1648 – razlika između verzija
Uklonjeni sadržaj Dodani sadržaj
Unlinked: Avgust |
m Čišćenje |
||
Red 3:
[[Datoteka:Gerard ter Borch Westfälischer Friede Kopie Münster.jpg|thumb|270px|[[Westfalski mir]]]]
{{godina u drugim kalendarima|1648}}
Godina '''1648''' ('''[[rimski brojevi|MDCXLVIII]]''') bila je [[prijestupna godina koja počinje u srijedu]] po [[Gregorijanski kalendar|gregorijanskom kalendaru]] odn. [[prijestupna godina koja počinje u subotu]] po 10 dana zaostajućem [[Julijanski kalendar|julijanskom kalendaru]].
{{commonscat|1648}}
Red 9:
== Događaji ==
=== Januar/Siječanj – Mart/Ožujak ===
* januar - U [[Državna zajednica Poljske i Litvanije|Poljskoj-Litvaniji]] počinje kozački [[Ustanak Hmeljnickog]] - početak ukrajinskog rata za oslobođenje i poljskog opadanja.
* januar - Crnogorski zbor s vladikom Visarionom Kolinovićem i spahijom Martinom zatražio od Mletaka priznanje povlastica kakve imaju pod Turcima, plus da ne moraju plaćati porez; traže i uvođenje dužnosti guvernadura<ref>''Historija n. J.'', 550</ref>.
* [[27. 1.]] - Engleski [[Dugi parlament]] prekida pregovore sa kraljem [[Karlo I., kralj Engleske|Čarlsom I]].
* [[30. 1.]] - Dogovoren [[Münsterski mir]] kojim je okončan [[Osamdesetogodišnji rat]] između Španije i [[Holandska republika|Nizozemske]], čija je nezavisnost priznata (stupa na snagu 15. maja).
* [[4. 2.]] - Stala [[kuga]] u Zagrebu, kasnije tijekom godine građani po zavjetu napravili crkvu sv. Roka na Peneznoj gorici<ref name="rhnz">Horvat, ''Ban Nikola Zrinski mladji''</ref>.
* [[11. 2.]] - Mitropolit raški [[Patrijarh srpski Gavrilo I Rajić|Gavrilo]] izabran na crkvenom saboru u [[Manastir Morača|Morači]] za novog srpskog patrijarha (do [[1655]]); odlučeno da se nastave pregovori sa rimskom crkvom<ref>[[Vladimir Ćorović]], [http://www.rastko.rs/rastko-bl/istorija/corovic/istorija/6_6_l.html Verski pokreti], rastko.rs</ref>.
* februar - Kotarski morlaci Stevana Subotića/Stjepana Sorića zapalili Vakuf, [[Strmica|Strmicu]], [[Plavno]] i [[Butišnica|Butišnicu]], s njima se u Kotare (Obrovac, Karin, Nadin, Vrana) doseljavaju novi morlaci. [[Vuk Mandušić]] i Sorić zatim zauzimaju [[Drniš]]. Mlečani uzimaju [[Knin]] bez otpora i pale [[Vrlika|Vrliku]] i opet [[Skradin]]<ref>''Istorija s. n.'', 352</ref>.
[[Datoteka:Klis2.jpg|thumb|200px|left|[[Klis]] ponovo mletački]]
* [[23. 3.]] - Potpisan [[Ugovor iz Concordije]]: malo karipsko ostrvo [[Sveti Martin (Karibi)|Sveti Martin]] podeljeno između Francuske i Holandije.
* [[15.3.|15]] - [[31. 3.]] - Mlečani osvojili [[Klis]] (Leonardo Foskolo od Mehmeda Mustajbegovića, a Subotić i Mandušić su sprečili bosanskog Tekeli Mehmed-pašu da dođe gradu u pomoć)<ref>''Istorija s. n.'', 352-3</ref>.
* [[31. 3.]] - Razoran zemljotres u [[Van]]u, na istoku Turske.
Red 25:
=== April/Travanj – Jun/Lipanj ===
* april, početkom - Mlečani uzeli [[Sinj]].
* [[5. 4.]] - Španci povratili [[Napulj]] - kraj kratkotrajne [[Napuljska Republika (1647)|Napuljske Republike]] (Francuzi će do avgusta biti dva puta poraženi u pokušaju povratka).
* april - Morlaci se zaleću čak do Save<ref>''Istorija s. n.'', 353</ref>.
* [[19. 4.]] - [[Prva bitka kod Guararapesa]]: Portugalci porazili Holanđane na severu Brazila.
* [[24. 4.]] - [[26. 5.]] - [[Kandijski rat]]: Mlečani blokirali [[Dardaneli|Dardanele]]<ref>Shaw1976, p. 202</ref>, kao i sledeće zime<ref>Setton, 150</ref>.
