje sudbinu carske vojske. Oluja je pokidala jednoj vodenici lance pa je udarivši u prvi most odnela pet pontona a drugom sedamnaest. Veza iznedu dve obale Dunava bila je prekinuta. Sa velikim naporima komandanta tvrdave generala Lefelholca pontonski mostovi su opet dovedeni u red. Zbog ovog dogadaja napad je zakasnio tri i po casa.
Pred napad Carska vojska bila je ovako rasporešena. Prva kolona pešadije bila je pod zapovedništvom grofa Maksa Štaremberga i grofa Regala. Druga kolona pod zapovednjištvom princa Beverna i generala grofa Haraha a treca pod zapovedništvom generala barona Lefelholca. Odred princa Aleksandra fon Virtemberškog nalazio se kod ciglana, a na levom krilu izmedu logora i Dunava nalazila se konjica.
Ujutru u 7 casova odred princa Aleksandra fon Virtemberškog prodro je do Rokovog dola gde su turci kopali rovove i odbacio ih je. Istovremeno su husari napali položaje turaka u pravcu Kamenice. Levu krilo carske pešadije takode je prešlo u juriš ali zbog jake pušcane vatre janicara moralo se povuci, usled cega se ni desno krilo nije moglo održati. Turci su iskoristili ovaj trenutak pa su zauzeli prvu i drugu utvrdenu liniju logora. Medutim na taj nacin otkrili su svoju levu stranu što je iskoristila carska konjica. Ona je napala otvoreni bok Turaka. Turci su se ocajno branili ali nisu bili u stanju da popreve ucinjenu grešku i poceli su da se povlace a konjica da ih goni. Tatarska konjica, koja je bila postavljena iza janicara, mesto da ih pomogne napustila je bojište bežeci u pravcu Kamenice. Janicari su se hrabro borili, ali nisu bili u stanju da spasu vojsku koja se nalazila u rasulu.
U toku bitke carska konjica razbila je turske spahije posle kratke ali ogorcene borbe i naterala ih u bekstvo a zatim upala logor velikog vezira Damad Ali-paše. Tek posle tri sata pošlo je za rukom carskoj pešadiji da, posle veoma ogorcene borbe sa janicarima dopre do turskog logora. Videši poraz svoje vojske, veliki vezir Damad Ali-paša seo je na svog konje i zaleteo se u prve redove, ali sudbinu svoje vojske nije mogao izmeniti. U borbi je bio teško ranjen a seraskijer koji je bio zajedno sa Prorokovom zastavom bežao prema Kamenici, poneo ga je prema Sremskim Karlovcima gde je u pravoslavnoj Sabornoj crkvi Svetog Nikole i umro*. Turci crkvu zato nisu porušili za razliku od ostalih delova Karlovaca. Pri svom povlacenju Turci su sve rušili i palili. a tom prilikom pogubili su i zarobljene generale grofa Brajnera I gorfa Haubena.
Odmah posle svršene bitke u 11 sati pre podne, napisao je princ Savojski, u šatoru velikog vezira izveštaj o pobedi, koji je po kuriru odmah poslat u Bec. Po tom izveštaju, tom prilikom zarobljeno je 172 topa, 156 zastava i konjskih repova, 2000 kamila i nebrojena kolicina ratnog materijala i životnih namirnica.
Radove prekida izbijanje novog Austrijsko-turskog rata (1716-1718). U nastojanju da izmeni odluke Karlovačkog mira Turska je preduzela pohod na Austriju. Princ Eugen Savojski došao je u Futog 9. jula 1716. godine sa 42.000 pošaka i 23.000 konjanika. U Petrovaradinskoj tvrđavi se već nalazilo 8.000 vojnika. Tokom 26, 27 i 28 jula Veliki vezir Damad Ali-paš a je prešao Savu sa oko 150.000 vojnika. Između Petrovaradina i Karlovaca 2. avgusta došlo je do sukoba predhodnica. Grof Palfi sa 1.300 konjanika i oko 500 pešaka naišao je na 15.000 turkih konjanika. Nakon višečasovne bitke Palfi se povukao ka Petrovaradinu. Opkolivši Petrovaradin turska vojske je započela bombardovanje i kopanje rovova ka tvrđavi. Sa druge strane tokom noći između 4 i 5 avgusta Eugen je prebacio svoje trupe na Sremsku stranu i u rano jutro napao tursku vojsku koja nije očekivala napad. Levo krilo austrijske vojske pod komandom grofa Aleksandra Virtenberga snažno je udarilo na tursko desno krilo. Zajedno sa levim krilom austrijski centar je napao janičare koji se se snažno suprotstavili i odbili napad i potisnuli ga u centar. Regrupisanjem snaga u centru Eugen je uspeo zaustaviti napad i levo krilo je dobilo otvoren put ka mestu gde se nalazio Damad Ali-paša koji je ispred svog šatora sa najvišeg brda posmatrao bitku. Udarom desnog krila i rezervnih trupa austrijske vojske turska linija odbrane je počela pucati. Konjica koja je trebala da pomogne janičarima se okrenula i napustila bojište. Među turskim vojnicima je nastala panika i nered koja se prenela i na zapovedništvo. Bitka je do 11 časova bila rešena. Turska vojska se u paničnom begu povlačila prema Beogradu a Veliki vezir je poginuo. Postoji nekoliko verzija njegove smrti. Jedna kaže da je videvši bezizlaznu situaciju seo na konja i zajedno sa grupom najodanijih boraca uleteo u srce bitke gde je bio pogođen puščanim metkom dok je prema drugoj izvršio samoubistvo. Beživotno telo Velikog vezira je preneto u Beogradsku tvrđavu gde je sahranjen. Sjajna ofanzivna taktika Eugena Savojskog i vođenje trupa njegovih generala rešilo je bitku sa dvostruko brojčano nadmoćnijim neprijateljem za četiri sata. Austrijski gobici su iznosili 2212 poginula vojnika, 2358 ranjenika od toga 206 oficira. Gubici među turkom vojskom su procenjeni između 6.000 i 30.000 vojnika. Austijanci su zaplenili ogromnu količinu ratnog materijala koja je procenjena na 2.500.000 guldena. Ova velika bitka je ostavila tragove koji se i danas vide u toponima okolnim brda: Vezirac, Alibegovac i Tatarsko brdo. Nakon bitke kod Petrovaradina Eugen je u narednoj godini osvojio Temišvar i Beograd čime su stečeni povoljni uslovi za sklapanje mira Požarevcu kojim je Austrija dobila Banat i severni deo Srbije.
Kraj I faze i II faza u izgradnji Petrovaradinske tvrðave
===Nastavak izgradnje tvrđave===
...
Pošto je granica između Austrije i Turske sa Srema pomerena na centralnu Srbiju Petrovaradinska tvđava je ostala u pozadini i manje važna. Radovi na izgradnji su usporeni a zastoj nastaje 1728. godine. Sve do 1753. godine na tvrđavi se radilo samo ono što je bilo najnužnije. Nijedan započeti objekat nije bio završen. U izveštaju komisije Ratnog saveta iz 1735. godine vidi se da je istočna strana hornverka bila otvorena a zemljani bedemi donje tvrđave su bili zapušteni i napola srušeni. Predložen je plan da se ovi nedostaci otklone ali nikakvog pomaka nije bilo.
Više na http://www.peterwardein.com
Zamašni radovi na tvrđavi započeti 1753. godine menjaju izgled vodenog grada, gornje tvrđave, mostobrana, "hornverka", ruše se neozidani bedemi "kronverka". Izgrađuju se nove kasarne, barutni magacini, staje i topovse šupe i konjušnice. Ovi radovi rađeni su do 1766. godine.
Vojni inženjer i komandant minerskog korpusa major Šreder započine 1764. godine planove na izgradnji kontraminskog sistema (Podzemne vojne galerije) ispod "hornverka" u dužini od 16 kilometara. Izradnja kontraminskog sistema potrajala je do 1776. godine.
Zvanično, poslednji radovi na izgradnji tvrđave su obavnjeni 1780. godine ali se sa radovima produžilo do 1790. godine kada petrovaradinska tvrđava postaje najsavremenije naoružana tvrđava cele Monarhije. Tadašnje njeno naoružanje sastojalo se od 400 artiljerijskih oruđa rezličitog kalibra što je za tadašnje prilike bio izvanredno veliki broj.