* [[25. 4.]] - [[22. 4.]] - Zasjedanje krajiškog povjerenstva u Varaždinu - bez sporazuma između Hrvata i Nijemaca<ref name="rhnz"/>.
Red 35:
[[Datoteka:Candia III.jpg|thumb|150px|left|[[Opsada Kandije]] ([[Iraklion]]a) 1648-69]]
* [[1. 5.]] - Većina [[Varaždin]]a izgorjela u požaru, uključujući isusovački samostan i gimnaziju<ref name="rhnz"/>.
* 1. 5. - Turci započinju 21-godišnju [[Opsada Kandije|opsadu mletačke Kandije]] - najduža opsada u istoriji.
** U vezi s [[Kandijski rat|Kandijskim ratom]] započinje drugi period budžetskog deficita u Osmanskoj carevini (do [[1670]])<ref>ÁgostonMasters2009, p. 98.</ref>.
* 1. 5. - [[Frederik III]] je novi kralj [[Danska-Norveška|Danske i Norveške]].
* [[maj]] - Vojska pobunjenog guvernera [[Sivas]]a Varvar Ali-paše poražena kod Ankare a on pogubljen<ref>ÁgostonMasters2009, p. 263.</ref>.
* [[16. 5.]] - [[Bitka kod Žovtih Voda]]: kozačko-tatarska pobeda nad poljsko-litvanskim snagama.
* [[17. 5.]] - [[Tridesetogodišnji rat]]: [[Bitka kod Zusmarshausena]] je franko-švedska pobeda.
* jun, početkom - Pop Subotić (Sorić) i [[Petar Smiljanić]] upadaju u Liku - pale i dovode nove morlake sa sobom<ref>''Istorija s. n.'', 354</ref>.
* [[14. 6.]] - [[Bitka kod Wevelinghovena]] je još jedan poraz carskih snaga u Nemačkoj.
* jun - jul? - [[Istanbul]] pogođen razornim zemljotresom.
=== Jul/Srpanj – Septembar/Rujan ===
* [[25. 7.]] - [[1. 11.]] - [[Bitka za Prag (1648)|Bitka za Prag]] je poslednji okršaj [[Tridesetogodišnji rat|Tridesetogodišnjeg rata]] - Šveđani nisu mogli uzeti grad ali su zauzeli i opljačkali [[Praški grad|zamak]] (npr. ''[[Codex Gigas]]'').
* jul - Uskoci napadaju [[Ribnik]] ali ih dočekala turska vojska - Petar Smiljanić gine, a Subotić uhvaćen i ubijen mučenjem.
** Nakon ovoga Derviš-paša šalje Ferhad-bega Pašića u okolinu Splita i Husein-bega u Ravne kotare. Gine Grigorije Subotić a za harambašu postavljen Vuk Mandušić.
* [[31. 7.]] - [[Vuk Mandušić]] poginuo u okršaju s Turcima kod [[Zečevo|Zečeva]] blizu [[Đevrske|Đevrsaka]] u sačekuši za Husein-bega. Šibenske morlake preuzima njegov sestrić Tadija Vrančić<ref name="automatski generisano1">''Istorija s. n.'', 356</ref>.
Red 56:
* leto - [[Perast|Peraštani]] zarobili niz dubrovačkih brodova<ref>''Istorija s. n.'', 362</ref>.
* [[5. 8.]] - Iznenada umro ugarski palatin [[Ivan III. Drašković]].
* [[8. 8.]] - Pobuna u Carigradu zbog novog poreza, linčovan veliki vezir [[Hezarpare Ahmed-paša]] - nasleđuje ga [[Sofu Mehmed-paša]].
* [[12. 8.]] - Dvorskim udarom zbačen sultan [[Ibrahim I]] (ubijen šest dana kasnije), postavljen mali [[Mehmed IV]] (vl. do [[1687]]), njegova baka [[Kösem Sultan]] je regent do [[1651]].
* avgust - U Francuskoj izbija Prva [[Fronda]] ("parlamentarna" tj. sudijska) - malo borbi.
* avgust - Sava Stanislavić postavljen za novog [[Marčanska eparhija|marčanskog episkopa]] (do [[1661]])<ref>''Istorija s. n.'', 477</ref>.
* [[16. 8.]] - [[Oman]]ski imam Nasir bin Murshid al-Yaribi poslao vojsku na portugalski [[Muscat]] - grad pada do [[1650]].
* [[19. 8.]] - Pobeda [[Oliver Cromwell|Olivera Cromwella]] nad rojalistima i Škotima u [[Bitka kod Prestona (1648)|Bitci kod Prestona]].
* [[20. 8.]] - [[Bitka kod Lensa]]: francuska pobeda nad Špancima na severu Francuske.