===Slobodna streljačka kompanija===
Privilegovan status u okviru Sremske vojne granice stekao je Petrovaradin, ali ne u obliku vojnog komuniteta bego kao Slobodna straljačka kompanija (nem. Frey Schützen Compagnie). To se dogodilo 31. oktobra 1748. godine kada je Regulativ generala Engelshofena stupio na snagu a koji je Dvorski ratni savte potvrdi 10. marta 1751. Kao Slobodna streljačka kompanija Petrovaradin je uključen Petrovaradinsku regimentu, ali je jurisdikciju nad njim imao Dvorski ratvi savet u Beču, koji ju je ostvarivao preko komandanta Petrovaradinske tvrđave. Kompanija je imala 220 strelaca-građana, a njen glavni cilj zadatak bila je odbrana tvrđave u slučaju opsade, kao i snabdevanje vojske u Tvrđavi i opsluživanje oficira i vojnih službenika u njoj. Inače, svi su bili oslobođeni od redovne vojno-graničarske službe. Na čelu Kompanije, kao organ vlasti, bio je kapetan koga je imenovala Slavonska generalna komanda čije je središte bilo u Osijeku. Punopravni članovi Kompanije, odnosno strelci, prolazili su kroz vojnu obuku delom kod topova, kao artiljerci, delom sa puškama kao strelci. Kompanija je imala svoj pečat, grb i zastavu na koju su građani polagali zakletvu vernosti. Stanovnici Kompanije bili su svrstani u dve kategorije: slobodne strelce (ili građane) i bećare. Godine 1766. u Kompaniji bilo je 370 građanskih (streljačkih) i 70 bećarskih porodica. Stanovnici Petrovaradina tog doba bili su austrijski Nemci i Nemci iz Rajha, Česi, Hrvati odnosno (Slavonci-katolici), a u manjoj meri Jermeni, Cincari i Jevreji a kasnije i Srbi iz Komuniteta Bukovac priključeni Petrovaradinu 1777. Godine 1787. prestala je da postoji Kompanije slobodnih strelaca, a Petrovaradin je i faktički i formalno dobio status komuniteta. Kada je 1808. došlo do stvaranja građanske milicije (nem. Landver), Petrovaradinski komunitet uključujući i Bukovac, trebao je da srži dve kompanije ili čete, kao rezervu za posadu u tvrđavi u vreme velike ratne opasnosti.
==Tvrđava u 19. veku==
Želeći da pomognu Prvi srpski ustanak, novosađani su zlatnicima platili podmitljive austrijske oficire, uspeli su da iz Petrovaradinske tvrđave prokrijumčare dva topa.
Nakon propasti Prvog srpskog ustanka, njegov vođa, vožd Đorđe Petrović, pored još nekih vođa ustanka bio je zatočen u Petrovaradinskoj tvrđavi.
Kao tokom 18. veka tako i u 19. veku tj. od njenog osnivanja 1750 do 1880, jedinice Petrovaradinske regimente učestvovale su u 30 ratova i preko 140 bitaka koje je Austrija vodila širom Evrope.
Nakon velikih poplava 1827 i 1832. godine u Dunav je potonulo mala fortifikacija koja je bila izgrađena na Velikom ratnom ostrvu.
Revolucionarni događaji koji su zahvatili Austriju 1848. godine nisu zaobišli ni Petrovaradin ni Novi Sad. Garnizon Petrovaradinske tvrđave je prišao vođi revolucije Lajošu Košutu. Kontrarevolucionarne jedinice pod komandom bana Josifa Jelačića ulaskom u Novi Sad 12. juna 1849. godine izazvale su reakciju garnizona koji je otvorio artiljerijsku vatru na grad i gotovo ga potpuno srušile.
==Prvi svetski rat==
Nakon Sarajevskog atentata odnos vlasti prema slovenskom stanovništvu veoma se pogoršalo. U Petrovaradinu je zabranjen rad Hrvatskog pjevačkog društva "Neven", Hrvatske čitaonice i Hrvatskog sokola. Posle prodora srpske vojske u Srem 1914. godine došlo je do hapšenja velikog broja Srba iz Srema. Većina njih je internirana u Petrovaradin i smeštena u već pripremljene logore. U logoru je bilo preko 2000 lica. Neki su optuženi za veleizdaju i izvedeni pred vojni sud. Oni su bili osuđeni na smrt i streljani su na Petrovaradinskoj tvrđavi 14. oktobra 1914. godine. Tri dana kasnije sud je osudio na smrt još 37 ljudi nad kojima je odmah izvršena smrtna kazna.
U Petrovaradinu je bio zatvoren austrougarski podoficir Josip Broz. Petrovaradin je postao jedna od veoma važnih saobraćajnih čvorišta gde su se Austro-ugarske snage prebacivale preko Dunava. Kako je za prebacivanje vojske pontonski most bio nedovoljan izgrađen je provremeni most na drvenim stubovima tzv. Poćorekov most. Most je imao električno osvetljenje i čuvalo a je sto vojnika.
Za vreme rata U Petrovaradinu je bio smešten veliki broj zarobljenika sa balkanskog i italijanskog fronta. Oni su korišteni kao besplatna radna snaga za izgradnju nasipa na desnoj obali Dunava. U Petrovaradinskoj vojnoj bolnici nalazio se veliki broj ranjenika. Jedno vreme u Petrovaradinu se nalazila i Ratna komanda protiv Srbije.
Nakon proboja Solunskog front i oslobođenja Srbije srpska vojska je nastavila napredovanje na sever i 9. novembra 1918. godine ušla je u Petrovaradin zajedno sa francusim kolonijalnim trupama iz Senegala.
===Čovek koji je spasao Petrovaradinsku tvrđavu===
Nakon Prvog svetskog rata, Petrovaradinska tvrđava ulazi u sastav novoformirane države Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca. Kako su, razvojom vojne tehnike, tvrđave sagrađene tokom 17. i 18. veka izgubile svoj strategijski značaj i namenu, vojni vrš odlučuje da se potpuno ili delimično sruše tvrđave u Beogradu, Osijeku, Brodu, Rači, Karlovcu... na listu za rušenje bila je i Petrovaradinska tvrđava. Pukovnik Dragoš Đelošević, čovek koji je bio zadužen ovaj nezahvalan posao naredio je rušenje ovih tvrđava ali je poštedeo te sudbine Petrovaradinsku tvrđavu. Govorilo se da ju je poštedeo jer mu je bila "suviše lepa da bi je srušio".
==Drugi svetski rat i Petrovaradinska tvrđava==
Pred Drugi svetski rat, na Petrovaradinskoj tvrđavi u Petrovaradinu i njegovoj bližoj okolini izgrađen je pojas betonskih bunkera za smeštaj mitraljeza i posade koja ga opslužuje. Slomom i podelom Kraljevine Jugoslavije nakon Aprilskog rata 1941. godine Petrovaradin ulazi u sastav novoformirane Nezavisne države Hrvatske. Na tvrđavi bila je smeštena Pilotska škola, protivvazdušna odbrana a kasnije i komanda SS trupa. Iz Petrovaradinske tvrđave pokretan je veći broj bezuspešnih operacija kako bi se uništile Partizanske snage na Fruškoj gori. Do septembra 1944. godine više od polovine petrovaradinskog garnizona prešao je na stranu narodnooslobodilačke vojske. Petrovaradinska tvrđava oslobođena je 23. oktobra 1944. godine, jedan sat nakon ponoći.
==Literatura==
* Zvonimir Buković, Igor Novaković, Petrovaradin juče, danas, sutra, Novi Sad, 2005
* Marko Kljajić, Sveti Juraj u Petrovaradinu, Petrovaradin, 2004.
Petrovaradinska tvrđava, Enciklopecija Novog Sada, br. 20 PET-POK, Novi Sad, 2002.
* Slavko Gavrilović, GRANIČARSKI VOJNI KOMUNUTET I ŠTABSKA MESTA U SREMSKOJ VOJNOJ GRANICI (XVIII-XIX VEK), Zbornik Matice srpske za istoriju, br 65-66, Novi Sad, 2002.
* Velimir Vukmanović, Novi Sad na Dunavu: Skele i pontonski mostovi: 294-2001, Novi Sad, 2001.
* Dr. Dušan Vuletić, Vojna granica - kroz stare planove i grafičke prikaze, Sremska Mitrovica, 1996.
* Stari Novi Sad I, Književna zajednica Novog Sada, Novi Sad, 1991.
* Živko Marković, Novi Sad i Petrovaradin, Novi Sad, 1984.
* "Kulturno-privredni pregled Dunavske banovine" br. 5 i 6, Novi Sad, 1939.
==Spoljašnje veze==
* [http://www.peterwardein.com - Petrovaradinska tvrdjava - On-line]
| 