* {{circa}} [[30. 9.]] - [[Semjon Dežnjov]] obišao rt ([[Rt Dežnjev|po njemu nazvan]]) i prvi prošao [[Beringov prolaz|Beringovim prolazom]] - za šta će šire saznati mnogo kasnije.
=== Oktobar/Listopad – Decembar/Prosinac ===
[[Datoteka:Europe map 1648.PNG|thumb|240px|Evropa oko 1648.]]
* [[11. 10.]] - [[Đorđe II Rakoci]] je novi [[erdelj]]ski knez (do [[1660]]).
* [[24. 10.]] - Potpisivanjem ugovora iz Münstera i Osnabrücka zaključen je '''[[Westfalski mir]]''' kojim je okončan [[Tridesetogodišnji rat]]. Vladari [[Carske države|Carskih država]] odlučuju o zvaničnoj veri a manjine uživaju toleranciju. Smanjena careva prava. Mnoge teritorijalne izmene.
* [[novembar]] - [[Jan II Kazimir]] je novi vladar [[Državna zajednica Poljske i Litvanije|Poljske i Litvanije]] (do [[1668]]).
* [[26. 11.]] - Brevom ''[[Zelo domus Dei]]'' papa [[Inocent X.]] odbacuje verske odredbe Westfalskog mira - bez efekta.
* decembar? - Providur [[Leonardo Foscolo]] otplovio za Boku Kotorsku<ref>''Istorija s. n.'', 357</ref>.
* [[decembar]] - [[Prajdova čistka]]: vojni udar Armije novog uzora kojim su uklonjeni neki članovi engleskog [[Dugi parlament|Dugog parlamenta]] - nastaje [[Krnji parlament (Engleska)|Krnji parlament]].
* decembar? - [[Dabrovi ratovi]]: [[Irokezi]] naoružani od Holanđana pokrenuli razorni napad na [[Ataronchronon]] Indijance.
=== Kroz godinu ===
[[Datoteka:Agra-Taj-Mahal-Mausoleum-architecture-Apr-2008-04.JPG|thumb|200px|[[Taj Mahal]]]]
* [[Leonardo Foscolo]] zauzima [[Klis]]; Mlečani zauzeli i [[Skradin]]<ref name="rhnz"/>.
* [[Franjevci]] zbog straha od turske odmazde napustili [[Visovac]] i smjestili se u [[Šibenik]]u oko tzv. [[palača Foscolo u Šibeniku|palače Foscolo]] - začetak [[samostan sv. Lovre u Šibeniku|samostana sv. Lovre]].<ref>[http://www.spg.hr/eng/monaestry_garden/samostan.asp Privatna gimnazija Samostan sv. Lovre], sph.hr</ref>
* Prvi put se pominje [[manastir Savina]] kod Herceg Novog.
* [[Šabtaj Cvi]] iz [[Smirna|Smirne]] proglasio da je [[mesija]].
* Izgrađena glavna zgrada [[Taj Mahal]]a.
* Izgrađena [[Crvena palača]] u [[Delhi]]ju, rezidencija [[Mogulsko Carstvo|mogulskih careva]].
* Traktat ''[[Mathematical Magick]]'' [[John Wilkins|Johna Wilkinsa]] o mehaničkim napravama.
* U Parizu osnovana ''[[Académie royale de peinture et de sculpture]]''.
* Francuzi zauzeli karipsko ostrvo [[Saint Barthélemy]].
* Osnovan Simbirsk (dan. [[Uljanovsk]]).
* [[Blaise Pascal]] uz pomoć zeta utvrdio da se [[atmosferski tlak]] mjenja u zavisnosti od visine.
== Rođenja ==
Red 97:
* [[26. 4.]] - [[Pedro II (Portugal)|Pedro II]], kralj Portugala i Algarve († [[1706]])
* [[5. 8.]] - [[Guichard Joseph Duverney]], anatom († [[1730]])
* ? - [[Toma Raspasani]], albanski monah
== Smrti ==
Red 116:
{{reflist|2}}
;Literatura
* [[Rudolf Horvat]], ''[https://hr.wikisource.org/wiki/Povijest_Hrvatske_I._%28R._Horvat%29/Ban_Nikola_Zrinski_mladji Ban Nikola Zrinski mladji]'' (hr Wikisource)
* Gábor Ágoston; Bruce Alan Masters. ''[http://books.google.com/books?id=QjzYdCxumFcC Encyclopedia of the Ottoman Empire]''. Infobase Publishing; 1 January 2009. ISBN 978-1-4381-1025-7.
* Stanford J. Shaw. ''[http://books.google.com/books?id=Xd422lS6ezgC History of the Ottoman Empire and Modern Turkey: Volume 1, Empire of the Gazis: The Rise and Decline of the Ottoman Empire 1280-1808]''. Cambridge University Press; 29 October 1976. ISBN 978-0-521-29163-7.
| |||